Айықпас дертке шалдыққандар өмірінің соңғы минуттарын өткізетін аурухана «хоспис» деп аталады. Туған-туысы бас тартқан, жазылмас ауруға душар болған жандар осы жерде өмірмен қоштасады.
2019 жылдың 9 айында Қарағанды облысында хосписта 1 117 науқас емделді, оның ішінде 791-і – мейірбикелік, 326-і паллиативтік бөлімде ем қабылдады. Паллиативтік көмек көрсету үшін облыста 68 948 413, 26 теңге, мейіргерлік күтім үшін 129 357 218,48 теңге бөлінді.
Қарағанды қаласындағы «Жансая» жекеменшік ауруханасында осындай 42 науқас ем қабылдап жатыр. Олардың басым көпшілігі онкологиялық аурудың төртінші сатысына көшкен, төсек тартып жатқан қариялар.
Ескі ғимарат көптен күрделі жөндеу көрмесе де ұядай. Аурухананың сұрқай табиғаты байқалмады. Кірген бетте гүлмен көмкерілген дәлізден үйдің аурасы білінеді. Бір бөлмеде 5-6 қария теледидар көріп отыр. Қоларбада отырған жалғыз апа қазақ екен. Көңілі көтеріңкі, күлімсіреп жан-жағындағыларға бас изеп қояды. Жүзінен қиналғаны, меңдеген ауыр дерт байқалмайды. Қасына еңсегей бойлы қазақ ақсақалы жайғасыпты. Қабағы сынық. Басқалары – өзге ұлт өкілдері. «Қалдарыңыз қалай?» деп кіруге батпадым. Бұлар басын көтеріп отыруға жарайтын науқастар екен. Басқалары палатада жатыр.
Александр есімді қарияның төсегінің тұсында қазақ қыздың суреті ілініпті. «Сіз қазақсыз ба?» деген сұраққа ол «әйелім – қазақ» деп жауап берді.
– Үйде мұндай ауруды көтеру оңай емес. Жақындарыңның жан азабын көргеннен асқан тозақ жоқ. Қысылған сәтіңде жедел жәрдем де тез келе қоймайды, келген күннің өзінде алып кетпейді. Ал сенің жөргегіңді ауыстыру, қолдан тамақтандыру, күні-түні күзету – туғандарың үшін ауыр сынақ. Әдейі осы жолды таңдадым. Мұнда шақырсам, медбикелер келіп тыныштандыратын дәрі салады, ыдыс-аяғыңды жуып, киімдеріңді ауыстырады. Жылы сөзін аямайды. Ешкімнің басына мұндайды тілемеймін, – деді қария.
Ауруханада кездескен Алфия есімді әйел анасына келіпті.
– Анам маған толық тәуелді болды. Менсіз ас іше алмайды, менсіз дәретке отырмайды. Жуындырамын, көтеріп, түсіремін. Сыртқа шыққанда анама не болды деп уайымдап ұшып келемін. Мен де, ол да қатты қиналдық. Менің дүкенге кетуім ол үшін үлкен күйзеліс болатын. Мені күтіп алаңдап, «ол не болды?» деп, мен асығып, қатты шаршадық. Амалсыздан осындағы қызметкерлерге жүгінуге тура келді, – дейді Алфия.
Техникалық қызметкер Лиза балабақшадағы жұмысынан қысқарып, осы жерге жұмысқа тұрыпты.
– Әр науқасты ақтық сапарға шығарып салғанда, біз қатты қиналамыз. Жат адамдар болса да, олар үшін жаның ауырады. Олар кешкен азапты көзіңмен көру, түсіну оңай емес. Ең ауыр тигені үш жасар сәбиді мәйітханаға алып кететін көлікке өз қолыммен апарып салғаным болды, – дейді қызметкер.
Психолог Айнаш Сәрсекенова хосписте жатқан әр адаммен жеке жұмыс істейтін психолог мамандардың санын көбейту керек дейді.
– «Хоспис» сөзін естігенде адамдарда мистикалық қорқыныш пайда болады. Шындығына келсек, бұл аурухана емес, бұл медицина күресе алмайтын диагноздағы жандарға көмек көрсететін орын. Басты мақсаты – өмірді ұзарту емес, қалған өмірдің сапасын арттыру. Әр күнін қуаныш пен бақытқа толтыру. Сондықтан бұл ретте психологтарға жүктелетін міндет зор, – дейді.
Хосписте үш дәрігер маман жұмыс істейді. Терапевт, онколог, психолог. Барлығы 47 қызметкер науқастарға қызмет көрсетеді.
– Біздің ауруханаға электронды портал арқылы емхананың жолдамасымен жатады. Төсек тартып қалған, есін білмейтін науқастар жиі түседі. Олармен әлеуметтік сала қызметкерлері жұмыс істейді. Құжаттарын рәсімдеген соң, қарттар үйіне ауыстырады. Екінші жыл жатқан науқас бар. Жұбайы жоқ, баласы кәмелеттік жасқа толмаған, қарайтын ешкімі жоқ. Мемлекет біздің аурухананы міндетті сақтандыру қоры есебінен қаржыландырып отыр, – деді «Жансая» ЖШС директоры Марғұлан Сыздықов.
Терапевт Надежда Еремееваның айтуынша бұл науқас үшін ғана емес, туыстары үшін де ауыр кезең. Оған екінің бірі шыдай бермейді.
