Биыл Қазақстанда түрлі саяси оқиға өтті. Мемлекеттік маңызы бар шешімдер қабылданып, халықаралық деңгейдегі іс-шаралар болды. Соның ішіндегі ең елеулі 10 саяси оқиғаларға шолу жасап көрдік.
1. Қазақстанның Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына (ШЫҰ) төрағалық етуі
Биыл қаңтардан бастап Қазақстан ШЫҰ-ға төрағалық етті. Мұндай маңызды кездегі басымдық берілген бағыттар арасында өңірлік қауіпсіздікті күшейту, экономикалық интеграцияны тереңдету және экологиялық проблемаларды шешу болды. Төрағалық мерзімінде Қазақстан бірнеше маңызды саммит ұйымдастырды. Оның ішінде 2024 жылғы 15 маусымда Астана қаласында өткен ШЫҰ көшбасшыларының саммиті – ерекше маңызға ие. Жиын барысында ШЫҰ-ның 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуының жаңа жоспары қабылданды. Саммит аясында ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің басшылары саяси, сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық өзара іс-қимылдың өзекті мәселелерін талқылады.
Бұдан бөлек, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің отырысы барысында Астана декларациясы, 20 шешім, мемлекет басшыларының 3 мәлімдемесі, оның ішінде «Әділ бейбітшілік, келісім және даму үшін әлемдік бірлік туралы», «ШЫҰ-ны жетілдіру туралы» бастамасы қабылданды.
2. Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заңнаманың күшеюі
2024 жылдың мамыр айында тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес бойынша жаңа заң қабылданды. Яғни, қоғамда үлкен дау туғызған, заң жобасын талқылау кезінде резонансқа дейін жеткен «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң ресми күшіне енді. Ол заң бойынша жазалау шаралары күшейтіліп, құрбандарға көмек көрсету қызметтері кеңейтілді.
Заң жобасында тек әйелдердің құқығы емес, балалар қауіпсіздігі мәселесі де қарастырылған. Соның ішінде:
– адам денсаулығына тигізген жеңіл зиянға 50 тәулікке дейін қамау немесе 200 АЕК дейін айыппұл;
– қол көтергені үшін 25 тәулікке дейін қамау немесе 80 сағатқа дейін қоғамдық жұмысқа жегу немесе 80 АЕК дейін айыппұл ретінде қылмыстық жауапкершілік көзделген.
Ал егер осындай қылмыс кәмелетке толмаған тұлғаға қатысты аса қатігездікпен жасалса, онда қылмыскер 2 жылға дейін бас бостандығынан айырылады.
3. Атом электр стансасын (АЭС) салу жөніндегі референдум
2024 жылғы 6 қазанда Қазақстанда алғашқы АЭС салу мәселесіне қатысты ұлттық референдум өтті. Референдумға халықтың 68%-ы қатысып, оның 71,12%-ы АЭС салуды қолдады. Бұл шешім елдің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету және көміртекті азайту мақсатында қабылданды.
4. «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасының іске қосылуы
2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Ұлттық қор – балаларға" бағдарламасы ресми түрде іске қосылды. Бағдарлама аясында еліміздің әрбір жас азаматы үшін арнайы шот ашылып, Ұлттық қордан түскен қаражаттың бір бөлігі аударыла бастады. Бұл бастама әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуге және болашақ ұрпақтың қаржылық тұрақтылығын арттыруға бағытталған.
2024 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша, еліміздің барлық балаларына Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан алғашқы қаражат есептелген сәттен бастап «БЖЗҚ» АҚ шамамен 4,2 млн АҚШ долларына 41 799 өтінішті орындады (өтініш берушілердің банктік шоттарына аудару үшін уәкілетті операторларға аударылды). Оның ішінде тұрғын үй жағдайын жақсарту мақсатында 2,3 млн-ға жуық АҚШ долларына 22 623 өтініш, білім беру ақысын төлеу үшін 1,9 млн-нан астам АҚШ долларына 19 176 өтініш орындалды. Естеріңізге сала кетейік, нысаналы жинақтарды алушы барлық соманы немесе оның бір бөлігін пайдалануға құқылы, қаржының пайдаланылмаған қалдығы нысаналы жинақтау шотында (НЖШ) қалады.
5. Қазақстан мен Қытай арасындағы визасыз режим
2024 жылдың 15 шілдесінде Қазақстан мен Қытай арасында визасыз режим туралы келісім күшіне енді. Бұл бастама екі ел арасындағы туристік және іскерлік байланыстарды арттырып, сауда айналымын 20%-ға ұлғайтуға ықпал етті. Жылдың соңына дейін Қытайдан келген туристер саны 1 миллионға жетті.
Ресми мәлімет бойынша, екіжақты визасыз режим қосылып, тікелей рейстер ашылған соң Қытайдан Қазақстанға келетін туристер саны 17 есе өсті.
6. Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысы
2024 жылғы 15 наурызда Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысы Атырау қаласында өтті. Жиында саяси реформалар, жергілікті басқаруды жетілдіру және ауыл аймақтарын дамыту мәселелері қарастырылды. Бұдан бөлек, өзге де мәселелер айтылды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсарту үшін жаңа мемлекеттік бағдарламалар әзірлеуді тапсырды.
