Nur Otan партиясы саяси кеңесінің отырысында Елбасы – партия Төрағасы Нұрсұлтан Назарбаев бірқатар жаңа міндет жүктеді. Осыған орай белгілі саясаттанушы Айдос Сарыммен сұхбаттасып, партияның алдағы міндеттері жайлы ой-пікірін сұраған болатынбыз.
– Nur Otan партиясы саяси кеңесі отырысында көтерілген мәселелерді бір кісідей білесіз. Осыған орай білдірер пікіріңіз қандай?
– Ең басты мәселе – партияға деген жалпы көзқарасты өзгерту керек. Елдегі саяси партия жүйесін тың жолға қою, реформалау қажеттігі туындап тұр. Осы өзгерісті Nur Otan өзінен бастап, біз бүгінгі күннен бастап шынайы партияға айналуымыз керек. Біз шенеуніктердің тобы емеспіз, биліктің қолшоқпары емеспіз, біз – өзіндік құндылығы, идеологиясы бар, белгілі бір мақсат-мұраты бар партияға айналуымыз керек деген сөзді айтуы қажет. Осындай бастамасы, мақсаты арқылы басқа партияларға да үлгі болуы керек. Партия – сайлау кезінде ғана оянып жұмыс істейтін құрылым емес. Олар кәдімгі құндылық тарататын, белгілі бір идеологияны жақтайтын үлкен дүниеге айналуы керек деген мәселе бар. Партия сөзінің шығу төркініне қарайтын болсақ, «бөлік» деген мағынаны береді. Бірақ шындап келгенде, партия – елді бөлетін емес, елді біріктіретін ұйым. Осыны ұғынып алуымыз керек сияқты. Азаматтар ортақ құндылықтардың айналасына топтасып, игілік жолында қызмет етеді. Яғни, стратегиялық бағыттың сабақтастығын қамтамасыз ету үшін бәрі партия маңына топтасқаны дұрысырақ. Жалпы масштабпен алғанда, Nur Otan ел мен халық тағдыры үшін өзіне жауапкершілік жүгін алады. Партияны «қайта жандандыру» бойынша қолға алынған шаралар уақытылы және өте өзекті деп ойлаймын.
– Сіз айтып отырған сенім биігінен көрінуге партияның мүмкіндігі жете ме? Сіздің пайым не дейді?
– Жаңадан келген саясаткерлердің осы мәселеге деген кездегі мұратшылдығы, қажет болса белгілі бір дәрежеде атқарушы билікпен де сөзге келіп, текетіреспесе де өз позициясын айқын ұстануы – оларды биікке жетелейді. Әрине, ел ішіндегі жағдайларды да ескеру керек. Көптеген жағдайда бізде негатив пікір толқыны басым. Популистік ойлар көбірек. Осының арасынан жол тауып шыға білуі, қоғаммен сөйлесе білуі, тайталастан, пікірталастан қашпай, керісінше дискуссияның өзіндік форматтарын ұсына білуі партияның басты артықшылығын көрсетпек. Партия басшылығы бұған дайын болса, қоғам да біршама дайын.
– Кез келген нәрсе өз саласында үздік болуы үшін оған бәсекелес керек. Осы орайда, Nur Otan партиясына еліміздегі өзге саяси ұйымдар бәсекелес бола ала ма?
– Бұл еліміздегі саяси партиялар туралы, сайлау туралы заңға байланысты болса керек. Көптеген партия теледидарға, БАҚ-қа шығатын мүмкіндіктер жоқ деп жатады. Осындай мәселеге Nur Otan мұрындық бола ала ма, бола алмай ма деген сауал туады. Мәселен, бас партия еліміздегі жетекші арналардың эфиріне еркін шыға алады. Соны пайдаланып, телересурстар арқылы жаңа форматты жобалар, жаңа пікірталастар ұсынса, онда саяси бәсекелестік пайда бола бастайды.
Партия – биліктің қасындағы нотариалды кеңсе емес. Сондықтан шын мәніндегі елдің ішіндегі жағдайға терең бойлап, нық сезініп, соған кез келген уақытта еркін жауап бере алатын беделді саяси ұйым болуы қажет. Ондай деңгейге көтере алатын мықты тұлғалар да керек. Солар партия қатарын толықтыруы тиіс.
– Елімізде түрлі әлеуметтік жағдай болып жатыр, өз ренішін айтып жатқандар да жетерлік...
– Иә, ондай адамдардың бар екені рас. Бірақ ренжіп жатыр екен деп халықпен сөйлеспей қоюға тағы болмайды. Ақырындап айтып, түсіндіру керек. Биліктің көп жағдайда жіберетін қателігі қандай? Ол – жауапкершілік деген нәрседен тайқып кетуі. Жақсы нәрселерді иемдену тұрғысынан тым жақсы тәжірибе жинап қалдық. Ал проблемаларға кім назар аударады? Жалпы, елдегі көптеген ірі мәселе бойынша талқылау жасаудың мәдениеті жоқ. Шешуді былай қойғанда. Сондықтан партия айтатын жерде тиісті әңгімені айтып, жауапкершілікті өз мойнына алып, білек сыбана іске кіріссе, біраз түйткілдің түйіні тарқатылар еді. Осындай ұстаным мен түсінік-пайымды қалыптастыру қажет.
– Яғни, халықпен тікелей диалог жасаудан қашпағаны жөн дейсіз бе?
– Партия – биліктің қасындағы нотариалды кеңсе емес. Сондықтан шын мәніндегі елдің ішіндегі жағдайға терең бойлап, нық сезініп, соған кез келген уақытта еркін жауап бере алатын беделді саяси ұйым болуы қажет. Ондай деңгейге көтере алатын мықты тұлғалар да керек. Солар партия қатарын толықтыруы тиіс.
