Тәуелсіздік алғанымызға отыз жылға жуықтаса да, қазақ тілі қоғамның барлық саласында өз деңгейінде қолданылмай келе жатқаны мәлім. Егемендік алғаннан бастап-ақ Қазақстанда өмір сүретін барлық халыққа мемлекеттік тілді меңгеруге, үйренуге толықтай жағдай да жасалды, мемлекеттік бағдарламалар да қабылданды, алайда қазақ тілі толыққанды қызмет атқара алмай келеді.
Бұған «Тіл туралы» заңның осалдығы мен Конституцияда көрсетілген орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданатыны түрткі болып отырғаны белгілі және бұл мәселе зиялы қауым тарапынан соңғы кездері жиі айтылып жатыр. Белгілі ақын Қазыбек Исаның Ұлттық кеңес отырысында «Барлық жерде мемлекеттік тілді міндеттейтін Мемлекеттік тіл туралы заң қабылдауымыз керек! Орыс тілі туралы 7-баптың 2-тармағын алатын уақыт жетті» деген ашық ұсынысын мемлекеттік тілге деген жауапкершілікті арттыруға бағытталған нақты қадам дей аламыз. Ғалым Анар Фазылжан посткеңестік кеңістіктегі елдерде тіл саясатының заңнамалық базасының өзгеруі қарқынды түрде жүзеге асырылғанын, ал Қазақстанның «Тіл туралы» заңы Кеңес өкіметі кезінде қабылдаған орыс-қазақ қостілдігінің қолданысын толық сақтауға қызмет етіп келе жатқанын айта отырып, «Әр мемлекет тіл саясатында ұлттық мүддесіне үйлесімді, ішкі жағдайына оңтайлы, халқының (бүгінгі және болашақтағы) сұранысына жауап беретін бағыттарды, амал-тәсілдерді таңдайды. Осы таңдалған бағыт пен амал-тәсілдер тіл туралы заңнамада толық регламенттелуі керек» дейді. Қоғам қайраткері Оразкүл Асанғазы «Қазақстанда да тіларалық елеулі үдерістер жүріп жатыр. Оның қозғаушы күштері ақпарат пен бизнес болып отыр. Мемлекеттік тіл әлем түгілі Қазақстанның өзінде осы екі салада ұтылып қалып жатқанын күнде көреміз. Егер осы екі салада елімізде мемлекеттік тілдің басымдығын қалыптастыра алмасақ, онда бүгінгіден де ойсырай ұтыламыз деген қауіп зор» дейді. Қазақ тілінің жанашырлары, әсіресе, қазақтілді журналистер, ғалымдар, т.б. зиялы қауым өкілдері тарапынан мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеруге бағытталған ұсыныс-пікірлер көптеп айтылып та, жазылып та жатыр. Бірақ нақты нәтижеге қол жеткізу оңай болмай тұрғаны шындық. Қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде қоғамдық өмірдің барлық саласында еркін қолданысқа енбейінше, ұлтаралық қатынас тіліне айнала қоюы да екіталай.
Қазіргі таңда мемлекеттік тілді латын әліпбиіне көшіруге бағытталған жұмыстар қарқынды түрде қолға алынып отыр. Ал ұлттық жазу реформасының сапалы әрі уақытында жүзеге асуы мемлекеттік тілдің толыққанды қызметіне тікелей байланысты болмақ. Осыған орай, Ш.Шаяхметов атындағы «тіл-қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының ұйымдастыруымен 2019 жылдың 24 қазанында «Жаһандану және ұлттану үдерісіндегі қазақ тілінің өміршеңдігі» атты тіл форумы өтпек. Форумның басты мақсаты – қазақ тілінің қолданыс аясын ғылым, білім, саясат, БАҚ, бизнес, кәсіпкерлік, өндіріс, яғни қоғамдық саланың барлығында кеңінен қолдану мәселелерін талқылау, әліпби реформасының жалпыхалықтық сипат алу тетіктерін іске қосудың жолдарын анықтау. Тіл форумында алты блок жұмыс жасап, ашық пікір алаңын ұйымдастырады:
1) Білім, ғылым және тіл;
2) Бизнес және тіл;
3) Заң және тіл;
4) БАҚ және тіл;
5) Мемлекеттік тіл болашағы – жастар болашағы;
6) Өңірлердегі тілдік ахуал.
Әр блокта мемлекеттік тілге қатысты өзекті проблемалар талқыланып, оны шешудің жолдары сараланбақ. Форум нәтижесінде, қарар қабылданады.
Мемлекеттік тілдің тұғыры биік болсын десеңіз, тіл форумына келіңіз, ашық пікіріңізді білдіріңіз, ұсынысыңызды айтып, үлесіңізді қосыңыз!
Гүлфар МАМЫРБЕК,
Ш.Шаяхметов атындағы
«Тіл-қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы
Орфография басқармасының басшысы