– Қазір хосписте жатқандардың орта жасы – алпыс шамасында. 20 жастағы жігіт те жатты, ЖИСТ-пен ауырған. Өте қауіпті әрі ауыр мамандық. Кейбір науқастардың туғандары жиі келеді. Кейбірін звондап шақырмасаң келмейді. Қазір өзінің кім екенін білмейтін, сал болып қалған бір науқас жатыр, – дейді терапевт.
Дәрігерлердің айтуынша, мұнда дін қызметкерлері де келіп тұрады.
Кенеттен жазылмас ауруға тап болып, өмірден үміті өшкендер жататын аурухана Қарағандыда 1999 жылы ашылды. Басында «Қызыл жарты ай» қоғамдық ұйымы жанынан ашылған мекеме қайырымдылық қаражат пен мемлекеттік тапсырыс негізінде жұмыс атқарды. 2015 жылы бұл мекемеге бөлінген 50 орынның отызы мемлекеттік ауруханаға берілді. Осы жылдан бастап науқасы дендегендерге мемлекеттік ауруханаларда да ем көрсетілді. Алайда бұл тәжірибе өзін-өзі ақтамады. Облыстық мемлекеттік паллиативтік бөлімдерде тек медбикелік көмек берілді. Үш ай бойы жөргегін ауыстыру, тамақтандыру, кір-қоңын жуу секілді көмек көрсетіліп, дерті асқынғандар қажет ететін медициналық ем-дом жасалмады. 2018 жылы хоспис «Қызыл жарты ай» қоғамдық ұйымы құрамынан шығып, жекеменшік мекеме болып құрылды. Осыдан бастап мемлекеттік хоспис жабылып, «Жансая» қайтадан 50 адамдық орынға науқастар қабылдап келеді.
Үміт оты өшкендер жататын ауруханаға атеросклероз, ми қан айналымының бұзылу салдары, парездер және параличтер, бронх демікпесі, инфаркттен кейінгі кардиосклероз, түрлі топтағы мүгедектік және басқа да нозология бойынша 1 айдан 3 айға дейін жатқызылады. Хосписте қазір жатқандардың дені – 3-4 сатыдағы онкология және терминалдық кезеңдегі ауруы өршігендер.
«Жансая» ауруханасына құрамында психолог, әлеуметтік қызметкер және медбикесі бар мобильдік бригадалар бар.
Қарағанды облысында мейірбике күтімі мен паллиативтік көмекке мұқтаж жандар үшін 152 орын қызмет көрсетеді. Олардың тоғызы мемлекеттік медициналық ұйым: проф. Х.Мақажанов атындағы облыстық травматология және ортопедия орталығы» КМК, «Саран қаласының орталық ауруханасы» КМК, «Шахтинск қаласының орталық ауруханасы» КМК, «Жезқазған қаласының көпсалалы ауруханасы» КМК, «Қарағанды қаласының балалар ауруханасы» КМК, «Сәтбаев қаласының №1 орталық ауруханасы» КМК, «Абай ауданының орталық аудандық ауруханасы» КМК, «Теміртау қаласының көпбейінді ана мен бала орталығы» КМК және 2 жекеменшік ұйым «Жансая» ЖШС мен «Гиппократ» МФ ЖШС. Бұл бөлімдер аймақ бойынша Қарағанды, Теміртау, Саран, Шахтинск, Жезқазған, Сәтпаев қалаларында ашылған. Туберкулезбен ауыратын науқастарға паллиативтік көмек «Облыстық туберкулезге қарсы диспансер» КМК көрсетіледі, онда 48 төсектік бөлімше бар. АИТВ жұқтырған науқастарға паллиативтік көмекті ЖИТС орталығының мамандары білікті дәрігерлік көмек, мейіргерлік, үйде әлеуметтік көмек түрінде көрсетеді. Қарағанды облысында паллиативтік көмек көрсету үшін амбулаториялық деңгейде 12 бригада және 13 кабинет жұмыс істейді. Емханаларда паллиативтік көмек көрсететін әлеуметтік қызметкерлер мен дәрігер-психологтар бар.
Қазақстанда паллиативтік қызмет көрсететін мамандар тапшы. Оған стреске төзімді мамандар ауадай қажет. Сондай-ақ үй жағдайында паллиативтік көмек көрсету ісін жандандыру керек. Себебі мемлекеттік қызмет көрсететін порталмен хоспистерге жатуға кезегі келмей, үзіліп кететіндер көп. Бұл – олардың туыстары мен науқастар үшін ауыр сынақ. Шетелде мұндай мекемелердің 80 пайызы демеушілер көмегімен қаржыландырылады. Біразы ақылы түрде ем көрсетеді. Қазақстанда ақылы хоспистер ашу – күн тәртібіндегі мәселе. Хоспистерге мемлекет міндетті сақтандыру аясында қаржы бөліп отыр. Алайда ол қаржы ғимараттарды жөндеуге, заманға сай жарақтандыруға жеткіліксіз.
Қазақстан әлемде қатерлі ісікпен ауыратындар саны бойынша – екінші орында. Елімізде жылына 30 мың адамнан осы дерт анықталады.
Хоспистерде айықпас дертке шалдыққан қаншама тағдырдың соңғы демі үзіліп, сағаты тоқтайды. Адам тіршілігінде қандай өмір кешпесін, жаны үзілер сәтте барлығы жан жылуына мұқтаж. Жанына сая таппағандар өмірмен қоштасатын мекен Қарағандыда «Жансая» деп аталады.
Ләззат ҚОЖАХМЕТОВА,
Қарағанды облысы