Мемлекетіміз тәуелсіздік алған жылдардан бастап Елбасының салиқалы саясатының арқасында кемел келешек, жарқын болашақ орнатуды мұрат ете отырып, сындарлы сәттер мен талай тарихи кезеңдерді бастан кешірді. Елдегі қалыптасқан саяси тұрақтылық пен ел бірлігі, елдігімізді нығайту жолындағы еселі еңбектер нәтижесін берді. Өйткені мемлекетіміздің ұстанған саясаты мен алған бағыты, таңдаған жолы дұрыс әрі айқын болды.
Расында, Қазақстанның ел болып қалыптасуына күмәнмен қараған елдер де кездесті. Алайда әлем назарын өзіне аударған Қазақстан жыл өткен сайын қарқындап дами бастады, ел экономикасы өсіп-өркендеп, халқымыздың әл-ауқаты артты, әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ендік. Біз осынау жылдар ішінде төл тарихымызды түгендеп, мәдени мұрамыздың қатарын толықтырып, ғасырдан-ғасырға жалғасып келе жатқан салт-дәстүрімізді қайта жаңғыртып, ұлттық құндылықтарға мемлекеттік деңгейде мән беріле бастады.
Осы орайда, мемлекеттік тілдің бүгінгі жай-күйі, қолданылу аясы әлі де өз деңгейінде емес. Себебі министрліктердің қатысуымен өтетін жиын мен бұқаралық шараның көпшілігі орыс тілінде жүреді. Көрнекі ақпараттардағы мемлекеттік тілдің қолданылуы да заң талаптарына сай болмай отыр. Сонда қалай болғаны? 1997 жылы қабылданған «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» заңның 4-бабында: «Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi – қазақ тiлi. Мемлекеттiк тiл – мемлекеттiң бүкiл аумағында қоғамдық қатынастың барлық саласында қолданылатын мемлекеттiк басқару, заң шығару, сот iсiн жүргiзу және iсқағаздарын жүргiзу тiлi. Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы мемлекеттiк тiлдi меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбiр азаматының парызы» деп тайға таңба басқандай атап көрсеткен. Осы заң талаптарын орындауға бізге не кедергі?
Ешкім келіп, «сен орысша сөйле» немесе «ісқағаздарды орыс тілінде рәсімде» деп жатпаса да, тоқсан қазақ қатысқан жиынға бір орыс үшін орысша өткізеді. Әсіресе, министрлік өкілдері көп жағдайда Үкімет жиынында хабарламаны орысша жасайды. Бірде облыс орталығында біраз мекеме аттестациядан өтетін болып, жұмыс тобының құрамына мәслихат депутаты ретінде мені де қосыпты. Содан аттестацияда барлығы орысша өтті. Осы жағдай жаныма қатты батты. Сөйтіп, елордадан келген өкілге: «Біз неге аттестацияны қазақша өткізбейміз, өзімізді өзіміз сыйламағанымыз ба?» деп ескерту жасап едім, аттестациядан өтушілер де бұл сөзімді қуаттап кетті.
Мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру үшін қабылданып жатқан мемлекеттік бағдарламалар бар және мемлекет тарапынан бөлініп жатқан қаражат та аз емес. Алайда ана тіліміздің халі әлі де мүшкіл, ол да өзімізден. Бұл дегеніміз – қоғамда ұлттық идеология, ұлттық тәрбие ақсап тұр. «Тілі жойылған ұлттың өзі де жойылады» дегендей мемлекеттік тіл мәселесіне ешқашан бейжай қарауға болмайды. Сол жағынан Қызылорда облысы республика бойынша бірінші болып мекемелерде ісқағаздарды мемлекеттік тілде жүргізуге көшті. Жүргізген мониторинг қорытындысы көрсеткендей, 2013 жылы мемлекеттік тілде шығысталған құжат айналымы 98,2 пайызды құраған. 2014 жылы бұл көрсеткіш – 99 пайызға, 2015 жылы 99,9 пайызға жетті.
Дегенмен өңіріміздің өзінде тіл төңірегінде шешілмей тұрған мәселелер әлі қаншама?! Кейбір мекемелердегі ісқағаздардың әлі де ресми тілде жүргізілуі, көше бойларына, сауда орындарына ілінген көрнекі ақпараттардың заң талаптарына сай болмауы – осының айғағы. Еліміздің солтүстік өңірлеріндегі жағдай мүлдем сын көтермейді. Петропавл, Павлодар секілді қала атаулары мен кешегі кеңестік дәуірде берілген орысша көше атаулары қаншама жерде көтеріліп жүрсе де, өзгеріссіз қалып тұр.
Қазіргі қолданыстағы ресми құжаттар тілі бір жүйеге түспей тұрғаны да сондықтан. Олар қазақша жүргізілмеген соң, қазақ тілінің қолданылу аясы кеңейеді деп сену қиын. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев латын әліпбиіне көшу мәселесі бойынша «Кез келген ұлттың әліпби таңдауы тек жазу үлгісін таңдау емес. Бүгінде Қазақстан халқы да замана көшінен қалмай, латын графикасына негізделген әліпбиді таңдауға бел буып отыр. Көрші мемлекеттің көпшілігі латын графикасын таңдады. Әлемдегі ақпараттың 90 пайызы латын графикасында жарық көреді. Қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуі – «Рухани жаңғырудың» ең шешуші кезеңінің бірі. Бұл – қоғамдық ой мен санаға түпкілікті өзгеріс жасайтын қадам. Елімізде қазақ тілінің латын графикасына негізделген әліпбиін пайдалана бастаған құрылымдар да бар. Латын әліпбиіне көшу кезең-кезеңімен жалғаса береді» деп атап өткен.
Алайда күннен-күнге қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі рөлі күшейіп келеді. Тіпті ұлтаралық қатынас тіліне айналатын кезеңі келді деген сенімді Президентіміз білдірген еді. Бірақ мұндай дәрежеге жету үшін бәріміз даңғаза жасамай, жұмыла жұмыс жүргізуіміз керек. Тіл мәселесі жөнінде Президент Қ.Тоқаев «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты алғашқы Жолдауында көтерген болатын. Онда білім мәселесімен бірге, үштілділікке де қатысты пікірін білдірді. «Бірінші, қазақ тілі. Өз тілін жарытпай жатып, ағылшынға асыққан дұрыс емес» деді Президент.
Міне, мұның бәрі – тегіннен-тегін айтылған жоқ, уақыт оздырмай ана тіліміздің абыройын асқақтату үшін жасалуы тиіс маңызды қадамдар. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде! Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз! Сондықтан оны қоғамның барлық саласында белсенді пайдалана алатындай деңгейде дамытуымыз қажет. Мұны осылай істеуге міндеттіміз. Мемлекеттік тіл үстемдік етуі тиіс. Осының жолында баршамыз бірлесе атсалысуымыз керек. Сонда ғана ана тіліміз Ата заңымызда көрсетілген лайықты мәртебесіне ие бола алады. Олай болса, ұлттық құндылықтарды барынша қастерлеп, қанға сіңген қасиетті дәріптеп, «Мәңгілік ел» болу жолындағы ізгі мұраттарға жете берейік.
Жанкелді ЫСҚАҚ,
Қызылорда облыстық мәслихатының депутаты