Қазір сарапшылар арасында осындай цифрлық және телекоммуникациялық шешімдер арасындағы сервис – «телекомнан тыс қызметтер» деген атауға ие болды. Бұл процестер қазақстандық нарыққа да әсер етуде. Нәтижесінде, ішкі нарықтағы мобильді операторлар да «экожүйе» болуға ұмтылатынын көрсете бастады.
Сала сарапшыларының пікірінше, соңғы кезде телеком компаниялары ауқымды трансформацияны бастан өткеруі мүмкін. Себебі байланыс қызметін ұсынушы мекемелердің кірісі кеміп, шығыны арта түскен. Ал тозығы жеткен жабдықтар қол байлайды. Кавказдағы және Орталық Азиядағы KPMG технологиялық кеңес беру бөлімінің менеджері Әсел Хамитова PROFIT Telecom Day 2024 шарасында телеком компанияларын технологиялық компанияларға айналдыру мәселесін көтерді. Оның пікірінше, дәстүрлі телекоммуникациялық компаниялардың негізгі проблемаларының қатарына күрделі шығындар, білікті кадрлардың жетіспеушілігі интеграция мәселесі, ескі құрылғылар арқылы клиенттердің жоғары сұранысын қанағаттандыру мәселелері жатады. Олардың қатарына инфрақұрылым мен технологияға инвестициялар, жаңа цифрлық технологиялар саласындағы білім мен тәжірибенің жетіспеушілігін жатқызуға болады. Дегенмен технологиялық телеком компаниялар (techco) деректерге негізделген шешімдер қабылдауды көздейді, клиент қажеттіліктерін басты назарда ұстайды, ауқымын кеңейтіп, икемді бола түсу үшін бұлттық технологияларды пайдаланады. Сондай-ақ әртүрлі цифрлық қызметтер портфелін ұсынады. Сарапшының пікірінше, телекоммуникация саласы дәл осындай трансформацияға ұмтылуы керек.
Тұтынушы сұрауына сай болса игі
Ұмтылып та келеді. Мысалы, 2021 жылы Beeline ұялы байланыс операторы нарыққа өзінің мобильді қаржы сервисін шығарған болатын. Beeline Қазақстанның Жаңа бизнесті дамыту жөніндегі коммерциялық директоры Максим Цвыков әр абонент банк клиенті секілді мүмкіндіктерге ие екенін алға тартады.
«Мобильді қаржылық қызмет» анықтамасының мағынасына үңілгенде, оның тек қана қаржылық қызмет көрсететін банк ұйымдарынан айырмасын түсінуге болады. Мысалы, кез келген коммерциялық банк туралы ойлағанда не елестетеміз? Бөлімшеге барып, сол жерде шот ашып, карта алуыңыз керек. Бұл тұрғыда Simply мобильді қаржы сервисінің бәсекелестік артықшылығы Beeline Қазақстанның іргелі активіне негізделген. Өйткені әрбір абоненттің транзакциялар жасауға болатын банктік шот немесе әмияны секілді өзінің ұялы нөмірі мен ондағы теңгерімі бар. Егер банктер миллиондаған шоттармен мақтана алса, бізде он миллионнан астам «банктік» пайдаланушылар бар. Олардың әрқайсысында төлем жасауға болатын шоты бар екен. Біз осы жағдайды пайдалануға тырыстық. Сондықтан бастапқыда тұтынушыларымызға мобильді баланстан тікелей бірнеше төлем жасауға мүмкіндік бердік», – дейді ол.
Оның айтуынша, мобильді теңгерімді банк, терминал, аударымдар секілді кез келген жолмен толтыруға болады, сонымен қатар мобильді шоттың жарамдылық мерзімі мен қызмет ақысы жоқ. Компания өкілі мобильді қаржы жүйесінің ауқымын кеңейту барысында белгілі бір кедергілер болғанын айтты.
«Екінші кезеңде абоненттерімізге тұрақты және міндетті төлемдердің толық спектрін ұсындық: әртүрлі интернет-қызметтердің шоттарын толтыру, коммуналдық қызметтерді төлеу, жол жүру және т.б. Мұның бәрін мобильді теңгерім есебінен төлеуге болады. Бірақ сауда орталығында киім-кешек үшін төлеуге немесе онлайн-дүкенде сатып алуға болмайды. Бұл – төлемдер тізімін кеңейту барысында тап болған басты мәселе. Содан кейін жаһандық ойыншы Visa компаниясымен ынтымақтастық идеясы пайда болды. Біздің экожүйенің басты мақсаты – өнімдеріміз арасында тығыз байланыс орнату», – дейді М.Цвыков.
Қазір ұялы байланыс операторы клиенттерге мынадай қаржылық қызметтерді ұсынады: мобильді теңгерім аударымы, банк картасына аударымдар, жолақы, коммуналды қызметтерге, ақылы жолдар мен көлік тұрағы үшін ақы төлеу, несиелерді өтеу, балансты қолма-қол ақшаға айналдыру; ойын шоттары мен Satti Zhuldyz лотореясын толтыру және т.б. Компания өкілі «Ұялы байланыс операторы қалайша қаржылық қызметтерді ұсына алады?» деген сауалымызға Beeline төлем ұйымының агенті ретінде қызмет ұсынатынын жеткізді.
«Ол абоненттерге ЕДБ (екінші деңгейдегі банк) шығарған электронды ақшаны сатады. Әрі қарай абоненттер қызметтер мен тауарларды жеткізушілермен осы ақша арқылы есептеседі. Яғни, біз мобильді қосымшалар, USSD командалары немесе SMS арқылы ұялы байланыс теңгерімдерін қолдана отырып қаржылық қызметтерді ұсынамыз. Бұл пайдаланушыларға ыңғайлы және қолжетімді», – делінген жауапта.
