Елімізде валюта айырбастау орындарының жұмысына өзгерістер енгізілмек. Егер Ұлттық банктің ұсынысы қолдау тапса, алдағы уақытта шетелдік валютаны тек жұмыс уақытында ғана сатып алатын боламыз.
Көпшіліктің көңілі толмай отырған негізгі талаптарға тоқталсақ, біріншіден айырбас орындарының жұмыс уақытына шектеу қойылуы. Яғни, жұмыс уақыты 10:00 мен 19:00 аралығында бекітілуі мүмкін. Қазір олар тәулік бойы жұмыс істей алады. Екіншіден, кассадағы есепші әрбір клиентке тек жеке басын куәландыратын құжаты болған жағдайда ғана қызмет көрсете алады және оны міндетті түрде реестрге енгізіп отыруы қажет. Қазіргі таңда валюта сатып алу барысында ешбір құжат талап етілмейді. Дау туғызған үшінші мәселе осы кәсіппен айналысып отырған тұлғаларға тікелей байланысты. Мысалы, бүгінде Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларында айырбас орындарының жарғылық капиталы кем дегенде 30 миллион теңге, ал өзге қалаларда – 20 миллион теңге. Ал жаңа өзгерістер күшіне енер болса, бұл сома 100 миллион теңгеге дейін көтеріледі. Сондай-ақ аталған бизнес иелері жарғылық капиталдың 20 пайызын есепшотында сақтап отыруы тиіс. Егер бұл сома көрсетілген мөлшерден кемісе, оны үш жұмыс күні ішінде қалпына келтіру қажет.
Ал Ұлттық банк төрағасының орынбасары Дина Галиева бұл талаптар елдегі терроризмді қаржыландыру мен қылмыстық жолмен келген табысты заңдастыруға қарсы жүйемен тікелей байланыстырып отыр.
– Қазақстан 10 жылдан астам уақыт бойы заңсыз жолмен келген қаржының ізін жасыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес жүргізіп келеді. Қаржылық қызмет көрсететін барлық ұйымдар, оның ішінде айырбас орындары да қаржылай мониторингтен өтіп отырады. Қазақстан заңына сәйкес айырбас орындарына шетелдік валютаны сатып алу, сату және айырбастау барысында түпкілікті тексеру міндеттелген, – дейді ол.
Қаржы реттеуші өкілінің айтуынша, халықаралық қауымдастық бүгіннің өзінде терроризмді қаржыландыру және заңсыз ақшаның ізін жасырумен күреске қатысты барлық талаптар мен стандарттарды күшейткен. Қазіргі таңда ақша айырбастауға келген клиенттің жеке мәліметтері барлық елдерде тіркеліп отыратын көрінеді. Тіпті кейбір елдерде әр азаматқа бекітілген шектік меже де бар. Бірақ халықаралық талаптар күшейе түскендіктен, Еуропа елдері, Қытай мен Монако, Лихтенштейн мен Аргентина да шектік межеден бас тартты. Өйткені жеке мәліметтерін көрсетпесе, клиенттер қолындағы қаражатын тәулігіне бірнеше рет бөліп ауыстыра беруі мүмкін.
– Ал жарғылық капиталдың минималды мөлшерінің жоғарылауына келер болсақ, бұл халықтың сұранысы артқан жағдайда, қолма-қол шетелдік валютаның дефицитін болдырмау мақсатында қойылған талап болатын, – деп түсіндіреді Д.Галиева.
Ресми деректерге сүйенсек, бұған дейін де айырбас орындарының капитализациясының минималды мөлшерлемесі жоғарылаған. Бас банк өкілі бұл шетелдік валютаның айырбас көлемін керісінше көбейтті дейді.
– Мысалы, 2018 жылдың қаңтарында банктік емес айырбас орындарының жарғылық капиталының минималды мөлшері 6 есеге көбейіп, 30 миллион теңге болған еді. Артынша сол жылдың қаңтар-наурызы аралығында шетелдік валютаның айырбас көлемі 39 млрд теңгеге ұлғайды. Нарықта бірігулер болып, сапалы бәсекеге жол ашылды. Ал жұмыс уақытына қатысты өзгерістерге келер болсақ, мұндай режим Италия, БАӘ, Тайланд, Польша және басқа да елдерде айырбас орындары тек күндізгі уақытта жұмыс істейді. Бұл аталған орындардың ғана емес, халықтың да қауіпсіздігіне тікелей қатысты, – дейді Д.Галиева.
Осы аптада айырбастау пункттерінде америкалық валюта 390 теңгеге дейін сатылды. Сарапшылар жаңа өзгерістер қолдау тапса, пайда үшін валюта айырбастайтын орындар қызмет ақысын қымбаттатуы мүмкін екенін айтады. Экономист Алмас Чукиннің айтуынша, қазір айырбас орындағы маржа 2-3 теңге, бұл 20 теңгеге де жетуі мүмкін. Одан бөлек, жарғылық капиталдың минималды мөлшері жоғарыласа нарықтағы шағын және орта бизнес бәсекеге төтеп бере алмай, тек алпауыттар ғана қалуы мүмкін. Олар да болса бөлімшелерін қысқартады. Сарапшы мұндай жағдайда кішігірім қалалардағы қарапайым халық зардап шегуі мүмкін дегенді алға тартқан.
Ал экономист Олжас Тулеев Ұлттық банк бұл өзгерістер арқылы ұлттық валютаның курсын өз бақылауында ұстауға мүмкіндік алады деген пікірде. Бұған осы жылдың бірінші тоқсанындағы елдегі капиталдың сыртқа ағылуы сеп болуы мүмкін екен. «Ұлттық банктің саясаты мен қызметіне деген халық сенімі төмен екенін осыдан көруге болады... Мұның бәрі оңай шешілетін мәселе емес. Ал реттеуші нарыққа сай кешенді өзгерістер енгізудің орнына, темірден қамал тұрғызып жатқандай», – дейді ол.