Бұл нені білдіреді?
Біріншіден, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының жаңа COVID-19 коронавирусын пандемия деп жариялауына байланысты азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында Қазақстанның барлық аумағында 2020 жылғы 16 наурыздағы 08 сағат 00 минуттан 2020 жылғы 15 сәуірдегі 07 сағат 00 минутке дейінгі кезеңге төтенше жағдай енгізіліп отыр. Екіншіден, осы бір ай бойы арнайы құрылған комиссия жұмыс істейді. Төтенше өкілеттіктерге ие болған Президент жанындағы Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссияға Үкімет басшысы Асқар Мамин төрағалық етеді. Комиссия құрамына Президент көмекшісі –Қауіпсіздік кеңесінің хатшысы Әсет Исекешев, Президент Әкімшілігі басшысының орынбасары Мәлік Мырзалин, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Кәрім Мәсімов, Бас прокурор Ғизат Нұрдәулетов, Сенат төрағасының орынбасары Асқар Шәкіров, Мәжіліс вице-спикері Владимир Божко, Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы Қалмұханбет Қасымов, Премьердің барлық орынбасарлары және 10 министр кірді.Шектеу – індет шектен шықпауы үшін қажет
Үшіншіден, төтенше жағдай кезеңіне бірқатар шектеу енгізілді. Атап айтқанда, қоғамдық тәртіптің сақталуы, аса маңызды мемлекеттік және стратегиялық, ерекше режимдік және ерекше қорғалатын объектілердің, сондай-ақ халықтың тыныс-тіршілігін және көлік қызметінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін нысандардың күзетілуі күшейтілді. Себебі қиын-қыстау шақта тонау-мародерлік қарекеттер, лаңкестік талабы өрістеуі ықтимал. Стратегиялық нысандарға былайғы жұрттың кіруі шектелді. Үкімет, Сенат, Мәжіліс онлайн форматқа көшті, шараларға журналист қатыстырылмайды, тек ғаламтордағы трансляциядан көре алады. Бұдан бөлек, сауда ойын-сауық орталықтарының, ірі сауда орындарының жұмыс істеуіне шектеу қойылды. Сонымен қатар кинотеатрлардың, театрлардың, көрмелердің және адамдар көп жиналатын басқа да орындардың қызметі уақытша тоқтатылды. Қалаларда түнгі клубтар, караокелер, барлар жабылды. Мұның сыртында елде карантин енгізіліп, санитариялық-эпидемияға қарсы ауқымды іс-шара жүзеге асырылуда. Бұған тіпті армия, яғни Қорғаныс министрлігінің және ішкі істер органдарының халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы құрылымдық бөлімшелері тартылады. Сондай-ақ ойын-сауық, спорттық, басқа да бұқаралық іс-шараларды, тіпті отбасылық, атаулы іс-шараларды өткізуге тыйым салынды. Мейрамхана, тойхана, дәмханалар банкет өткізбейтін болды. «Мұндай шараларды кейінге қалдыру ұсынылады», – деді Президенттің баспасөз хатшысы Берік Уәли.Жарлықта «Қазақстанның және шет мемлекеттердің дипломатиялық қызметінің персоналын, сондай-ақ Сыртқы істер министрлігінің шақыруымен Қазақстанға келетін халықаралық ұйымдар делегацияларының мүшелерін қоспағанда, Қазақстан аумағына көліктің барлық түрімен кіруге, сондай-ақ оның аумағынан шығуға шектеулер белгіленсін», – делінген. Сыртқы саясат ведомствосының ресми өкілі Айбек Смадияров шектеу – елге ешкім кірмейді және сыртқа ешкім шықпайды дегенді білдірмейтінін нақтылады: «Шетелде жүрген қазақстандықтар Қазақстанға еш кедергісіз орала алады. Бұл шектеу негізінен шетел азаматтарына қатысты қолданылады», – деді ол.СІМ түсіндіруінше, төтенше жағдай кезеңінде емделу мақсатында өзге елге аттанатын отандастарымызға ешкім тосқауыл қоймайды, тек шекарада тиісті медициналық құжаттарын көрсетсе, жеткілікті. Қазақ жерінде жүрген жатжұрттықтар – инвесторлар, туристер, мигранттар да еш кедергісіз өз мемлекетіне қайта алады. Бұл ретте қазақстандық және шетелдік дипломаттар Қазақстанға еркін кіріп-шығу мүмкіндігіне ие. Теміржол пойыздарының бригадалары, ұшақ және кеме экипаждары, шетелдік трансшекаралық құрылыстарға қызмет көрсетуші персонал да бұрынғы режимде жұмыс істей бермек. Өзге елдерге тұрақты емес рейс жасап, жолаушы тасудан өз бетінше нәпақа табатын барлық автобус және микроавтобус тасымалына тыйым салынды. Автовокзалдардан шығатын тұрақты автобус қатынасы шектелді. Шетелдік автобустар транзиті тоқтатылды. Жүк тасушы фуралар қозғалысы іркілмейді, бірақ олар карантиндік және санитарлық-індетке қарсы шараларды сақтауы тиіс.
