Түпкі мақсаты елордаға газ жеткізуді көздейтін «Сарыарқа» газ құбырының құрылысы қарқынды түрде жүріп жатыр. Сенімді дерек көзінің мәліметіне сүйенсек, қазір тәулігіне 7-8 шақырым құрылыс жұмыстары атқарылуда. Дәл бүгінгі күнге дейін істелуі тиіс 1 063 шақырымның 531-і еңсерілген.
Энергетика министрлігінің айтуынша, төрт кезеңнен тұратын құрылыс ең соңында Бейнеу – Бозой – Шымкент магистралды газ құбырымен тоқайласпақ.
– Қазіргі сәтте Жезқазғанға жақын маңда дәнекерлеу жұмыстары жүргізілуде. Тәулігіне 7-8 шақырымдық жұмыстар атқарылған соң, құбырды оқшаулау және траншеяны жабу шаралары істеледі. Жоба қараша айына дейін тамам болады. Газ құбырында 2 200 адам, 700-ге жуық техника жұмыс істеп жатыр, – дейді Энергетика министрі Қанат Бозымбаев.
Қазіргі таңда жобаны жүзеге асыруға жергілікті компаниялар үлес қосып келеді. 2 бригада күні-түні 4 шақырымдық құбырларды орналастырады. «Сарыарқа» іске қосылғаннан кейін Нұр-Сұлтан мен Қарағанды арасын ен жайлаған 1 119 елдімекен мен ауылдар газ игілігін пайдаланбақ. Сондай-ақ Ақмола облысындағы 51 ауыл да газды асыға күтуде. Магистраль алдымен ел астанасына, одан ары сұлу Көкшеге, Қызылжарға тартылады. Газ келісімен елордадағы жылу электр стансаларына тартылмақ. Осылайша, Нұр-Сұлтан ауасын армансыз ластап отырған ЖЭС-тардың күні еңкеймек.
Қазақстандағы магистралды газ құбырының жалпы көлемі – 19 мың шақырым. Оның бойында 56 компрессорлық станса жұмыс істейді, 316 газ айдайтын қондырғы орнатылған.
Осы орайда газ құбыры құрылысының негізгі төрт кезеңіне кеңінен тоқтала кетейік. Бірінші кезеңде Қызылорда – Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Нұр-Сұлтан бағыты қамтылады. Бұл бағыттың жүзеге асуы Көкшетау мен Петропавлды да Қарашығанақ, Теңіз, Қашаған отандық кен орындарындағы табиғи газ арқылы жарылқауға мүмкіндік бермек. Екінші кезеңде ұзындығы 276 шақырым болатын Нұр-Сұлтан – Көкшетау магистралды газ құбырының құрылысы іске аспақ. Бұл құбырдың жасалуы түгелдей Ақмола облысын газбен қамтуды түбегейлі шешеді. Үшінші кезеңде Көкшетау – Петропавл газ құбыры тартылады. Оның ұзындығы – 177 шақырым. Төртінші кезеңде магистралды газ құбырының өткізу мүмкіндігін жылына 3 млрд куб метрге дейін жеткізу үшін «Жезқазған» және «Теміртау» компрессорлық стансасының құрылысын аяқтау жоспарланған.
Газ құбыры құрылысының жүргізілуі – қазір 2 000-нан астам адамды жұмыспен қамтып отыр. Жұмыс процесінің кәсібилігін 200-ден астам арнайы маман қадағалайды. Бұл құбыр бірінші кезекте Нұр-Сұлтан қаласына газ жеткізіп, ондағы ушыққан экология мәселесін реттеуі тиіс. Себебі, күллі әлем көз тігіп, қызыға қараған абыройлы елорданың еңсесін қанша жылдан бері түтін басып тұрады. Жылу электр стансаларынан шыққан ол түтін сол жердегі қаншама адамның денсаулығына кері әсер етіп жатқанын ойлаудың өзі қорқынышты. «Сарыарқаның» арқасында шаһардағы 192 жеке, 48 коммуналдық қазандықты, 22 мың жеке жер үй мен ЖЭС – 1,2 су жылытатын қазандықтарды газ жүйесіне көшірмек. Осының арқасында жылына әуеге көтеріліп жатқан зиянды қалдықтар 6 есеге, яғни 35 мың тоннаға азаймақ.
