Сағым қуғанның сағы сынады
Коронавирус пен төтенше жағдай цифрландырушылардың 15 жыл бойы түзген жүйесінің осал екенін әшкереледі. Цифрлануда жетістікке жетті деген білім беру жүйесі сын сағаты соққанда небәрі 3,4 млн оқушыға қызмет көрсетуге дәрменсіз екенін байқатты. Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов 1 сәуірде сынақ сабағын өткізгенде жүйеге 1 млн бала қосылғанын, Интернет арқылы 2,4 млн бала қарағанын жеткізді. «Үлкен олқылықтар бары белгілі болды. Жеңілдету үшін әртүрлі мессенджерлерді, басқа ресурстарды пайдалануға талпынып көрдік. Алайда көптеген ата-ана, тіпті мектептер де жүйеге қосыла алмайтынына көз жеткіздік. Байланыс үнемі үзіліп қалып отырды. Еліміздегі интернет осынша көлемдегі баланы онлайн оқытуға қабілетсіз! Осыған байланысты бізде оқытуды онлайн өткізуге болмайды деген шешім қабылдадық», – деді А.Аймағамбетов. Енді пандемия өршіген тұста білім жүйесі ескі жүйеге оралуға мәжбүр. 1 000-нан аса мектеп қайта ашылады, шамамен 60 мың оқушы партаға отырады. Ата-аналардан маза кетті.
«Әлемді, елімізді дүрліктіріп жатқан COVID-19 кезінде мектептердің дәстүрлі білім беруге көшкеніне алаңдаулымыз. Балаларымызды сыртқа шығармай, үйде ұстап отыр едік. Отбасымызды қауіпке қалдырғымыз келмейді. Өйткені ауыл мен қаланың байланысы өте тығыз, қарқынды. Ауылдар қауіпсіз емес, вирус келмесіне ешкім кепілдік бермейді. Ең құрығанда осы 4-тоқсанда қашықтан оқытылуы керек», – дейді сол оқушылардың бірінің ата-анасы Мұхтар Әжиев министрге жазған хатында.
Сонда білім беру саласындағы шетсіз-шексіз реформалардың, оқыту жүйесін заманға сай жетілдіруге шығындалған триллион қаржының қайтарымы, нәтижесі қайда? Министр оқушылардың телеарнадан сабақ тыңдап, «Қазпошта» және америкалық WhatsApp мессенджері арқылы мұғалімінен тапсырма алатынын айтады. Жылдар бойы ақша жұмсалған, министрлердің өздері мақтан тұтқан электронды кітапханалар, е-университеттер, электронды оқыту платформалары, электронды оқулықтар туралы бір сөз жоқ, ауызға алуға өздері ұялатын сияқты. БҒМ үнемі дәріптеген «Күнделік» баға қоюдан басқаға жарамсыздау.
–Білім және ғылым министрлігі тиісті жүйеге – Kundelik-ке ие. Әйткенмен, Kundelik опцияларын әлі де болса өрістету керек. Әйтпесе, ол кең тұрғыда қашықтан оқытуды ұсынуға келмейді, – деді Асқар Жұмағалиев.
БҒМ 2011-2015 жылдары қолға алған E-learning электронды оқыту жүйесіне де қыруар қаржы, 35 миллиард теңге жұмсалды. Ақыр соңында 2018 жылы Есеп комитеті оны тиімсіз деп танып, жоба жұмысын тоқтатты. Министрлік бұл жүйемен 1 мың 159 мектепті, яғни сол тұстағы 8,5 мың орта білім беру ордасының 14%-ын қамтыды. Әйтсе де, кең жолақты интернетке қосылмағандықтан, бұл жүйенің жұмыс істемейтіні, тіпті ресми қабылдап алынбағаны анықталды. Есеп комитеті 2013 жылдан бері E-learning үшін сатып алынған, жалпы құны 10,7 миллиард теңге тұратын жабдықтарға түгендеу жұмыстары жүргізілмейтінін хабарлады, олардың қайда екені, жарамды-жарамсыздығы белгісіз.
Сарапшылар БҒМ-де тағдыры соған ұқсас тағы 5 ақпараттық жүйені тапты: әзірлеуге мемлекет ең кемі 563 млн теңге шығындаған бес жүйенің ешқайсысы іске қосылмапты. Олардың арасында Жоғары білімді басқарудың бірыңғай жүйесі (ЖБББЖ), Ұлттық білім беру деректер базасы (ҰБДБ) және басқасы бар. Халықтың қаншама ақшасы желге ұшты, құмға сіңген судай ысырап болды, сағымға айналды...