Ерлан Қарин бастамалардың орындалу барысына тоқталып, Құрылтайдың үшінші отырысының қорытындысы бойынша 40 бөлімнен тұратын арнайы жоспар қабылданғанын айтты. Мемлекеттік кеңесші қазірдің өзінде олардың басым бөлігі орындалғанын жеткізді. Атап айтқанда, «Тәуелсіздік және отаншылдық», «Әділдік пен жауапкершілік», «Еңбекқорлық пен кәсіби біліктілік», «Заң мен тәртіп», «Жасампаздық және жаңашылдық» сияқты жалпыұлттық құндылықтарды орнықтыруға қатысты елеулі бастамалар бар.
7. ҰҚШҰ саммиті
2024 жылдың 28 қарашасында Астана қаласында Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының (ҰҚШҰ) саммиті өтті. Саммит барысында аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және әскери ынтымақтастықты нығайту бойынша бірқатар маңызды келісімдерге қол қойылды. Қазақстан ұйым аясында бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау бастамаларын ұсынды.
Жиын қорытындысы бойынша, мемлекеттер басшылары Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің декларациясын қабылдап, бірқатар құжатқа қол қойды. Тәжік-ауған шекарасын нығайту жөніндегі ҰҚШҰ-ның мақсатты мемлекетаралық бағдарламасы бекітілді.
Сонымен қатар президенттер Ұлы Жеңістің 80 жылдығына байланысты мәлімдеме қабылдап, келесі жылы осы айтулы датаға орай ұйымдастырылатын мерекелік іс-шаралардың жоспарын бекітті. Астанада қабылданған құжаттар Ұйым мен ұжымдық қауіпсіздік жүйесін барлық мүше мемлекеттердің мүддесіне сай кешенді түрде дамытуға бағытталған.
8. Уақыт белдеуіне қатысты көзқарас
2024 жылы Қазақстанда уақыт белдеуін өзгерту мәселесі қайта талқыланды. Мамандардың ұсыныстары негізінде уақыт белдеуін Астана уақытымен сәйкестендіру мәселесі қарастырылды. Бұл реформа экономикалық тиімділік пен халықтың өмір сүру ритмін жақсартуға бағытталды.
Денсаулық сақтау министрі ауысу мәселесі жылдар бойы көтерілген салаларға мысалдар келтірді. Қостанай облысының тұрғындары 19 жылдан астам уақыт бойы табиғи уақытқа оралуды жақтады, ал Қызылорда облысында соңғы 13 жылда осындай бастамалар айтылды. Бұл мысалдар мәселенің өзекті ғана емес, сонымен бірге ұзақ уақыт бойы пісіп-жетілгенін көрсетті.
Өзгерістерге қоғамдық реакция әртүрлі болды. Кейбір азаматтар шешімді ыңғайсыз деп санайды, ал сарапшылар оның ұзақмерзімді артықшылықтарын атап өтеді. Министр мұндай реформалар әрқашан даумен бірге жүретініне назар аударды, бірақ халықаралық тәжірибе мен ғылыми дәлелдер олардың пайдасын дәлелдейді.
9. Су тасқынына қарсы шаралар
2024 жылдың көктемінде Қазақстанның бірнеше өңірінде су тасқыны болды. Үкіметтің шұғыл шараларының арқасында 50 000-нан астам адам эвакуацияланып, 10 000 тұрғын үй қалпына келтірілді. Бұл төтенше жағдай су тасқынына қарсы ұлттық стратегияны қайта қарастыру қажеттілігін көрсетті.
Мыңдаған адам баспанасыз қалды, апат салдарынан қираған инфрақұрылым ауқымды қалпына келтіру жұмыстарын қажет етті. Алайда мемлекеттік құрылымдар, гуманитарлық ұйымдар мен жеке сектор арасындағы нақты үйлестіру мен үйлестірілген жұмыс нәтижесінде Үкімет апаттың салдарын барынша азайтып, зардап шеккендерге жедел көмек көрсете алды.
Су тасқынынан зардап шеккен өңірлерде комиссиялар азаматтардың жалғыз баспанасы болған 19 359 су басқан үй мен саяжай құрылыстарын тексерді. Оларды баспанамен қамтамасыз ету мақсатында жылжымайтын мүлік нарығынан 5 767 тұрғын үй сатып алынды. Жөндеу жұмыстары 9 156 үйде 100% аяқталды. Бұл мақсаттарға барлығы 54,7 млрд теңге бөлінді. Сондай-ақ қысқа мерзімде 64 млрд теңгеге халық үшін 2 680 жеке тұрғын үй салынды.
10. Әлемдік және дәстүрлі дін лидерлерінің съезі
2024 жылғы 8 қазанда Астанадағы Бейбітшілік және келісім сарайында Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі хатшылығының ХХІІ отырысы өтті. Оған әлемнің 20-дан аса елінен келген дін лидерлері қатысты. Жиынның басты тақырыбы – әлемдік бейбітшілік пен ынтымақтастықты нығайту. Бұл шара Қазақстанның дінаралық келісім мен бейбітшілік орнатудағы рөлін айқындады.
Хатшылық отырысы аясында «Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезін дамытудың 2023-2033 жылдарға арналған Тұжырымдамасын» іске асыру туралы пікір алмасу және күн тәртібіндегі тақырыптарды талқылады.