Биылғы күз мемлекеттік қызметкерлер мен жол патрульдік полициясы үшін жемісті болғандай. Мемқызметкер смартфонымен, полиция ала таяғымен қауышты.
Естеріңізде болса, 2016 жылдың 1 сәуірінде мемлекеттік қызметкерлер үшін жұмыс барысында смартфон мен планшет қолданбау туралы енгізілген қаулы күшіне енді. Мемқызметкерге жұмыс уақытында интернетке қосылмайтын қарапайым қалта телефонын ұстауға ғана рұқсат етілді. Ал жол полициясының таяғын алып тастау туралы ІІМ-нің шешімі 2017 жылдың 1 қаңтарында шықты.
Мемлекеттік қызметкердің смартфон ұстауына тыйымның салынуына жоғары лауазымды тұлғалардың қолы қойылған бірқатар маңызды құжаттардың WhatsApp және Facebook желілері арқылы жұртшылыққа тарап кетуі себеп болды деген түсіндірме айтылды.
Полиция алатаяғын 1 қыркүйекте қолына алса, мемлекеттік қызметкердің смартфон, планшет ұстауына рұқсат берілгеніне бір айдай ғана уақыт болды. Смартфонның оралуын «шенеуніктерге жаңа жыл қарсаңындағы сыйлық» деп жатқандар да бар. Әрине, таңертеңнен кешке дейін уақытын кеңседе өткізетін қызметкер үшін заманауи технологиядан қол үзіп, интернетті шектеулі тұрғыда пайдалану қайбір жақсы дейсіз. Үш жылдан артық меморгандар мекемесінің кіреберісінде қалып қойған қалтафондарының төрге озғанына қуанып жатқандар көп-ақ. Сірә, смартфонсыз өтпелі кезеңнен өткен мемқызметкер үш жыл ішінде құпия мәліметті сыртқа таратпаудың мәнісін ұққан болар, бұл жолы олардың жаппай ұстауына рұқсат берілді.
Айтқандай, осы уақытқа дейін мемқызметкерлер ғана емес, мемлекеттік органдарға келуші қарапайым азаматтар да ұялы телефон, смартфон, ноутбугін кіреберістегі арнайы жәшіктерге қалдырып кетуге міндетті болды. Тек журналистер ғана апара жатқан жабдығын алдына ала тіркетіп, нөмірлеп жаздырып кіре алатын. Енді қарапайым халық өкілі меммекемеге самрфонымен кіре ала ма? Ол туралы нақты мәлімет айтылған жоқ. Шамасы ол жағын әр мемлекеттік орган өз құзыретіне қарай шешетін болса керек.
Қазақстанда смартфонға қарағанда, ала таяққа салынған тыйымның шуы көбірек шықты. 2017 жылдың 1 қаңтарында сол кездегі ІІМ Қалмұханбет Қасымов арнайы бұйрық шығарып, жол патрульдік полициясының қолынан таяғын алған. Полиция жол қозғалысын қол қимылымен және ысқырықтың көмегімен-ақ реттеп, көлік жүргізушілерін жүргізіп, тоқтатуды жүзеге асыра бастаған. Бұған көпшілік, әсіресе көлік жүргізушілері қуанған. Өйткені елімізде ала таяқтың «әңгіртаяққа» айналып кеткен де кездері де болғаны есте. Алайда бұл қуаныш ұзаққа бармады. Сол жылы мамыр айында депутаттар ала таяқты қайтару мәселесін көтерді. Алдымен Мәжілісте, артынша Сенатта қозғалды. Парламенттің арнайы отырысында министр Қ.Қасымов бұл еуропалық тәжірибе екенін айтып, полицейлер таяқтың орнына жарыққа шағылысатын арнайы кеудеше және қолғаппен 100 пайыз қамтылғанын мәлімдеді. Әйтсе де, ол тәжірибе өтпеді. Екі жыл 11 ай өткенде ала таяқ та қайтып оралды.
Ала таяқ демекші, оның тарихы да қызық. Әлем халықтары үшін таяқ ежелден биліктің, билеушінің қолындағы қарудың символындай есептеліп келді. Тауарихқа сүйенсек, ұлы Француз революциясы кезінде бас көтерген халық әуелі полицияның таяғын тартып алып, сындырған деседі. Сол уақыттан бері Еуропа елдерінің тұрғындары полицияның таяғын ұната бермейді. Батыстың көп мемлекеті XXI ғасырдың табалдырығын таяқсыз аттағаны рас. Бүгінде полицияның таяғы – Солтүстік Корея мен Ресей және ТМД-ның кейбір мемлекеттерінде ғана қолданыста.
