Түркі тілдес әлемнің мәдени және рухани орталығы – Түркістан қаласы тарихының, фольклорының, мәдениетінің халықарлық өркениеттегі маңызын айқындау, тәжірибе алмасу және пікірлермен бөлісу мақсатында «Түркістан – түркі әлемінің бесігі» атты халықарлық конференциясы өтті.
Шараны Елбасы Н.Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы аясында және Тұңғыш Президенттің Жарлығымен облыс орталығына айналған Түркістан қаласын қайта түлету, түркі мәдениетін жан-жақты дәріптеу үшін Түркістан облысы әкімдігі мен Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ ұйымдастырды.
«Түркістан – түркі әлемінің бесігі» бейнебаянын тамашалаумен басталған конференцияға Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Шөкеев, Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ ректоры Болатбек Абдрасилов, Түркия мемлекеті, Мармара университетінің докторы, профессор Женгиз Томар, Халықаралық Түрік академиясының ғылым бөлімінің аға сарапшысы, профессор Қадыралы Қонқобаев, Өзбекстан Ғылымдар академиясының профессоры Сарыгүл Бахадырова, Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ-дің Ясауитану ғылыми-зерттеу орталығы директоры Досай Кенжетай сияқты ғалымдар қатысты.
Пленарлық отырысты Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ ректоры Абдрасилов Болатбек ашып, жүргізіп отырды. Алқалы басқосуда сөз алған Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Естайұлы қасиетті Түркістанның әлемдік тарихтағы орнын зерттеуді мақсат тұтқан халықаралық конференция жұмысына сәттілік тіледі. Сонымен қатар Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы аясында қолға алынған конференция Түркістан облысының рухани-ғылыми саласын жаңа сатыға көтереді деген сенімін білдірді.
«Түркістан қаласының түркі әлеміндегі орнын ғылыми тұрғыдан таразылайтын бұл конференцияның маңызы зор. Түркі халықтары үшін Түркістан қаласының тарихтағы орны әрқашан да қастерлі. Еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Назарбаев «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында «Қазақстанның ежелгі астанасы халқымыздың рухани орталығы ғана емес, сондай-ақ бүкіл түркі әлемі үшін киелі орын болып саналады» деп атап өтті. Бауырлас елдердің ортақ тарихында Түркістан – киелі мекен, Қожа Ахмет Ясауи түркі халқының ұстазы ретінде дәріптелген. Ясауи жатқан жер «бақыттың астанасы» ретінде танылған», – деді облыс әкімі Өмірзақ Шөкеев.
Ежелгі Түркістан өркениетінің жоғары деңгейде дамығанына тоқтаған өңір басшысы:
«Түркістан мен оған жақын орналасқан шаһарларда ғылым дамыды, ірі кітапханалар жұмыс істеді. Өркениетке тән белгілер мен жетістіктердің бәрі табылды.
Сол замандардың өзінде Түркістанда суландыру жүйесі, кәріз жүйесі, темір балқыту кәсіпорындары болды», – деді ол.
Әкімнің айтуынша, қазіргі таңда Әзірет Сұлтан музейінің маңы мен Күлтөбе қалашығында зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Тарихшылар археологиялық қазба жұмыстары арқылы Түркістаннан су жүйелерінің орнын тауып, Қазақ даласында қала мәдениеті дамығанын дәлелдей түсті.
Облыс басшысы, осы тарихты ескере келе Түркістан облысын дамыту бойынша негізгі 5 бағыттың нақтыланғанын жеткізді және Түркістанды қалпына келтіру бағытындағы атқарылып жатқан жұмыстары мен бағыттарын атап өтті.
Атап айтқанда, солардың бірі – Түркістан қаласының тарихи және идеологиялық негіздемесін қалыптастыру.
Осыған сәйкес, Түркістанды ең ірі зиярат, туризм, сауда, дін және қолөнер орталығына айналдыру бойынша нақты жұмыстар атқарылады.
Сондай-ақ Қожа Ахмет Ясауидің мұраларын дәріптеу бағытында игі істер қолға алынбақ.