Кемшін түссе, кім жауапты?
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев өз Жарлығымен Бас прокурор Ғизат Нұрдәулетовті құжатта белгіленген шаралар мен уақытша шектеулерді іске асыру кезінде заңдылықтың сақталуын қамтамасыз етуге жауапты тұлға ретінде бекітті. Ал Президент жанындағы Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссия, ҰҚК, Ішкі істер министрлігі, Қорғаныс министрлігі, Денсаулық сақтау министрлігі, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі, Қаржы министрлігі, үш мегаполистің және барлық облыстың әкімдері «төтенше жағдай режимі кезінде қолданылатын шаралардың іске асырылуына жауапты болып айқындалды». Әрине, бетін әрі қылсын, бірақ оқиға басқаша өрбіп, төтенше жағдай шаралары орындалмай қалса, оған осы лауазымды тұлғалар айыпты болмақ. «Қазақстан Республикасында төтенше жағдайды енгізу туралы» Жарлық Асқар Мамин Үкіметіне жаңа міндеттер жүктеді: Министрлер кабинеті біріншіден, төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету үшін Үкімет резервінен қажетті қаражаттарды бөлуі тиіс. Екіншіден, медициналық тексеруден, емделуден, карантиндік режимді сақтаудан бас тартатын, эпидемиологиялық жағдайды айқындау үшін маңызы бар деректерді, мысалы кіммен араласқанын жасыратын адамдарға бақылауды арттырып, ол адамдарды жазаға тарту шараларын күшейтуі керек. Үшіншіден, Үкімет жергілікті билікпен бірлесіп, Қазақстан аумағында COVID-19 таралуын болдырмау мақсатында осы Жарлықты іске асыру жөнінде өзге де шараларды қабылдауға жауапты. Осы орайда, отандық кәсіпкерлерді қолдауға және жаңа жұмыс орындарын құруға мемлекет ең кемі 300 миллиард теңге (шамамен 700 млн доллар) бөлетіні белгілі болды. Билік халық көп тұтынатын қарапайым заттардың өз елімізде жасалуына баса мән бермек. Халыққа телевизиялық Үндеуінде Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның халықаралық резервтері, алтын қорын қоса алғанда, 90 миллиард долларға жуықтап қалғанына назар аудартты. Оның байламынша, бұл экономика тұрақтылығын сақтаудың кепілі әрі мемлекеттің өз мойнындағы әлеуметтік міндеттемелерін орындауына жетеді.Бизнес қалай жұмыс істейді?
«Атамекен» ұлттық палатасы төтенше жағдай (ТЖ) режимінде бизнестің қалай жұмыс істейтінін түсіндіруге тырысуда. Біріншіден, заңға сәйкес ірі сауда нысандарының жұмысы шектелді. Егер сауда нысанының сауда алаңы 2 мың шаршы метрден үлкен болса, ол ірі болып танылады. Сауда және интеграция министрлігі ТЖ аясында азық-түлік сататын супермаркеттер, базарлар және дүкендер өз жұмысын жалғастыратынын, бұқара өте көп жиналатын сауда, ойын-сауық орталықтарының (СОО) қызметі шектелетінін хабарлады. Нақтылай түссек, олар тек таңғы 10.00-ден кешкі 18.00-ге дейін ашық болуы шарт. Тәулік бойы немесе түнде жұмыс істей алмайды. Оларда еден жиі жуылып, баспалдақ пен эскалатор тұтқалары, лифтілер, есіктер және басқасы ұдайы дезинфекциялануы, микробқа қарсы антисептикалық зат толтырылған санитайзерлер орнатылуы міндет. СОО ішіндегі кинотеатрлар, балаларға арналған ойын-сауық алаңдары, кез келген көңіл көтеру орындары жабылуы тиіс. Азық-түлік емес тауарлар сататын базарлар таңғы 11.00-ден түскі 17.00-ге дейін ғана сауда жасай алады. Оларда да санитарлық және дезинфекциялық шаралар күшейтілуде. Нан және ұн өнімдерін, кондитерлік тағамдарды, салатты тек жабық, қорапталған күйде сатуға рұқсат етіледі. Өйткені мұнысы дайын өнім, халық оны қайнатпайды, қуырмайды, сол күйінде тұтынады. Демек, вирус түссе, ағзаға енбек. Айтпақшы, «бейбіт замандағы» шағын бизнес тексерілмейді деген заң талабы төтенше жағдайға жүрмейді: бақылаушы, қадағалаушы органдар Президент Жарлығындағы шектеулер мен тыйымдардың қаншалықты орындалып жатқанын анықтау үшін кез келген кәсіпкерлік нысанына жоспардан тыс тексерумен сау ете қалуы ықтимал.Айхан ШӘРІП