«Нашақорлық – ғасыр дерті» деп жүрміз. Олай деуге негіз бар. 2019 жылы елімізде 2 тонна
144 келі есірткі тәркіленіп, 900 қылмыс тіркелген. Тауарды сайт арқылы сатып жүргендер саны да артып келеді. 2017 жылы төрт жүздей сайт бұғатталса, өткен жылы олардың саны бес мыңға жеткен.
Өз бизнесін адал жолмен емес, адамзатты мәңгүрттендіретін, ажал қақпанына ерте түсіретін, қылмысқа итермелейтін, әлемде заңсыз пайда табудың алдын бермей тұрған есірткі сатумен айналысатындар саны азаяр емес. Олар өз тауарларын өткізудің қыруар түрін ойлап табуда. Бұл жабайы сауда біздің елді де айналып өткен жоқ. Бір-екі мысал келтіре кетейік. Өткен жылдың желтоқсан айында Солтүстік Қазақстан облысында бес күн ішінде «Допинг» жедел-профилактикалық тексерісте полицейлер адамды елітетін 2,5 мыңнан астам таблетка, 1,5 мыңнан астам құрамында психотроптық компоненті бар дәрілік заттар ампуласын, 3,2 литр прекурсорды тәркіледі. Ал қазан айында Алматы қаласының Ұлттық қауіпсіздік комитеті прокуратурамен бірлесіп, 2 келі синтетикалық есірткі, 526 литр прекурсорлары бар лабораторияны анықтады. Айта кету керек, жыл өткен сайын есірткінің түрлері де көбейіп келеді. Сәйкесінше, оны саудалайтындардың, ол аздай жарнамалайтындардың да саны өскен. Бүгінде есірткі бизнесін домалатудың белсенді аумағы – интернет желісі. 2017 жылы «ақ ажалды» сайт арқылы сатып жүргендердің төрт жүздейі бұғатталса, өткен жылы олардың саны бес мыңға жеткен.
Заң күшейді
Биылғы жылдың 11 қаңтарынан бастап заң күшейді. Бұған дейін есірткі затын сатудың жаңа тәсілдерін тауып, үйлер мен жатақханалардың қабырғасына ашықтан-ашық хабарлама іліп кететіндер тек айыппұлмен құтылса, енді олардың бұл ісі заңмен жазаланады және ауыр қылмыс болып саналады. Яғни, оларға 6 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы енгізілді. Сонымен бірге «саудагерлер» де қатаң жаза алады. Бұл туралы Бас прокурордың орынбасары Марат Ахметжанов: «Бұдан былай интернет арқылы, түнгі клубта, дәмханада, бақта есірткі саудаланғандар 15 жылға дейін, ал кәмелетке толмаған жеткіншекке осындай тәсілмен есірткі сатқандар өмір бойына бас бостандығынан айырылады», – деді баспасөз мәслихатында.
Бұл заңға ілініп, өз өмірінің бірнеше жылын темір тордың арғы жағында өткізетін алғашқы «клиенттер» де бар. Олай деуімізге себеп, есірткіні жaрнaмaлaғaны мен нaсихaттaғaны үшін жaуaпкершілік белгілейтін Қылмыстық кодекстің жaңa бaбы бойыншa алғашқы қылмыстық істер қозғaлды. Айта кетейік, 15 қaңтaрдa Қaрaғaндыдa полиция қызметкерлері есірткі тaрaтaтын интернет-ресурстaр көрсетілген хaбaрлaндыру жaбыстырып жүрген қaлaның екі тұрғынын ұстaды. Ұстaлғaндaрдың екеуі де нaркологиялық есепте тұрaды, қылмыстық, оның ішінде есірткі өткізгені үшін де бірнеше рет жaуaпқa тaртылғaн. Ал 17 қaңтaрдa Aлмaтыдa есірткі тарату орнын тінту бaрысындa грaффити-жaзбaсы үшін қолдaнылaтын трaфaрет aлынды. Бұл құрал арқылы тaнымaл мессенджердегі топтарға интернет-сілтемелер жaсaп келген. Есірткі таратуға қaтысушы ұстaлып, оның қолынaн әлеуметтік желідегі есірткі тaрaтумен айналысатын топтың сілтемесі көрсетілген пaрaқшaлaр, ұялы телефондaр aлынды. Ондaғы aқпaрaт осындaй жaрнaмa «тaпсырушылaрмен» өзaрa бaйлaнысуғa мүмкіндік береді екен. Сонымен қатар 12 қарашада үй қабырғаларына тыйым салынған граффити-жазуларды жазған 30 жастағы тараздық тұрғын ұсталды. Сонымен қатар үйлердің қабырғалары мен қоршаулардың сыртынан есірткінің таралуына қатысты код сөздері бар 800-ге жуық граффити-жазу өшірілді.
