Оксфорд – әлемнің үздік университеті. Мұны Times Higher Education рейтингі мойындап отыр. Ұйым зерттеуді 13 индикатор бойынша жүргізеді. Рейтингте 200 университеттің көрсеткіші берілген. Ресейдегі таңдаулы Ломоносов атындағы университет 189-орында тұр.
Британдық Times Higher Education басылымы жыл сайын үздік университеттердің рейтингін түзеді. Нәтиже 2004 жылдан бастап жарияланып келеді. Мықтыларды анықтауға Thomson Reuters ақпараттық тобы көмектеседі. Биыл үздік үштікке Оксфорд, Калифорния технологиялық университеті мен Кембридж енді.
Үздік университеттер рейтингі олардың бағыты, оқу жүйесі мен зерттеу жүргізудегі белсенділігі бойынша құрылады. Рейтингті тиімділіктің 13 индикаторымен бағалайды. Әрқайсысын бес бағыт бойынша топтастырады. Алғашқысы – оқыту. Студенттерді оқыту жүйесі, тәртібі, қолайлы жағдай туғызу факторы есепке алынады. Кейінгісі – зерттеу. Студенттер мен профессорлар жүргізген зерттеудің көлеміне, табысы мен беделіне қарайды. Зерттеуде дәйексөз келтірудің өзін бір бағыт етіп алған. Яғни, дәйексөз арқылы зерттеудің қаншалықты ғылыми екені, қандай кітапты негізге алғаны белгілі болады. Байланыс орнату да маңызды. Қызметкерлер мен студенттердің зерттеуді халықаралық деңгейде іске асыруы қадағаланады. Шетелмен байланыс жоғары бағаланады. Өндірістік қызметтен түскен табыс та рейтингке әсер етеді.
Стэнфорд университеті – 4-орында, Массачусетс – 5-орында, Принстон университеті – 6-орында тұр. Гарвардтың биылғы жетістігі – 7-орын. Одан кейінгі орында Йелл, Чикаго мен Лондонның империялық колледжі бар.
Әлемдік университеттердің рейтингін қарап отырып мемлекеттің білім беру жүйесіне баға беруге болады. Қазір АҚШ пен Ұлыбритания білім державасына айналды. Тізімдегі алғашқы ондықтың жетеуі АҚШ-та, қалғаны Ұлыбританияда орналасқан. Осыдан-ақ дамуға бағыт алған елдің білім жүйесі талапқа сай екенін байқайсың.
383 жылдық тарихы бар Гарвард 2010 жылға дейін Times Higher Education рейтингінде көш бастап келді. Университет алғаш рет 2011 жылы 2-орынға түсті. 2012-2013 жылдары рейтингте 4-орын алды. 2017 жылы 6-орында болса, 2019 жылы бір орын төмендеді. Бағалау критерийіне назар аударсақ, университеттің зерттеу ісі мен қоғамдық маңызы әлсіреген тәрізді. Дегенмен үздік ондыққа кірудің өзі оқу орнының бәсекеге қабілетті екенін дәлелдейді.
Рейтингке бюджет пен сыртқы капитал да әсер етеді. Мысалы, Калифорния техникалық университетінің қорында 2,93 млрд доллар бар. АҚШ-тағы Гарвард пен Техастың бюджетін қосқанда 62 млрд доллардан асады.
Шетелдік университеттерде бюджетке қосымша түлектер ақша аударады. Түрлі қор мен қоғамдық ұйымдар қаржыландырады. Қаржыны оқу орны түрлі бағытта жұмсайды. Мәселен, британиялық миллиардер Дэвид Хардинг Кембриджге 100 млн фунт аударды. Нью-Йорк мэрі, миллиардер Майкл Блумберг Джон Хопкинс атындағы университетке 1,8 млрд доллар қаржы бөлді. Forbes рейтингінде 14-орында тұрған кәсіпкер қаржының оқуға жағдайы келмейтін студенттерге көмек болғанын қалайды. Жастардың мүмкіндікті сәтті пайдаланып, ел дамуына үлес қосарына сенеді. Блумберг аударған сома – рекордтық көрсеткіш. Салыстыру үшін Билл Гейтс пен жұбайы Мелинданың құрған қорын алуға болады. 1999 жылы Gates Millenium Scholars Program гранттары бағдарламасы ашылды. Бағдарлама 20 жыл бойы үздіксіз 1 млрд доллар бөліп келді.
Елімізде білім жүйесін мемлекет қаржыландырады. 2018 жылы білімге бюджеттен 1,95 трлн теңге бөлінді. Мысалы, медицина саласында бір студентті оқыту үшін 609 мың теңге жұмсалады екен. Басқа мамандыққа орташа есеппен 395 мың теңге кетеді.
Forbes дерегі бойынша, мемлекеттік бюджеттен Назарбаев университетіне 10,55 млрд теңге бөлінген. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің бюджеті – 4,25 млрд теңге. Қордан 2,5 млрд теңге Еуразия ұлттық университетіне берілген.
Елімізде түлектер университеттен гөрі, мектепке жиі демеуші болады. Ауылдық мектептер түлектерін асыға күтетін тәрізді. Солардың арқасында мектеп түгілі, ауыл айналасы гүлденіп қалады. Қашанғы бюджетке алақан жаямыз?
Дайындаған Айзат АЙДАРҚЫЗЫ