– Бір партияның бүкіл елдің тағдырына жауапты болып отыруы әлемдік тәжірибеде де ұшырасады ғой...
– Әрине. Кезінде Швецияның Социал-демократиялық партиясы елді елу жылдай басқарды. Жапонияда әлі басқарып келе жатыр. Әр елдің өз дәстүріне, саяси жүйесіне сай қалыптасқан түрлі тәжірибесі бар. Ең бастысы – демократиялық жолдармен расталған, дәлелденген, әділ сайлау, тағы басқа факторлар арқылы негізделген дүние ғой. Бұл дегенің монополизм құру емес, ол – шын мәніндегі демократиялық институттардың бүкіл әлеуетін пайдалана отыра өз жолыңды дәлелдей білу деген мәселе. Қоғамның қолын байлап қойып, біз айтқандай жүр деген сөз емес. Шын дәлелдеу, бәсекелестік, шынайы үлкен дискуссиялар. Міне, осы нәрсе арқылы еркіндік те, табыс та келеді. Жалпы, Nur Otan партиясында елдегі саяси тұрақтылық пен өрлеуді толық қамтамасыз ете алатын қажетті ресурс бар. Әрине, өзгерістер кезеңінде саяси партиялар қашанда ерекше маңызға ие болған. Өзгерістер табалдырығында тұрған сәтте саяси талас-тартыс та туындайды. Міне, осындай тартыс кезінде Nur Otan-ның алдыңғы шепте тұрардай мүмкіндігі бар. Партия қуатты болса, елдің саяси күн тәртібін қалыптастыруға да әсер ете алады.
– Саяси кеңес отырысында тағы бір айтылған мәселе – сайлауға партиялық тізім бойынша қатысу жайы. Яғни, пропорционалды жүйеге ұмтылу. Біреулер можаритарлық жүйені де қалдыру керек, тіпті екеуін тең қолдану керек деп жатыр. Сіз не айтасыз?
– Өз басым пропорционалды сайлау жүйесін қолдаймын. Егер шынайы демократиялық сайлау болса, солтүстік өңірлерде кім жеңіп, кім жеңбейтіні тағы да түсініксіз нәрсе. 2000 жылдардың бас кезінде бір қаланың мәслихатындағы 22 мүшенің 19-ының Ресейге қосылу керек деп үндеу жазғанын да көргенбіз. Мұндай да мәселе жоқ емес... Ал қазақы аймақтарда, әсіресе, оңтүстік өңірлерде мәслихат сайлауы – рушылдықтың жарысына айналып кеткенін де тағы көзімізбен көргенбіз. Осы тұрғыдан алғанда саяси жүйені ары қарай дамыта отыра, мәжіліс пен мәслихаттарды пропорционалды жүйемен, ал сенаттың сайлауын можаритарлы жүйеге ауыстыруға болатын шығар. Өйткені елімізде дәл қазір халық сайлайтын бір ғана қызмет қалды, ол – Президент. Бәлкім, келешекте сенаторларды халық сайлап жатса деген ой бар. Аймақтың проблемасын білетін, ертеңгі күні сол мәселені республикалық деңгейде көтере алатын азаматтар сайлауға түссе. Мәселен, АҚШ-та 30-40 жыл отырған сенаторлар бар. Қандай жағдайда халық оларға сенеді, өз штатының абыройын қорғайтынын жақсы біледі. Бәлкім, уақыт өте келе соған келетін шығармыз. Әрине, мұның бәрі – алдағы уақыттың шаруасы. Дегенмен тартынып отыра бермей, біртіндеп бастап көре берген дұрыс. Қызметке барғаннан кейін жергілікті аудан немесе облыс әкімінің зығырданын қайнатып, қызметіне толық бақылау жасауға да мүмкіндігі бар. Оппозициядағы немесе демократиялық ортадағы кей азаматтар можаритарлы жүйе тиімді деп ойлайтын болса, тағы да қателеседі. Адамдарды тарту жөнінен, өз жақтастарына айналдыру тұрғысынан биліктің қабілеті өте жоғары. Сондықтан қайта осындайды пайдаланып, аудан мен облыстарға жету өте маңызды. Өйткені Қазақстанның қайнаған өмірі аймақтарда жүріп жатыр. Қазақстанда ешқашан саяси күш «мінеки, біз облыстың балама бюджетін жасадық», «қаланың денсаулық сақтау бағдарламасын» жасадық деген емес. Тарихта болған жоқ мүлде. Сондықтан ғарышты игеру, әлемдік құндылықтар дегенге бас ауырта бермей, өзіміздің өңірлерімізге мән беріп, соларға бет бұруымыз керек. Сондықтан партия аудан, ауыл деңгейіне дейін түсуі керек. Бұл ретте өңірлердегі адамдармен жұмысты күшейту керек. «Бастауыш ұйымдар» партияластардың тығыз қарым-қатынас жасайтын орнына айналуы тиіс. Партия мүшелері нақты мәселелерді туындаған жерінде бірлесе отырып шешуі тиіс. Сол себепті, пропорционалды сайлаудың бізге берері көп. Біз де сол жүйеге бейімделгеніміз жөн. Өйткені партияның атқарушы билікке қуатты ықпал ету тетіктері бар. Ол бұларды пайдалануы тиіс және қолданады да.
– Әңгімеңізге рақмет.
Сұхбаттасқан
Абай АЙМАҒАМБЕТ