Әлем таңсық дүниенің сырын ұғуға құмар. Сол үшін білмекке ұмтылып, зерттеу жүргізіп, миллиардтаған қаржы жұмсайды. Техниканың сан түрін сынап көреді. Осыған дейін ғылым мен техника майданында АҚШ алдыңғы орында тұрған. Қазір алпауыт ел Азия құрлығына жол беріп, кейін шегінді. Сәйкесінше Америкада білім саласындағы ғылыми-зерттеу азайып кеткен. Сонымен, АҚШ-тың құрметті орны кімге бұйырды?
Иә, жұмыс нәтиже берсін десек, қомақты қаржы құю керек. АҚШ-тың ұлттық ғылыми кеңесі мен ұлттық ғылым қоры баяндамасында федералды қаржыландырудың азаюы білім саласындағы зерттеудің бәсеңдеуіне әкелгенін мәлімдеді. АҚШ-тағы ғылым мен техника негізінен ел экономикасы мен ұлттық қауіпсіздікпен тығыз байланысты екенін атап өткен. Сондай-ақ Американың аталған саладағы жаһандық үлесі 25 пайызға азайып, Азия елдерінің үлесі артқан.
Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея, Үндістан, Иран бастаған Азия елдері АҚШ-ты ғылым нарығының көшбасшысы атағынан айыру үшін күш салып жатыр. Олар ғылыми мақала жазу, зерттеу жүргізу, жасанды интеллект жасау мен техниканың жаңа мүмкіндіктерін сынап көруден алдына жан салмай келеді. Әсіресе, Қытай инвестиция тарту, жасанды интеллекті қолдану жөнінен көш ілгері. Жапония да қалыспай келеді. Мәселен, Токиода өтетін жазғы Олимпиада ойындары кезінде электронды палитрадағы автокөлікті пайдалануды жоспарлап отыр. Toyotа-ның кезекті түрінде жүргізуші жоқ, аккумулятормен жұмыс істейді. Спортшыларды Face ID арқылы танып, стадион маңына жеткізіп салады.
Қазір ғылым мен техника жаңалығын қалт жібермей қадағалап, зерттеуді зерделеу маңызды. Мәселен, Англиядағы Лафборо университеті ғалымдары көлік жүргізу кезінде ішудің пайдалы екенін зерттеген. Ішімдік емес, сұйықтық ішудің маңызы зор. Егер ағзаға белгілі бір мөлшерде су бармаса, адам машинаны мас күйінде жүргізгендей нәтиже көрсетеді. Сонымен бірге зерттеушілер фитнестің арықтаумен байланысы жоқ екенін айтады. Бәрі тамақты мөлшерімен қабылдап, режимді баланста ұстаған жөн деп көрсеткен. Осыған ұқсас зерттеу жүргізуге, ғылыми мақала жазуға қыруар қаржы мен уақыт кетеді.
Ғылыми мақала демекші, АҚШ-тың ұлттық ғылым қоры әлем елдері арасындағы ғылыми мақала жазу рейтингін жасады. Нәтиже көрсеткендей, үздік көрсеткіш Қытайға тиесілі. Олар 2018 жылдан бастап жазылған мақала санын есептеген. Қытай барлығы 528 мыңнан астам мақала жазса, АҚШ 422 мыңнан аса жұмыс жинақтаған. Жаһандық үлеске шаққанда 5,31 пайыз көрсеткішпен Үндістан үздік үштікті түйіндеді. Аталған елдерден кейінгі орында Германия, Жапония, Ұлыбритания мен Ресей тұр. Нәтиже көрсеткендей, ғылыми-зерттеу жүргізіп, мақала жазу жер көлемі мен халық санына байланысты емес. Егер сондай жүйеге негізделген болса, тізім басқаша түзілер еді. Айтпақшы, жоғарыдағы рейтингте Қазақстан 1 564 жарияланыммен 62-орында тұр.
Сондай-ақ 2018 жылы жасанды интеллектке қаржы бөлген компаниялардың 81%-ы Қытай мен АҚШ-та тіркелген. Ал жасанды интеллект үшін патентке өтінім берген үздік 20 компанияның 12-і Жапонияға, 3-еуі АҚШ-қа және 2-еуі Қытайға тиесілі. Аталған көрсеткіш жоғарыдағы баяндама тұжырымын айғақтайды. Ғылым мен техника өндірісі күресінде Қытайдың алға жылжығанын, Жапонияның өркениет дамуына үлес қосарлық дүние игеріп жатқанын көрсетеді. Ұлттық ғылым кеңесінің төрайымы Диана Сувейннің айтуынша, жаһандық зерттеулер өсімінің үштен бірі – Қытай елінің еншісінде. Ал ғылыми-зерттеу мекемелері мен университет саны бойынша Жапония алда тұр.
Бәсеке мен қарқынды даму болған жерде кез келген саланың ілгері басатыны анық. Сондықтан жоғарыдағы елдер ғылым мен техника күресінде тоқтамай келеді. Олар XX ғасырдың екінші жартысында басталған ғылыми-техникалық революция көшіне ілесіп қана қоймай, барынша жетілуіне жол ашады.
Ғалым Александр Герберт 1965 жылы ғылыми-техникалық прогресс жөнінде болжам жасаған. Ол 20 жылдан кейін машинаның адам істей алмайтын істі атқара алатынын жазған. Алайда Герберттің айтқаны толығымен жүзеге асқан жоқ. Технология қарыштап дамып, ғылым жаңа кезеңге көтерілгенімен, адамның ғана қолынан келетін кей нәрсені істей алмайды. Қытай белгілі бір компаниясын тек роботпен басқарып, жұмыс істетуді қолға алды. Жұмыс күшін алмастырып, адам энергиясын сақтау жолында күш салып жатыр. Бұл – бәйге. Адамның ақыл-ойы мен техника мүмкіндігі сыналар жарыс. Қай елдің асығы алшысынан түсіп, еңбегі жанарына әуелі қаржы, сосын өнертапқыш идеясы әсер етеді. Темір сөйлеп, дрон көкке шолу жасағанымен, оның кілті – адамда! Ендеше технологияның қарыштап дамуын адам ғана биікке жеткізеді, төменге түсіретін де – өзі.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