Түркістанда Ясауи музейі салынып жатыр. Бұл орталық Ұлы дала ғұламасының ілімін терең зерттеп, оның мәнін ұғуға, елді ізгілікке шақыруға үлес қосады деген сенім мол.
2018 жылы қаламызға келген туристердің саны 1,5 миллионнан асып отыр. Алдағы уақытта бұл көрсеткіш одан сайын еселене түседі.
Өйткені облыс орталығына айналған Түркістан қаласы шығыстық және заманауи үлгідегі ғимараттармен толығуда.
Елбасының қолдауымен ондаған нысандардың құрылысы екі ауысыммен жүріп жатыр. Биылдың өзінде әкімшілік-іскерлік орталығы, медиаорталық және саябақ тапсырылады деп жоспарланған. Сонымен бірге, шығыс моншасы, амфитеатр, қабылдау орталығы және әуенді субұрқақ та ел игілігіне беріледі.
Биыл жыл соңына дейін 2 350 пәтерлі 52 тұрғын үй тұрғындарға тапсырылады. Сондай-ақ жаңа мектеп те ашылады.
Түркістан қаласында көшелерді жөндеу, абаттандыру жұмыстары қарқынды жүріп жатыр.
Әкім алдағы екі-үш жыл көлемінде-ақ Түркістанның елеулі өзгеріске ұшырайтынын айтты.
«Сол бағытта жұмыс атқарып жатырмыз. Түркістан облысын экономикасы, туризмі, ауыл шаруашылығы, өндірісі және ғылымы мен мәдениеті дамыған өңірге айналдырамыз. Ал Түркістан қаласы өңірдің қозғаушы күші ретінде жаңаша бағытта дамитын болады.
Осы қадамдар арқылы барша түркінің ғылымы мен білімі, діні, руханияты, тарихы, әдебиеті мен музыкасы зерттелетін орталықтар бой көтереді. Келешекте Түркістан түркі тілдес халықтардың басын қосатын, қазақтың тарихын әлем жұртшылығына танытатын және туризмі дамыған үлкен рухани орталыққа айналатыны анық.
Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы аясында қолға алынған конференция Түркістан облысының рухани-ғылыми саласын жаңа сатыға көтереді деп сенемін», – деді Өмірзақ Естайұлы.
Ғылыми конференцияға келген халықаралық Түркі академиясының профессорлық-оқытушылық құрамы мен Түркия, Қырғызстан, Өзбекстан елінің профессор ғалымдары «Ұлы даланың жеті қыры: түркі мәдениетін дамытудың өзектілігі», «Қасиетті Түркістан және діни сакралды құндылықтар», «Ежелгі массагеттер: Томирис және қарақалпақ халық эпосы «Қырық қыз», «Қ.Ясауидың мәдени мұрасы», «Ясауи, «пир-и Түркістан» түрік елінің ұстазы», «Әзірет Сұлтан» тарихи-мәдени қорық-мұражайы туралы» сияқты баяндамалар жасалды.
«Ұлы даланың жеті қыры: түркі мәдениетін дамытудың өзектілігі» атты баяндамасын түрік тілінде оқыған ХҚТУ-дің бірінші проеректоры қызметін атқарып жүрген шығыстанушы, Ясауиді зерттеуші, профессор Женгиз Томар:
«Жасыратыны жоқ кезінде тарих бұрмаланды. Соның зардабын әлі тартып жатырмыз. Енді біз түркі халықтары ортақ дүниелерді бірлесе зерттеуге күш салуымыз керек. Оған міндетті түрде ғалымдарды жұмылдыруымыз керек», – дейді Женгиз Томар.