Ең қауіпті індет – көзбояушылық
Қазақстанда 2013 жылы «Ақпараттық Қазақстан» мембағдарламасы бекітілді. Ел Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы қаулысымен оның орнын «Цифрлы Қазақстан» (ЦҚ) атты қолданыстағы мемлекеттік бағдарлама басты. Оны 2018-2022 жылдары жүзеге асыруға бюджеттен 108 миллиард 683,1 миллион теңге жұмсау қарастырылды. Цифрлық даму министрі А.Жұмағалиевтің мәліметінше, алғашқы екі жылда ғана республикалық бюджеттен ЦҚ-ға 35 млрд теңге бағытталды. Өзге көздерден құйылған инвестиция триллионға жуықтаған. Бұл жүйенің мына аласапыран шақта ел мен экономикаға пайдасы көзге түсер емес. Министрліктің мәліметінше, мектептердің 93%-ы интернет желісіне қосылған. Алайда олардың көбінде интернет дистанциялы режимде оқытуға жарамайтыны байқалуда. Ведомство 117 қаланың және 3 мың 324 ауылдың кең жолақты ғаламторға қол жеткізгенін жариялады. Ұлттық экономика министрлігінің дерегінше, Қазақстанда 6,5 мың ауыл мен ауылдық округ бар. Осыдан-ақ қанша ауыл ақпараттық технологиялар ғасырының игілігінен тыс қалғанын есептеуге болады. «Қазақтелеком» 2022 жылға дейін барлығы 5 089 ауылдық елді мекенді интернетке қоспақ ниетте. Бұл ретте оған тек перспективті ауылдар ғана ілігеді. Оның өзінде қарқын төмен: ЦҚ қолға алынған 2 жыл ішінде әртүрлі технологиялармен, нақтылай кетсек, оптикалық-талшықты желі, 3G және 4G көмегімен небәрі 481 ауыл ғана интернетпен қамтылыпты. Рас, ауылдықтар 4G дегенінің жылдамдығы, шын мәнінде 2G ғана екеніне шағымданып жүр. Сенбеске лаж жоқ, себебі тіпті астаналықтар 4G деп мәлімделген мобильді интернет арқылы кино көрмек түгілі, қарапайым сайттарды жүктей алмай әлек. Үкімет биылғы 4 ақпандағы отырысында 2020-2022 жылдары Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкентте 5G инфрақұрылымын тұрғызу жоспарланғанын мәлімдеді. Қазіргі күрделі жағдайға байланысты ол жоспар адыра қалғанға ұқсайды. «Мен елорда маңында, «Лесная полянада» тұрамын. Үйде оптикалық-талшықты кабель қолданысқа берілмеген. «Қазақтелеком» жауап беруден жалтарады. Қаншама рет шағым айттым. Амалсыз Altel-дің 35 мың теңгелік роутерін алып, 9 мың теңгенің ай сайынғы тарифін қосқыздым. Мұнысы халықты тонау. Өйткені өз құнын ақтамайды, 500 мегабит/секунд жылдамдығы болады деген, онысы 1 мегабиттен аспайды. Мен де, көршілерім де үйдеміз, көбіміз онлайн жұмыс істей аламыз. Интернетсіз ол да жоқ» деп қамығады Бауыржан Болатұлы. Өңірде жағдай бұдан нашар. Қаскелең қаласының тұрғыны, педагог Жәмила Асанова ақпараттық дәуір көшінен тыс қалғанына қапалы. «Екі баланың анасымын. Біз, көше тұрғындары 2 жыл бұрын «Қазақтелеком» қалалық филиалына өтініш бердік. Еш нәтиже болмай тұр. Карантин жағдайында балаларымызды үйде қашықтан оқытайын, педагог ретінде онлайн жұмыс істейін десем, мүмкіндік жоқ», – деді ол. Айтқандай, ұлттық телекоммуникациялық алпауыттың көзбояу тірлігінің беті ашылды. 3,3 мың ауыл интернетпен қамтылды дегені сондағы тұрғындарға интернет келді дегенді білдірмейді екен. «Ғаламторға мектеп, меморгандарды қосса, сонымен іс бітті деп саналады», – дейді тұрғындар. Алматы облысының Исаево ауылының тұрғыны Альбина ауылға ғаламтор келе жатыр дегенді естіп алғашында қуаныпты: «Қазақтелеком байланыс желісін төсеуде. Барып сұрадық, олар мектепті ғана қосатынын, басқада шаруасы жоғын айтты», – дейді ол. Жалпы, пандемия, ТЖ және карантин кесірінен «цифрға» күні қараған жұрт бұл жүйеде көзбояушылықтың көп екеніне көз жеткізді. Эльмира Құламергенқызы ХҚКО-лар жабылғасын, декреттік демалысын рәсімдей алмай қалғанын жеткізді. «Электронды Үкімет» бұл қызметті электронды алуға мүмкіндік бермейді екен: «Босанатын уақытым жақындады, одан кейін құжаттарды не себепті дер кезінде тапсырмағанымды түсіндіріп, сәбиіммен кеңселерді аралап жүре алмаймын ғой. Мұндай проблемаға жалғыз мен емес, басқа да аналар кезігіп отыр», – дейді ол. Министр Асқар Жұмағалиев бүгінде тек асыраушысынан және жұмыстан айырылғандар ғана электронды өтініш бере алатынын растады: «Еңбек министрлігіндегі әріптестеріміз бала 1 жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айырылуға қатысты қызметтерді автоматтандыру мәселесін пысықтап болды. Жуық арада оны бірлесе жүзеге асыруды жоспарлап отырмыз», – деді министр. Қостанай қаласының тұрғыны Жанар Мамратова екі күннен бері өз ұлын Алматыдағы пәтеріне тіркей алмай жүргеніне шағымданады: «Пәтер менің атымда. Egov арқылы ұлымды тіркеуге қанша тырыстық. Бәрімізде ЭЦҚ бар, портал ата-анасының қатар растауын талап етеді. Біз соны растай алмай әуре болдық, барлығы дұрыс келе жатады да, ата-ананың біреуінің растауы өтеді, екіншісі өтпейді». Қалай болғанда, пандемия және карантин цифрландыру саласы үшін үлкен емтиханға айналды. Жарға жықты деу әбестік болар, әйтсе де жауапты құрылымдар әзірге сынақтан сүрініп жатыр. Жұртшылық жылдар бойғы жұмыстың, жұмсалған миллиардтардың өтемін көргісі келеді. Бұл істе бұрынғыдай жауырды жаба тоқуды, арқаны кеңге салып жүруді төтенше жағдай көтермейді.
Айхан ШӘРІП