Көмір өнеркәсібі – Қазақстан экономикасының басты көзірі іспетті. Біздің ел көмір қоры бойынша әлемде сегізінші орында (бізде 25 млрд 605 млн тонна көмір қоры бар). Ал өндіріс көлемі бойынша 10-орынды еншілейміз. Көмір экспорты – жалпы ішкі өнімнің 1,5 пайызын құрайды. Ел аумағында 83 шағын, 12 ірі және орта кәсіпорындар бар болса, оларда жалпы саны 28 мыңнан астам адам еңбек етеді. Әрі елдегі электр энергиясының да 70 пайызы осы көмірді пайдалану арқылы өндіріледі. Ал ЖЭС атаулының көмірмен күн көретіні бесенеден белгілі. Қазір еліміздің оңтүстік және шығыс аудандарының көп бөлігі газбен қамтылған. Енді жақын арада мұндай игілікке орталық Қазақстан да қол жеткізгелі отыр. Бұл дегеніңіз біраз халықтың көмірді пайдаланудан бас тартатынын айғақтайды. Мамандардың айтуынша, «Сарыарқа» құрылысының іске қосылуымен көмірді пайдалану 650 мың тоннаға азаймақ. Алайда Энергетика министрлігінің айтуынша, еліміздегі ең ірі көмір тұтынушысы Екібастұз 1 және 2-электр стансалары жылына өндірілетін 100 млн тонна көмірді еркін сіңіруге дайын. Шындап келгенде бұл проблема Алматыда да бар. Қаладағы ЖЭС әлі күнге көмір жағады. Осының әсерінен күн сайын қаншама тонна қалдық ауаға таралып, шаһар экологиясына залалын тигізуде. Экономист Әсет Наурызбаевтың айтуынша, мәселені шешудің екі нұсқасы бар. Бірі – ЖЭС-ты газға ауыстыру, екіншісі – газ түтіндерін тазарту бойынша станса салу. Әзірге мұның екеуі де қолға алынған жоқ.
Газ құбыры құрылысын жүргізу үшін елімізде алғаш рет америкалық дәнекерлеу кешені – CRC Evans жаңа технологиясы қолданылған. Бұл технология құбырларды тәулігіне 7-8 шақырымдық ерекше жылдамдықпен жүргізуге мүмкіндік береді. Жобаны жүргізуге қаражатты Қазақстан және Еуразия даму банктері бөлген. Жобаның жалпы құны – 267,3 млрд теңге.
Қазақстан газ қоры және өндіріс көлемі бойынша ТОП-30 ел қатарына кіреді. 2018 жылдың қорытындысы бойынша газ экспорттау көлемі 37 пайызға жеткен (24,2 млрд текше). Energyprom мәліметінше, газды ішкі тасымалдау 18,2 млрд текше метрді құраған. Халықаралық транзит те 5,1 пайызға артыпты.
Жалпы, ел тұрғындарының жаппай газдандырудан үміті көп. Себебі, қаншама жылдан бері отын тасып, көмір жаққан жұртшылық мұншалықты азапты тірліктен құтылуға асық. Бозымбаевтың айтуынша, қазір елді газдандыру деңгейі 49,7 пайызға жеткен. Бұл деген 9 млн адамның газдандыру игілігін көріп отырғанын білдіреді. Еліміздің 13 аймағында 100 жоба жүзеге асқан. Тау-кен өндіру және тау-кен металлургиясы кәсіпорыны қауымдастығының атқарушы директоры Николай Радостовецтың айтуынша, егер газ көмірден арзан болса, онда көмір өндірушілердің бұл фактормен санасуына тура келмек.
– Сонымен қатар Қарағандыда көмір үлкен тереңдікте өндіріледі. Мұнда терең шахталар бар және газ құбырлары арқылы газдандыруға болатын метан бар. Бұл – Астанаға жеткізуге болатын арзан шикізат. Қарағандының шахталарында өз газы бар. Егер ол пайдалы болса, көмір өнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігі төмендемейді, – дейді ол.
«Сарыарқа» желіп отырып жетемін дегенше, Нұр-Сұлтанда орталық газ құбырының да құрылысы жылдам жүргізілуі тиіс.
Халықаралық сарапшылардың дерегінше, әлемдегі газға деген сұраныс артпаса, кемімейді. 2020 жылға таман көмір мен мұнайға деген сұраныс күрт төмендеп, газ қазбалы отынның ең сұранысқа ие көзіне айналмақ. Алдағы уақытта ел астанасын, орталық Қазақстанды және солтүстік өңірлерді газдандыру міндеті тұр. Бұл аймақтарды газдандыруды өз мойнына алған «Сарыарқа» биыл жыл соңына таман негізгі құрылысты аяқтайды, ал 2020 жылы пайдалануға берілуі мүмкін.
– «Көгілдір отын» алдымен қалалық ЖЭС-терге жеткізіледі. Одан соң «Көктал-1», «Көктал-2» тұрғын үй кешендері қамтылады. Онда жер үйде тұратын адамдар әлі күнге отын мен көмір жағып отыр. Қызылордадан ұзын құбыр әкелінеді. Жоба аясында екі агрессор, газ құятын және газ сақтайтын қойма құрылысы жүзеге асады. Олардан бүкіл қала газ алады. Одан кейін көше бойынша газ құбырларын жүргіземіз. Әрбір 7-10 үй сайын ортақ бір жәшік орнатамыз, – дейді қалалық Отын-энергетика кешені және коммуналдық шаруашылық басқармасының басшысы Ербол Төлеуов.
Бұл – жобаның бірінші және екінші кезеңінде іске асатын шаруалар. Ал үшінші кезеңде Ильинка және Шұбар аудандары газға қосылады. Жаңа көпқабатты үйлер де мұндай мүмкіндіктен тыс қалмайды. Қала шетінде салынған тұрғын үйлер де газ қазандықтарына қосылмақ. Ол үшін автономды қазандық орнатылады. 2023 жылға дейін бас қала толықтай газбен қамтылмақ.