2017 жылдың басында, яғни қақаған қыстың ортасында Шымкент қаласындағы бос жатқан сай-саланы жасыл орманға айналдыру мақсатында сол кездегі Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Ж.Түймебаевтың бастамасымен Шымкент қаласында «Шатқал» бағдарламасы қабылданған-ды. Бұл жоба қаланың экологиялық ахуалын жақсартып, ішкі туризмді дамытуға да себеп болады делінген.
Түркия мемлекетінде бірнеше жыл Қазақстанның Төтенше және өкілетті елшісі болған Жансейіт Қансейітұлы шыны керек, Шымкентте әрбір шешім қабылдарда Түркияның тәжірибесіне сүйенетін. Туризмі дамыған Түркияның жері тау-тасты, шатқалдары жасыл желекті саябақтарға айналған. Ал миллион тұрғыны бар Шымкент қаласында Дендробақтан басқа саялы мекеннің жоқ екені белгілі. Сондықтан сол кездегі өңір басшысының мал жайылымы үшін ғана кәдеге асып жүрген қыраттарды жасыл желекке айналдырамыз деген бастамасына шымшаһардың тұрғындары ғана емес, бүкіл облыс жұрты қолдау білдірген. Тіпті, қызды-қыздымен «Шатқал» бағдарламасы жүзеге асқанда 47 шатқал іске қосылып, Шымкенттегі жалпы орманды алқап 16 мың гектарға жетеді деп жоспарланып, бекітіліп те кетті.
Әрбір шатқалға Шығыс әдебиетінің көрнекті өкілдерінің атауы беріліп, ғұламалардың өсиет сөздері тасқа қашалып жазылмақ болған. Әрине, аталған жобаның жұрнақтары сол кезде жүзеге асып жатты да. Облыстық мәслихаттың депутаттары бастаманы қолдап, тал-терек егіп, ол жерлерді гүлдендіру үшін арнайы жер бөлісіп алды. Олардың қатарында облыстық мәслихаттың хатшысы Қ.Балабиевке – 8 гектар, кәсіпкер Р.Оспанәливаға – 10 гектар және өңірдегі ірі оқу орындарына 10 гектар жерден бөліп беріп, шатқалдың картасы мен сертификатын салтанатты түрде табыстаған.
Осылайша, қараусыз қалған шатқалдарды көгалдандырып, инфрақұрылым жұмыстарын жүргізіп, субұрқақтар, аяқжолдар, ашық театрландырылған сахналар, шахмат пен дойбы алаңы, тағы басқа да халыққа қызмет көрсету орындарын салып, демалыс кешеніне айналдырамыз деген қадау-қадау уәделер, тапсырмалар сол жылдың басынан бастап бұқаралық ақпарат құралдарында, аудан-ауданның мәжіліс залында гу-гу әңгіме арқауына айналып, ресми түрде күн тәртібінен түспей міндеттеліп, жүктеліп жатты. Маңызды шарадан ешкім де қалыс қалған жоқ.
Бағдарламаның бірінші кезеңінде салынатын 5 шатқалдың алғашқысы Тассай тұрғын алабында осы жылдың 14 қаңтарында-ақ жүзеге асты. Қыстың суығына қарамастан 25 гектар жерге 1 718 түп қарағай, арша, емен, шаған, талшын секілді ағаш егіліп, ол жерге «Шымсая» деген атау берілді. Оған студенттер, мемлекеттік мекеме қызметкерлері, мұғалімдер, БАҚ өкілдері жұмылдырылды. Бұдан бөлек, бағдарлама аясында қаланың дамуы кенжелеп қалған шеткі ауданындағы сай-салада тал егу шаралары қызу қарқын алып, аймақты абаттандырып, саябаққа айналдыру жұмыстары жүрді. Апта сайын көшет егу жұмыстарына барлық мекеме қызметкерлері жұмылып жатқанын көз көрген. Билік басындағы базбіреулер алғысхаттармен де марапатталды. Не дейсіз, әйтеуір, сұмдық белсенді жұмыс болған. Ал енді бүгінде сол шатқалдардың халі нешік?