Иә, революция Ресейде де болды, дегенмен нәтижесі сәл өзгеше. Билік басына келген большевиктер полицияның таяғына тиіспей, тек патшалық билік тұсындағы ақ таяқты советтік идеологияның қызыл түсіне ауыстырды. Айтқандай, Кеңес Одағының да таяқтан бас тартқан кездері болыпты. 1933 жылы милицияның қолынан «қызыл таяқты» алып, ақ қолғап кигізіп, алты жыл өткен соң 1939 жылы жол қозғалысын реттеуіш таяқ қайта «қызметіне» кіріскен. Бірақ ол ақ-қара түсті еді. 1969 жылдан бастап, оған жарықпен шағылысатын қызыл нүкте қосылып, дискілі таяқтар пайда болды. Кеңес Одағы құласымен бірінші болып балтық теңізі жағасындағы республикалар ала таяқтан бас тартты. Кейіннен 2015 жылы Украина полициясы таяғын тастады. Одан кейін «таяқсыз тәртіп үйретуді» Қазақстан да көрмек болған.
Елімізде полиция таяғын шығаратын кәсіпорын бар ма дерегін біле алмадық, бір білгеніміз интернеттегі Satu.kz сайтында 1 000 теңге мен 10 000 теңгенің арасында деп ұстап тұр. Дегенмен құзырлы министрлік полицияның ала таяғын сатып алмаймыз, екі жыл бұрын пайдаланып келгендер сөреде тұр деп сендірді. Одан бөлек, министр Ерлан Тұрғымбаев ала таяқ жол қозғалысын реттеу кезінде, бағдаршам істемей қалғанда, жол жөнделіп жатқан кездерде ғана қолданылатынын айтты. Басқа кезде тыйым салынған. Демек, бұрынғыдай келе жатқан көліктің жүргізушісінің көзіне шұқығандай етіп, нұқсан тоқтатуға жол жоқ.
«Қайтқан малда қайыр бар» дейді халқымыз. Смартфон мен ала таяқтың қайта оралуынан қоғамға қандай пайда келерін келешек көрсетер. Әйткенмен, бір қайнауы ішінде кеткен шикі шешімдердің, қайта қаралған қаулылардың ел экономикасына келтірген шығынына кім жауап бермек деген де ой туары сөзсіз. Ел экономикасы демекші, Үкіметіміздің бір ғана экономикалық блогында бірнеше министрлік жұмыс істеп тұрғанын білеміз. Мәселен, санап көрейікші. Ұлттық экономика министрлігі, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі, Қаржы министрлігі, Ауыл шаруашылығы министрлігі, Энергетика министрлігі, Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі. Ауыз толтырып айтатындай алты министрлік бар. Бұдан бөлек, өңірлердегі бөлімдер мен түрлі мемлекеттік мекемелерді қосыңыз. Бірақ одан мемлекеттің экономикасы бен әлеуметтің әлеуеті жақсарып жатыр ма? Қазақстан бәз-баяғынша шикізат құнына тәуелді болып отыр. Бағаның қымбаттауы бойынша басқа елдерді былай қойғанда ЕАЭО-та алдыңғы орынға шығып отырмыз. Бүгінде Қазақтанда 17 министрлік бар. Осыдан біраз жыл бұрын олардың санын 11-ге түсіріп көргенбіз, бірақ бір қосылып, бір ажырап, түрлі атаулар алып келген министрліктер саны қайта 17-ні құрады. Яғни, министрлік саны жөнінен дәл қазір Жапониямен теңесіп тұрғанымызбен, халықтың саны жөнінен көш кейінбіз. 2018 жылдың желтоқсанындағы мәліметке сүйенсек, жапондардың саны 126 087 123 адам.
Ресми деректерге сүйенсек, елімізде қырық адамға шаққанда 1 мемлекеттік қызметкерден келеді екен. Бұл – квазимемлекеттік сектордағы қызметкерлерді қоспағандағы сан. Бюджеттің әрбір 10 теңгесі мемқызметкерді қамтамасыз етуге жұмсалады. Тағы да салыстыру көрсеткішіне сүйенеміз. Беларуссияда 1 шенеунікке 176 адамнан, Германияда – 163, Ресейде – 140, АҚШ – 147, Францияда – 190 адамнан келеді.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев биыл Қазақстан халқына Жолдауында 2020 жылдан бастап мемлекеттік қызметкерлер санын біртіндеп қысқартып, үнемдеген қаржыны неғұрлым пайдалы қызметтерге жұмсауды тапсырған. Демек, бұл тұрғыда Үкіметке жүктелер міндеттің жүгі ауыр.