Қазіргі таңда аталған ипотекалық бағдарламалар бойынша Банк ЦентрКредит, АТФБанк, Халық банк, Цеснабанк, Eurasian Bank, Банк РБК, ForteBank және Сбербанк кредиттейді. Ипотека нарығының көркін қыздырған – мемлекеттік тұрғын үй бағдарламалары. 2005 жылдың ақпаны мен 2019 жылдың ақпаны аралығындағы деректерді қарап отырсақ, ипотекалық несиелер көлемі 115,3 миллиард теңгеден 1,3 триллион теңгеге көбейген. Бір айта кететін жайт – еліміздегі кредиттеу нарығы қалыптасқалы бері ипотекаға берілген сомалардың ішінде соңғысы рекорд орнатып отыр.
Бұл дегеніміз, тұрғындардың баспана алуға құлшынысы жоғары екенін көрсетеді. Сондай-ақ тиімді шарттармен жаңа бағдарламалар ашуға да сұранып тұр. Кезінде 2007-2008 жылдары ғаламды шарпыған дағдарыс кезінде Қазақстан экономикасы да шайқалған. 2010 жылдың ақпанында ипотека көлемі соның салдарынан бір жылдың өзінде 5,6 пайызға кеміген еді. Сонымен бірге, ол уақытта ипотекалық кредиттер жалпы несие көлемінің 8,9 пайызын ғана алатын. Мұндай төмендеу үрдісі 2016 жылға дейін жалғасып келді.
Тұрғын үй құрылысына құйылған инвестиция сомасы – 321,9 миллиард теңге. Осылайша, жылдағы өсім бірден 17,1 пайыздан бір шығыпты. Былтыр 38,7 мың тұрғын үй ғимараты пайдалануға берілген. Бұл да – тарихта бұрын-соңды болмаған көлем. Осыған орай, жыл өткен сайын салынатын баспананың саны артып келеді. Қарқыны қатты құрылыстың көлемі 2018 жылы 12,5 миллион шаршы метр болса, осы жылы 13,1 миллион шаршы метр тұрғын үйді пайдалануға беру жоспарланып отыр.
Аталған ипотекалық бағдарлама – жаңа тұрғын үй алуға ғана бағытталған алғашқы бағдарлама. Қай құрылыс компаниясын таңдау еркі де сатып алушының өзіне беріледі. Яғни, бағасы, орналасқан жері, шаршы метрі көңілден шығып, қолайлы болғанына қарап, өтініш тастайды. Бұрын иесі болмаған үйді алуға әркімнің-ақ таласы болары анық. Сондықтан көпшілік пайызы салыстырмалы түрде төмен осы бағдарламамен үй алуға тырысады. Ел бойынша төмен пайыз «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде» екені белгілі. Дегенмен оның шарттарына толық жауап беруге екінің бірінің шамасы келе бермейді. Үйдің жарты бағасын жинау оңай емес, әлбетте. Өйткені онсыз да пәтер жалдап тұратын жұртшылық үшін жинақ ашу қиын. Сол себепті, алғашқы жарна – 20 пайыз құятын бұл ипотекалық бағдарлама әзірге көпшілік үшін қолайлы болып тұр.
Әйтсе де, бұл бағдарламаның да біршама кемшіліктері барын атап өту керек. Осы бағдарламаға қатысатын құрылыс компаниялары санаулы. Ол дегеніміз сол қатысушылардың ішінен ғана таңдауға мүмкіндік беретінін білдіреді. Әсіресе, мегаполистерде аяқ аттасаң, құрылыс жүріп жатады. Бірақ сол тұрғын үйлердің көбі ипотека қарастырмайды. Елдің тілегі сол – қатысушы компаниялардың саны көбейсе, шаршы метрі үшін баға арзандаса. Егер осы тілектер қанағаттандырылса, қоныстой тойлаушылардың саны еселеп артатыны анық.
Қазіргі таңда жылжымайтын мүлік жәрмеңкелері жиі ұйымдастырылады. Сол жерде құрылыс компанияларды тұрғын үй кешендерімен таныстырады. Үй алуға ниеттеніп жүргендерді осындай шараларға құлақ түріп жүруге шақырамыз. Өйткені алда жоспарланып отырған жұмыстар туралы дер кезінде естудің маңызы зор. Олай деуіміздің себебі – қазіргі таңда тұрғын үйге сұраныстың «күйіп тұрғаны» сондай, пәтерлер әп-сәтте сатылады. Уақытынан кеш естіп қалып, сан соғып қалмас үшін, әрине, қамданған жөн-ақ. Бір мысал айтсақ, әлі салынып бітпеген, осы жылдың бір тоқсанында пайдалануға беріледі деп жоспарланып отырған тұрғын үйлердің сату бөліміне хабарласып көрдік. «7 – 20 – 25» бағдарламасының қатысушысы, шаршы метрі үшін бағасы да қалтаға қолайлы деп ақпарат алғымыз келді. Сөйтсек, көпшілігінде пәтерлердің бәрі сатылып кеткен, болмаса бізге ыңғайлы нұсқа жоқ. Яғни, ең жоғарғы қабаттағы, бұрыштағы, бірінші қабаттағы, шаршы метрі тым үлкен не керісінше, тым кішкентай пәтерлер ғана қалған. Міне, сатып алушылардың басым бөлігі дәл осы мәселеге тап болып отыр. Осы олқылықтар толықтырылып, кемшіліктері түзелсе, алғысын айтқан адам саны еселене түсер еді.
Айша ЕРСҰЛТАН