Бір жылдан кейін-ақ, 124 гектарды алып жатқан 7 шатқал, оның ішінде «Самал» – 34, «Шымсая» – 25, «Юнус Эмре» – 25, «Депутаттар» шатқалы – 10 гектар, «Нұр Отан» – 8, «Қ.Балабиев» – 8, «Н.Әбішев, Р.Оспанәлиева» шатқалы 10 гектар болатын шатқалдың сыры белгілі бола бастады. Осынша жерге отырғызылған 11 мыңнан астам көшеттің 25 пайызы жерсінбей қурап қалғанын облыс басшысының өзі де көрді. Бұл шаралар жүзеге асамын дегенше ағаштарға суару жүйесін жүргізу үшін 27 су сақтайтын ыдыс қойылып, 17 жерден тік су ұңғымасы қазылған. Одан бөлек 46 шақырым жерге тамшылатып суару жүйесі жүргізіліп, 4 жарық трансформаторы орнатылған 26 мың шаршы метр жер көгалдандырылған. 16 шақырым жер қоршалып, саябақты күтіп-баптау үшін 5 адам тұрақты түрде жұмысқа тартылған болатын. Жалпы, 80 мың түп ағаш егіліп, осы жұмыстарға жергілікті бюджеттен 1 млрд теңгеге жуық қаржы бөлінген.
Алайда бүгінде құрылғанына екі жылдан асқан шатқалдың жағдайы мүсәпір күйді кешіп тұр. Тіпті, жуырда Шымкент қалалық мәслихатының депутаты Н.Бұхарбай бұқаралық ақпарат құралдары арқылы шатқалдар туралы жанайқайын да жеткізді. Онда «екі жыл бұрын бастау алған «Шатқал» бағдарламасына бюджеттен қыруар қаржы бөлінді. Оның бүгінгі жағдайы қалай? Тіпті, ол жерлерді жекеменшіктікі деп естідім. Қала аумағындағы ең үлкен шатқалға барып көрдім, есігі жіппен байлаулы, егілген ағаштар қурап тұр. Сонда миллиардтаған ақша қайда кетті?» деген болатын. Халық қалаулысы айтса айтқандай, жағдай дәл осындай. Жуырда біз де қаладағы шатқалдың біріне барып қайттық. Бір кездері қызу жұмыс болған бұл аймақ өлі тыныштықта. Қоршаудың есігі жіппен байлаулы. Алыстан әр-әр жерден қылтиып 5-6 тал көрінеді. Кіреберісіне күл-қоқыс төгілген. Заманауи желім үйшіктер құлап жатыр.
Ал 10 гектарды алып жатқан «Н.Әбіш, Р.Оспанәлиева» шатқалындағы егілген тал-теректер сүріліп, құрылыс жұмыстары жүрген. Онда 9 қабатты 21 үй салынып жатыр. Бұдан басқа да шатқалдың иесі бар болып шықты.
Мамандар тал-теректің өнбей-өспей қалуы суғарудан емес, дұрыс егілмегендіктен деген сылтау айтады. Қалай болғанда да «сен салар да, мен салар, атқа жемді кім салар» болған сияқты. Уақытша ұрандату, науқаншылықтың соңы сиырқұйымшақтанып кетті. Облыс Түркістанға көшті, бұрынғы басшылар кетті. Сонымен, мұны «Қу кетті, іс бітті» дейміз бе, әлде, «Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын» дейміз бе, әйтеуір, бүгінде Шымкент әкімдігіне қарасты шаруасы шатқаяқтаған шатқалға бас ауыртып отырған жан баласы жоқ.
Назгүл НАЗАРБЕК,
Шымкент қаласы