Женгиз Томардың айтқандарын толығырақ тәржімалай отырып, оның маңызын жеткізген облыс әкімінің орынбасары Мәлік Отарбаев Елбасының түркі әлемінің дамуына қосып отырған үлесі зор екендігін айта келе, «Нұрсұлтан Әбішұлы «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында түркі әлемі үшін өте үлкен маңызы бар екі тұлғаның атын атап өтеді. Бірі – Әбу Насыр әл-Фараби бабамыз болса, екіншісі – Қожа Ахмет Ясауи бабамызды айтады. Мәселен, әл-Фараби туралы көптеген зерттеуді жасай отырып, бір ғана әл-Фараби емес, оның төртеу екенін байқаймыз. Сол себепті, әл-Фараби сияқты мықты тұлғаларымыздың артында қалған ғылыми үлкен еңбектерін ары қарай зерттеуді жалғастыра отырып, болашақ ұрпаққа жеткізуді өзіміздің парызымыз деп санаймыз. Облыс басшысы айтып кеткендей, Ясауиді Түркістансыз, Түркістанды Ясауисіз елестетуге болмайды. Екеуі де егіз ұғым іспетті. Расында да, Ясауи тек түркі әлемі емес, бүкіл адамзат, күллі әлемде адамға, Аллаға сүйіспеншілікті бауырға, достыққа үндеген болатын. Шыны керек, қазір ислам әлемінде орын алып жатқан келеңсіздіктердің орын алуын айтсақ, Ясауидің ілімдерінің ол жерлерге толық жетпегендігін көрсетеді. Сондықтан Ясауи бабамыздың ілімдері ол жаққа толық жеткенде ислам әлеміндегі діни мәселелер осыншалықты орын алмас еді. Сол себепті, Ясауидің ілімдерін болашаққа жеткізу біздердің, мына ғалымдардың басты міндеті болып есептеледі. Түркістан – біздің де үлкен сеніміміз,үлкен үмітіміз. Сондықтан Түркістан қаласы түркі әлемінің рухани, мәдени және діни орталығына айналады. Қазіргі Түркістан қаласындағы қарқынды жүріп жатқан құрылыс жұмыстары мен басқа да жұмыстар соны көрсетеді. Осы тұрғыда Ясауидің тарихи миссиясын баршаға жеткізуді сезінуіміз керек және бұған барынша жауапты қарауымыз керек», – деді ол.
«Көп елдерді араладым. Тіпті кейбір мемлекеттерде өмір сүріп жатқан түркі тілдес халықтар өз тілін, дінін ұмытып қалған. Бірақ соның көбі өзінің түркі екенін біледі. Енді соның барлығын біріктіруіміз керек. Ол үшін Түркістанның орыны ерекше. Өйткені түркі халықтарының арасында Қожа Ахмет Ясауи үлкен маңызға ие. Сондықтан бірігу принцпі Түркістаннан басталуы керек», – деді Халықаралық Түрік академиясының ғылым бөлімінің аға сарапшысы, профессор Қадыралы Қонқобаев өз сөзінде.
Мағжан Жұмабаевтың:
«Түркістан – екі дүние есігі ғой,
Түркістан – ер түріктің бесігі ғой», – деген қанатты өлең шумағының мәні өте үлкен екенін жеткізген БжҒМ Ғылым комитеті, философия, саясаттану және дінтану институтының ф.ғ.д., профессоры Бақытжан Сатершинов «Қасиетті Түркістан және діни сакралды құндылықтар» атты баяндамасында Елбасы мақаласындағы айтылғандардың маңызын айтып, ұлы дала жұртының өткен тарихына тоқталды.
Ал Қырғызстаннан келген, Қырғызстан Халықаралық университетінің қызметкері, доцент, доктор Мақсат Мамырканов «Қ.Ясауидың мәдени мұрасы» тақырыбында Ясауидің сопылық ілімдері мен ғұламалық болмысын айтып, ислам дінінің қырғыз жеріне қалай жеткенін де атап өтті.
Секция бірнеше бағыт бойынша өтті. Атап айтсақ, Қ.Ясауидің әлемдік мәдениеттегі орны мен тағылымы, Түркістан – түркі дүниесінің киелі мекені, рухани темірқазығы, Түркістан – Ұлы жібек жолы бойындағы ірі қолөнер мен музыка орталығы, Түркістан – түркі әлемінің генезисі тақырыптары бойынша жалғасты.
Түркістан облысы