«Баспаналы болу қолжетімді бола түсті» дейді былайғы жұрт. Бірақ үйсіз жүргендер мұны құптай қоймайды. Себебі, халықтың басым бөлігінде баспана жоқ.
Пәтер жалдап жүргендер, одан қалды кредитке үй алғандар, тағысын тағы… «Мойнымда қарызым бар» деп бір емес, екі-үш жұмысты қатар істеп жүргендер бар. Несін жасырайық, ел тұрғындарының дені кредит арқылы болса да баспанаға қол жеткізгісі келеді. Енді мына қызыққа қараңыз, елдегі 18 миллион тұрғынның 3,5 миллионы кредит төлейді. 5,3 миллион азамат 15 жасқа толмаған, 2,1 миллионы – өзін-өзі жұмыспен қамтушылар, 2,1 миллионы – зейнеткерлер, 250 мың адамның мерзімі өткен берешегі бар. Тек 4,6 миллион қазақстандық кредит алып, жеңілдетілген ипотека бойынша тұрғын үй бағдарламаларына қатыса алады. Бұл туралы былтыр жыл соңында Сенат отырысы кезінде Инвестициялар және даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй коммуналдық шаруашылық істері комитетінің төрағасы Мархабат Жайымбетов мәлімдеді. Қазіргі кезде мемлекеттік бағдарлама бойынша салынып жатқан тұрғын үйлердің саны артыпты. Нақтырақ айтқанда, Қазақстанда жыл сайын 100 мың пәтер немесе 12 миллион шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беріледі екен. Ал оның 40 пайызы Астана мен Алматы қалаларына тиесілі. Бірақ бәрібір баспана ала алмай жүргендер мен баспана кезегінде тұрғандардың қатары азайған емес. Баспана мәселесін оңтайландыру мақсатында құрылған «7 – 20 – 25» мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасының іске қосылғанына да көп бола қойған жоқ. Алайда көпшілік арасында ол жайлы сан түрлі пікір қалыптасып үлгерген. Біреулер баспана алуға үмітті азаматтарға қойылатын талап қатал десе, енді бірі бағдарлама бойынша алуға болатын пәтерлер саны жеткіліксіз екенін алға тартады.
– Пәтер алғысы келетін отандастарымыздың басым бөлігінің бастапқы жарнаға ақшасы жетпейді. Бұл мәселені зейнетақы қорын қолдану арқылы шешуге болады. Мысалы, үкіметтегілер EXPO құрылысына деп әскери қызметкерлердің зейнетақы қорын қолданды ғой. Сол сияқты әр азамат өзінің зейнетақы қорындағы ақшасын бастапқы жарна ретінде пайдалана алса, көп адам пәтерлі болар еді, – дейді экономист Дәулет Мұқаев. Таяуда Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Бақыт Сұлтанов 2019 жылғы жоспарға сәйкес Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің кредиттік төлем жүйесі арқылы 900 пәтер пайдалануға берілетінін атап өтті. Сондай-ақ әкім жалпы сомасы 2 млрд теңгені құрайтын 2 мың тұрғын үй сертификаты қарастырылатынын қоса айтты.
– Халықты қолжетімді баспанамен қамту мақсатында «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы аясында үй кезегіндегілерге сатып алу құқығымен 731 пәтер жалға беріледі. Ол үшін республикалық және жергілікті бюджеттен тиісті қаржы көзі қарастырылған. Бастысы, баспана мәселелін шешуде нақты тапсырма мен жоспар бар. Енді соны жүзеге асыру ғана қалып тұр, – дейді қала әкімі. Оның сөзіне сенсек, бүгінде елордада үй кезегінде тұрған 45 158 адам бар. 20 271-і – осал санатқа жататын халық тобы, ал 2 115-і – бюджеттік сала жұмысшылары. Қазіргі кезде баспанаға қол жеткізу оңай емес. Елорда мен Алматыда өзге қалаларға қарағанда үйдің бағасы қымбат. 1 бөлмелі үй бағасы шамамен 12-13 миллионнан басталады. Баспананың бастапқы жарнасы – 2,5 миллион. Банк еш кедергісіз ипотеканы мақұлдауы үшін ай сайынғы табыс 200 мың теңгеден кем болмауы тиіс.