Ойын бизнесіне пайдаланып отыр
Ал «Кселл» АҚ «Айқын» газетіне қазір ешқандай қаржылық қызмет көрсетпейтінін жеткізді.
«Себебі мұндай операцияларды жасау үшін арнайы лицензиясы болуы керек. Бізде ешбір қаржылық ұйымдармен келісімшарт болған емес және болмайды. Барлық төлемдерді, келісімшарттар мен түрлі есеп айырысуларды Ұлттық банкте тіркелген төлем ұйымдары ғана жүргізеді және олар AML үшін жауап береді.
Ал букмекер және онлайн казино қызметі үшін төлем жасау мәселесіне келер болсақ, баланстағы қаржымен төлеу қызметін біздің абоненттер үшін Ұлттық банкте тіркелген қаржылық институттар, банктер мен қаржы ұйымдары ғана жүзеге асырады. Оларды тексеру біздің құзыретімізде емес», – деп жауап берді «Кселл» компаниясының өкілі.
Әрине, байланыс саласы – жаңа технологияларға арқа сүйейтін негізгі инновациялық секторлардың бірі. Дегенмен баршаға жасалған қолайлы мүмкіндіктер ойын бизнесінің де айын оңынан тудырып отырғанын көреміз. Жоғарыда айтып өткеніміздей, азаматтар қазір ұялы байланыс теңгерімі арқылы онлайн-казиноларда мен букмекерлік кеңсе сайттарында ойынға бәс тіге алады. «Күріштің арқасында күрмек су ішер» демекші, бұл мүмкіндіктер заңсыз ойын бизнесінің пайда табуына да септігін тигізуде.
Өткен айда Мемлекет басшысы қол қойған «Ойын бизнесі туралы» заңда осы аспектілер назардан тыс қалмағанын көрдік. Бұл туралы Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Никита Шаталов заңсыз онлайн-казинолар төлем қабылдағанда тауар немесе қызмет түрін жасыру арқылы пайда тауып келгенін айтты. Оның пікірінше, жаңа заң нормалары олардың осындай қитұрқы қызметін шектеуге мүмкіндік беріп отыр.
«Бұрын заңсыз онлайн-казинолар жай ғана бұғатталған, бірақ қазіргі уақытта біз бұғаттау жұмыс істемейтінін түсіндік. Өйткені бұл онлайн-казинолар айлаларды өте тез жасайды, яғни сайт басқа мекенжайдың көмегімен қайта жасалады, және оны ойнайтындар оңай таба алады. Туризм және спорт министрлігі қандай компанияға сатып алу жүргізіліп жатқанын көруге мүмкіндік алады. Осының арқасында төлемдерді бұғаттауға болады, өйткені онлайн-казино оларды басқа тауарлар немесе қызмет түрлері ретінде жасырады. Яғни, Дубайда киім-кешек, қызмет сатып алып жатқандай көрінгенімен, іс жүзінде бәс тігесіз. Осылайша, олар Қазақстандағы халықаралық төлем жүйелерін, банктер мен төлем ұйымдарын алдайды. Енді бұл төлемдерді бұғаттау мүмкіндігі бар және бұл қылмыстық қудалауда жүрген заңсыз онлайн-казино ұйымдастырушылары үшін қосымша қиындықтар туғызады», – дейді ол.
Қанша адам қамтылған?
Қазіргі уақытта отандық байланыс нарығында 20-ға жуық байланыс операторы (қалааралық және халықаралық телефония қызметтері, интернет желісіне қол жеткізу, спутниктік жылжымалы байланыс), сондай-ақ үш ұялы байланыс операторы жұмыс істейді. 3G, 4G және 5G технологияларын енгізе отырып, ұялы байланыс абоненттері ұялы байланыс желілері арқылы кең жолақты интернет желісіне қол жеткізді. Бүгінде Қазақстанда 18 миллионнан астам мобильді кеңжолақты интернет абоненті бар. Ұялы байланыс абоненттері арасында интернеттің ену деңгейі 70%-ға жеткен. Халықаралық электрбайланыс одағының деректеріне сәйкес, Қазақстанда халық үшін мобильді интернеттің қолжетімділік деңгейі 99%-ға, тіркелгені 96%-ға бағаланады. Ал Datareportal цифрлық технологиялар туралы зерттеуіне сүйенсек, 2024 жылдың басында Қазақстан халқының 92,3%-ы интернетті пайдаланған. Оның ішінде, 14 млн азамат әлеуметтік желілерді белсенді қолданады. Бұл 2023 жылдың басындағыдан 3,7 млн адамға артық.
Bytedance-тің жарнаманы жоспарлау құралдарында жарияланған деректерге сүйенсек, 2023 жылдың басынан 2024 жылдың басына дейін Қазақстанда TikTok жарнамасы қамтылған аудитория саны 3,7 миллионға (+35,4 пайыз) өскенін көрсетеді. Бұл – әлеуметтік желілер арасындағы ең үлкен көрсеткіш.
Сондай-ақ GSMA Intelligence деректері ұсынылған, олар 2024 жылдың басында Қазақстанда 26,24 миллион ұялы байланыс абоненті болғанын көрсетеді. Зерттеу авторлары бір адам бірнеше ұялы байланыс нөмірін қолданатынын назардан шығармау керектігін еске салады. Қалай десек те, телекоммуникация мен ақпараттық технологиялар тоғысы тұтынушыларға жаңа қызметтердің қолжетімді болуына итермелеп отыр.
Кәмила ЕРКІН