Әлем дүрлігуде
Есірткі бизнесі әлемдегі басты мәселе болып тұр. Онымен күрес әр мемлекетте әртүрлі жүргізіледі. Мысалы, Иран Ислам Республикасында есірткіні өндіруші де, таратушы да, пайдаланушы да қатаң жазаланып, өлім жазасына кесіледі және жаза халықтың көз алдында орындалады. Сондықтан Иранда нашақорлар саны жоқтың қасы. Ал Еуропаның кейбір елдері бұл мәселені басқаша тәсілмен шешуде. Солардың бірі – Финляндия. Мұнда есірткі тұтынушылардың түгелге жуығы есепті тіркеуге алынып, оларды белгілі бір мөлшерде ғана есірткі сататын дәріханаларға бөлген. Ал Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасының (UNODC) маусым айының 26-сы күні жариялаған «Есірткі туралы бүкіләлемдік баяндама – 2019» деп аталатын баяндамасында жантүршігерлік деректерді алға тартқан. Олар берген есептемеде әлем бойынша есірткіні 2017 жылы 271 миллионға тарта адам қолданған екен. Бұл арада каннабис, кокаин және опиум, сондай-ақ синтетикалық есірткі қолданғандар турасында сөз болып отыр. Яғни, аталған жылы есірткіге тәуелді болып қалып, медициналық жәрдемге мұқтаж нашақорлар саны 30 миллионнан 35 миллион адамға дейін көбейген. Бұл аралықта есірткі қолданудан бір жарым миллионнан аса адам бақилық болған екен. Баяндамада есірткілік заттар ішіндегі ең көп қолданылғаны – каннабис, ал ең қауіптісі – опиум екені айтылған. Опиумды қолданудан өлгендер саны өзге есірткі түрлеріне қарағанда, әлдеқайда көп болып шыққан.
Еліткендердің көпшілігі – жасөспірімдер
Соңғы кезде есірткі пайдаланатындардың қатары көбейген. Сұраныс бар жерде – ұсыныс бар. Соны түсінген, өз бизнесін лас жолмен дөңгеленткендер оңай ақша табу мақсатында есірткінің жаңа түрлерін ойлап тауып, ортаға тастауын қояр емес. Ал құзырлы органдар нашақорлардың басым бөлігі 16 жастағы жасөспірімдер деп жария жасады. Ол да мүмкін. Бозбала бұл уақытта еліктегіш, қызыққыш келеді. Ішкі істер министрлігі Есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл департаменті басқармасының басшысы Берікхан Нұрғалиевтің айтуынша, қазіргі таңда республика бойынша есірткі қолданатын 128 жасөспірім тіркеуде тұр. Олардың ең кішісі – 14 жаста. Есірткі қолданатын оқушылардың дені Астана, Алматы секілді ірі қалаларда тіркелген. Сонымен қатар өткен жылы Қазақстанда жасөспірімдерге дәрілік есірткі заттарын сатқан 101 дәріхананың басшысы жауапқа тартылған болатын. Осыдан барып кәмелетке толмаған жеткіншекке есірткі сатқандарды өмір бойына бас бостандығынан айырмақ. Жөн! Олай болса, арнайы мамандар ғана емес, әрбір адам бүкіләлемдік дертке қарсы күрес жүргізе білгенде ғана мәселенің шешімі табылатынын ұмытпайық!
Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ
Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