Ақбөкен – Қызыл кітапқа енбеген жануар. Ресми деректер бойынша, 2015 жылға дейін 180 мың киік қырылды. Осыдан кейін мемлекет бұл жануарды қорғау үшін 2020 жылға дейін мораторий жариялаған болатын
– Биыл жазда біраз орман алқабы мен далалық жерлерде өрт көп болды. Өрттің тұтану себебі неде? Тілсіз жаудан зардап шеккен аумақтар толық қалпына келтірілді ме?
– Жыл басынан бері республика бойынша аумағы 65 мың гектар болатын 499 орман өрті тіркелді. Өрттің бірінші себебі – антропогендік. Адамдар өрт қауіпсіздігі ережесін сақтамай жатады. Жаздыгүні бәріміз табиғатта демалғанды жақсы көреміз. Мәселен, оты сөндірілмеген темекі тұқылы – өрттің бір себебі. Еліміздің Батыс, Шығыс аймақтарында орманға найзағай түсіп, өрт шығатын жағдайлар кездеседі.
Жалпы, елімізде наурыздан бастап қараша айына дейін өрттің қаупі жоғары кезең саналады. Күн жылынған уақытта шөп өртеу ісі басталады. Ауыл шаруашылығы жұмыстарында да қауіпсіздік техникасы дұрыс сақталмай, өртке себеп болып жатады. Кейде трактордан немесе комбайннан ұшқын пайда болып, өрт шығады. Ол далаға, орманға қарай жайылуы мүмкін. Мұндай кезде жергілікті атқарушы органдар, төтенше жағдайлар департаменті дер кезінде жұмыс істеуі керек.
Қазақстанда 120 орман шаруашылығы бар. Олар жергілікті атқарушы органдармен тығыз байланыста. Жыл сайын өрт қаупі жоғары болатын кезеңнің қорытындысын шығарамыз. Орман шаруашылығының материалдық-техникалық базасының әлсіз болуы да өрттің бір себебі болып отыр. Арнайы техника болуы қажет. Мысалы, тракторлар, өрт сөндіруге арналған көліктер. Алайда облыстық әкімдіктер техниканы жаңарту бойынша жұмыстар атқарып жатқанын айта кету керек. Өртті тез арада ауыздықтау үшін осы мәселені шешуіміз қажет.
Жыл басынан бері орман өртінен келген жалпы шығын 221 млн теңге болды. Өрт сөндірілгеннен кейін қылмыстық іс қозғалып, оның себебі анықталады. Ары қарай аумақты қалпына келтіру жұмысы қолға алынады. Өкінішке қарай, орман және дала өрті жануарлар дүниесіне кері әсер етеді.
– Жануарлар дүниесіндегі сирек кездесетін жан-жануарларды қорғауда қандай жұмыстар атқарылып жатыр?
– Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігіне қарасты Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті еліміздегі өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне жауап береді. Оларды қорғау, қайта өсіру – біздің негізгі жұмысымыз. Комитетте 14 облыстық аумақтық орман шаруашылығы инспекциясы бар. Онда мемлекеттік инспекторлар жұмыс істейді. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен киікті қорғайтын арнайы мекеме бар.
– Киіктің қырылуы өзекті мәселеге айналды. Алайда мемлекет киікті қорғау бойынша 2020 жылға дейін мораторий жариялады. Осы мораторийді ұзартудың қадамдары қашан жасалады?
– Ақбөкен – Қызыл кітапқа енбеген жануар. Ресми деректер бойынша, 2015 жылға дейін 180 мың киік қырылды. Осыдан кейін мемлекет бұл жануарды қорғау үшін 2020 жылға дейін мораторий жариялаған болатын. Қазір комитет киікті қорғауға арналған мораторийді ұзартуға негіздеме әзірлеп жатыр.
Біздің мақсатымыз – киіктің санын көбейту, браконьерлікке тосқауыл қою. Өйткені оның мүйізіне сұраныс көп. Жануардың азайып, жаппай қырылу себебінің бірі – ауруға шалдығуы. Сол себепті Қазақстан биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығы мамандарымен бірлесіп, олардың ауру ошағын анықтауда жұмыс жүргізіп жатыр. Олардың қырылу себебін анықтау үшін ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуді жеделдетуіміз керек. Бүгінде киіктің саны – 334 000. Өткен жылмен салыстырғандағы өсім көрсеткіші – 51%.
– Каспий теңізінде итбалықтар жиі қырылады. Халықаралық табиғат ұйымы бұл теңіз жануарын қорғалуға тиіс топқа енгізді. Ал біздегі жағдай қалай?
– Осы жылдың шілде айында Қазақстан мен Ресей ғалымдары бірігіп әзірлеген бағдарламаға сәйкес, енді Каспий теңізінің экологиясы, ондағы балық түрлері, олардың қандай ауруға шалдыққаны толығымен зерттелетін болады. Осыған орай екі мемлекет бір әдіспен жұмыс істеп, итбалықтардың санағын жүргізеді. Қазір елімізде итбалықты зерттеуге, қорғауға арналған арнайы орталық ашылды.
Итбалықтың қырылуы – еліміздегі өзекті проблема. Қыста Каспийде өте үлкен кемелер жүреді. Итбалық негізі мұзда төлдейді, терісі түлеп біткенше жүзе алмайды. Үлкен кемелер өткен кезде таптап кете береді. Сосын балық аулау кезінде браконьерлік торға түсіп, өліп те жатады. Осындай фактілер көп кездеседі. Мұның алдын алу үшін жұмыстар басталды.
Теңіз сүтқоректісі болғаннан кейін оған ауа жұту керек. Ол су астында 20 минутқа дейін ғана демалмай жүзе алады. Итбалықты аман сақтап қалу үшін осы орталық ашылды. Кез келген Ақтау, Маңғыстау қаласының тұрғыны Каспий жағалауынан ауру итбалықты кездестіретін болса бізге хабарласуына болады. Біз оларды бірден оңалту орталығына жібереміз. Каспийдегі итбалықты зерттеу, қорғау бойынша Экология министрлігі алдына үлкен мақсат қойып отыр. Алғашқысы – популяциясын зерттеу, олардың ауру ошақтарын анықтау. Экологиялық ұйымдар тарапынан Қазақстанда итбалықты қорғауға арналған арнайы аумақ құру туралы ұсыныс түсіп жатыр. Бұл қорық немесе резерват болуы мүмкін.
– Инспекторлардың қауіпсіздігіне қаншалықты көңіл бөлінген? Олар браконьерлерден қалай қорғанады?
– Әрбір мемлекеттік инспектордың жұмысына қажетті құрал-сайманы, техникасы болады. Олардың қару-жарағы да бар. Бірақ оны қолдануда белгілі бір шектеулер қойылған. Олар құқық қорғау органдары сияқты қару қолдана алуы үшін заңнамаға өзгерістер енеді. Қазір осы мәселе қаралып жатыр.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Эльмира ЖАҚСЫБАЙҚЫЗЫ