2020 жылдың алғашқы үш айында қазақ елі шет мемлекеттерге 2,8 млн долларға құс етін сатты. Бұл 2019 жылдың осы кезеңіндегі көрсеткіштен 12,8%-ға көп. Биылғы қаңтар-наурыз аралығында Қырғыз Республикасына 872 тонна құс етін сатсақ, Ресейге 686 тонна, Грузияға 301 тонна және Тәжікстанға 38 тонна, Беларуське 37 тонна сатыппыз.
Құс санының өсуі біздің елде де анық байқалуда. Қазақстанда соңғы төрт жылда үй құсының саны 35,6 млн бастан 44,3 млн басқа (24%) өсті. Егер елімізде 2015 жылы 146 мың тонна құс еті өндірілген болса, 2019 жылы көрсеткіш 222 мың тоннаға жетті. Осының арқасында республикамыздың құс еті бойынша импорт-экспорт көрсеткішіне едәуір өзгерістер ене бастады. Мысалы, 2020 жылдың алғашқы үш айында қазақ елі шет мемлекеттерге 2,8 млн долларға құс етін сатты. Бұл 2019 жылдың осы кезеңіндегі көрсеткіштен 12,8%-ға көп. Биылғы қаңтар-наурыз аралығында Қырғыз Республикасына 872 тонна құс етін сатсақ, Ресейге 686 тонна, Грузияға 301 тонна және Тәжікстанға 38 тонна, Беларуське 37 тонна сатыппыз. Десе де, бұл өзімізді қамтыдық, импортты тоқтаттық дегенді білдірмейді. Себебі құс еті жөнінен үлкен жетістігіміз (былтыр – 222 мың тонна) ішкі қажеттілікті толық жаппайды. Біздің нарықтың сұранысы – 340-350 мың тонна көлемінде. Сол себепті отандық сапалы өнімнің біраз бөлігін сыртқа сатып, оның орнын импортпен толтыруға тура келеді. 2017 жылы Қазақстанда 180 мың тонна құс еті өндіріліпті. Ал тұтыну көрсеткіші 340 мың тоннаға жеткен, яғни 170 мың тоннаны сырттан сатып алуға тура келген. Мәселен, ресми дерекке сүйенсек, биыл 10,4 млн долларға құс етін сатып алыппыз. Яғни, 2020 жылдың қаңтар-наурызы аралығында Ресейден 5,3 млн долларға (5,1 мың тонна) тауық етін сатып алсақ, АҚШ-тан – 1,7 мың тонна (1,6 млн доллар), Украинадан – 1,5 мың тонна (1,6 млн доллар), Беларусьтен – 1,1 мың тонна (1,4 млн доллар) және Польшадан 198 тонна (161 мың доллар) импорттаппыз. Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметінше, елімізде құс етін өндіретін 24 құс фабрикасы жұмыс істеп тұр. Күн сайын 808 тонна құс еті өндіріледі. Оның 348 тоннасы Алматы облысында өндірілсе, Ақмола облысы – 202 тонна, ШҚО 129 тонна өндіреді. Құс еті шаруашылығын дамытудың өзге шаруашылықтан артық жері – оған аса көп жердің қажеті жоқ, су да аз кетеді. Бірақ құс фабрикаларына кететін өндірістік шығынның бірі – энергия. Шаруашылықты қысы-жазы жылыту, жарық беру үшін үлкен көлемде электр энергиясы қажет. Одан бөлек, жем-шөбіне кететін шығын үлкен. «Тауықты тойдыра алмайсың» деген сөз соның мысалы болса керек. Рас, құстың жемі – бидай, арпа, жүгері секілді дақылдар өзімізде өсірілгенімен, оған қосатын қоспалар шетелден сатып алынады. Мәселен, дәрумендер, ветеринарлық дәрі-дәрмек, премикстерді ТМД елдерінен аламыз. Дағдарысқа байланысты олардың да құны қымбаттаған. Қазақстанның Құс өсірушілер одағының басшысы Руслан Шәріповтың айтуынша, карантинге дейін құс жемінің қоспасының 1 келісі 81,2 теңге (ҚҚС-мен) болса, қазір 93,5 теңге. Осыған байланысты аталған қоспалар құс етінің өзіндік құнының 70%-на тең. Дегенмен аталған салаға мемлекет тарапынан қолдау да қарастырылғанын айту кету керек. Ауыл шаруашылығы министрлігінің дерегінше, биылдың өзінде құс еті өндірісіне 12,7 млрд теңге (168,1 мың тонна көлемінде) бөлінген. Кәсіпорындардың қуатына байланысты құс етінің келісіне 40-тан 70 теңгеге дейін қаражат төленеді. Қазіргі уақытта 5 құс фабрикасының құрылысы жүргізіліп жатыр. Үкімет 2022 жылға қарай импорттың үлесін 40%-ға түсіруді жоспарлап отыр. Одан бөлек, құс шаруашылығын дамыту бағдарламасы (2018-2027 жж) аясында өндірісті 744 мың тоннаға жеткізу көзделген. Бұл ішкі сұранысты 100% қамтамасыз етіп, артылған 150 мың тоннасын экспортқа шығаруға мүмкіндік бермек.
Бауыржан БАЗАР