– Қай бағдарлама, қай банк болсын, бірінші кезекте, зейнетқорының ақшасы мен жалақыға қарайды. Үй алмаса да шотта міндетті түрде минималды 20 пайыздық салым болу керек. Ал «7 – 20 – 25» орта есеппен 160-200 мың теңге тұрақты жалақы алатындарға арналған бағдарлама. Шынын айтқанда, 29 жасқа дейінгі жастардың тең жартысында ондай айлық жоқ.
Себебі, қызметке орналасқанына көп уақыт бола қоймаған жастарда жалақы орта есеппен 80-90-120 мыңның айналасында болады. Сондықтан оларға бастапқы жарнаны жинау қиын. Осы мәселені де ескерген жөн, – дейді Дәулет Төлеутайұлы. «Бізге ай сайынғы ақшаны банкке төлеп, ары қарай сол үй жастардың өзінде қалатындай тағы бір бағдарлама әзірлеу керек. Нақтырақ айтсақ, «7–20–25» бағдарламасының баламасы пайда болса. Бағдарламаның атауын «5–10–20» деп алсақ болады деген ұсыныс айтты ол. Оның сөзінше, осы бағдарлама бойынша егер 29 жасқа дейінгі жастар отбасын құрмай жүрсе, мұндағы он пайызды өздері төлеу керек. Ал жас отбасыларға, әсіресе, балалы жас жұбайларға он пайыз бастапқы жарна мемлекет тарапынан көмек ретінде берілу керек екен. Бұл бағдарламамен құны 20 миллион теңге тұратын үйді 10 пайыздық жарнамен алу небәрі 2 миллион теңге болады. Халық үшін бұл қатты бір қалта тесетіндей сома емес. Егер жас экономист ұсынып отырған «5–10–20» бағдарламасы қолданысқа енгізілсе баспанасыз жүрген жандар үшін үлкен көмек болары сөзсіз. 2019 жылды Жастар жылы деп жариялаған Елбасы еліміздегі үш ірі мегаполис Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларында жұмыс істейтін жастар үшін жылына бір мыңнан кем емес пәтер салуды тапсырды. Жастарды баспанамен қамту мәселесін, ең алдымен, миллион халқы бар үш қаладан бастауды ұсынған Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев алдағы уақытта Қазақстанда жұмыс істейтін жастар үшін жалға берілетін тұрғын үйлер салынатынын баса айтқан болатын. Жуырда бұл бастаманы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев та қолдайтынын жеткізді. – Мемлекеттік шығыстардың басты міндеті – қарапайым адамдардың мәселесін шешу. Ауызсу, баспана, жұмыс орындары, жайлы өмір үшін инфрақұрылым – осының бәрі ел тұрғындарын алаңдатады. Міне, біз осы міндеттерді шешетін боламыз. Министрлер мен әкімдердің жұмысын нақты проблемаларды шешу нәтижелері бойынша бағалайтын боламын, – деді Қасым-Жомарт Кемелұлы. Бұл орайда Президент өңір басшыларына халықпен жиі кездесіп, елдімекендерді аралауға тапсырма берді. Соның ішінде әкімдерге әлеуметтік жағдайы төмен азаматтар үшін 40 мыңнан астам жалдамалы пәтер беру мәселесін жеделдетуді және мұны мамыр айынан бастауды жүктеді. Оған да бір айға жуық уақыт қалды. Біз өз кезегімізде бұл істің жүйелі түрде жүзеге асатынына сенеміз. Пәтерақысын ай сайын пәтер иесінің қолына ұстата бермей, өз үйімізге салған әлдеқайда тиімді әрі ұтымды. Бастысы баспана мәселесі шешімін тапса, халық игілігі үшін жасалған үлкен бір істің түйіні тарқатылмақ. Баспанасыз жүрген отбасылардың күпті көңілін қуаныш кернеп, алыстан менмұндалаған үміт сәулесі жақындай түсер күн де жақын қалған секілді.