Жастардың отандық ЖОО-ларды таңдамай, жатжұрттарға аттануына қазақстандық университеттердің сапасыз сайты да ықпал етуі мүмкін. «Қазақстанда білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мембағдарламасы» жобасында тосын байлам білдірілген. Өз кезегінде Үкімет басшысы студенттерімізбен бірге ақыл-ойдың шетелге кетпеуі үшін нендей шаралар қабылданатынын айтты.
Ресми мәліметке жүгінсек, Қазақстанда соңғы 7 жылда өзге елдерге жол тартқан студенттер саны 2 есеге өсіпті. Сыртта білім игеріп жүрген студенттеріміздің 78%-ы – Ресей еншісінде. Осылайша, солтүстік көрші республикамыздағы ақыл-ойды тартатын орталық болуын жалғастыруда.
Екі жыл ішінде шетелдік жоғары оқу орындарына 11 010 мектеп түлегі оқуға түсті. Елді тастап кеткен шәкірттердің жалпы санындағы ең көп үлес Алматы, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарына тиесілі.
Алайда өңірдегі барлық түлектің жалпы санына шаққанда шетелдік ЖОО-ларға аттанған түлектің ең көп үлесі СҚО мен Қостанай облыстарында тіркелуде.
Шетелдік жоғары оқу орындарына басым көпшілігінде қала мектептерінің түлектері кетеді. Білім және ғылым министрлігі, әсіресе қыздар шетелдік ЖОО-ға түсуге бейім екенін анықтаған. Сонымен қатар шетелдік ғылым ордаларын негізінен орыс тілінде оқыған мектеп түлектері жиі таңдайды. Сарапшылар орысша білім алған жастар өз болашағын көбіне Қазақстанмен байланыстырмайтынын ескертеді, тиісінше келешекте қоныс аударғысы келетін жас қазақстандықтарды шетелде сапалы білім алу қызықтырады.
Елімізде жүргізілген зерттеу барысында мектеп бітірушілердің жатжұрттық университеттерге ынтығуының басты үш факторы айқындалған. Біріншіден, өзге елдер оқу үшін үлкен төлемақы талап етпейді, керісінше, не білім беру құны арзан, грант арқылы мүлдем тегін. Екіншіден, орысша оқығандар мемлекеттік тілден сынақ және ҰБТ тапсырғысы келмейді. Үшіншіден, баласының шетелге кетуін ата-анасы қалайды. Бұған қоса, отандық ЖОО сайттары да талапкерлерді тартпайды, оларды қызықтыруда көп рөл атқармайды. Сондықтан БҒМ университет-колледждер сайттарының форматы мен контенті «салмақты қайта құруды талап етеді» деген байламға келді.
Талантты жастардан айырылып қалмау үшін не істеліп жатқанын Үкімет басшысы Асқар Мамин да айтып берді. Мәжіліс депутаттары оған жүгініп, оқимын деп әлемнің әр атырабына сапарлайтын жас ұрпақ кейін сол мемлекеттерде қалып қоятынына алаңдаушылық білдірген. Сыртқы істер министрлігі дерегінше, бүгінде 91 мыңнан астам студент өзге елдің оқу орынында білім алуда. «Оқу бітіргесін, елге келіп қызмет ет!» деп ешбір орган талап ете алмайды.
Үкімет басшысы Асқар Маминнің түсіндіруінше, шетелге оқуға шыққан шәкірттерді есептеу Ұлттық білім беру деректері базасы арқылы жүргізіледі. Кейінгі үш жылда мектептерден 394 мың оқушы түлеп ұшқан. Оның 298 мыңы Қазақстандағы университеттер мен колледждерге түсті. 3 жылда 13 мың студент елден тыс оқуға түскен.
Асқар Мамин оқу бітіріп, екі қолға бір күрек іздеген түлектерді орналастыру жұмыспен қамту орталықтары және электронды еңбек биржасы арқылы жүзеге асырылатынына назар аудартады.
Премьер-министр мектеп пен колледж бітірушілердің шетелге кетуінің алдын алу үшін жоғары білімді кадрларды даярлау бойынша мемлекеттік тапсырыс, яғни грант көлемі 1,8 есеге көбейтілгенін жеткізді. Бұдан бөлек, ҰБТ-дан құлаған талапкерлерге төрт рет қайта тапсыруға мүмкіндік берілді. Қазақстан азаматтарының шетелдік ЖОО-дан елге ауысуы кезінде ҰБТ тапсыру талабы жойылды.
Қазіргі уақытта А.Маминнің мәліметінше, халықаралық олимпиадалардың, халықаралық және республикалық әншілер байқаулары мен спорттық жарыстардың, сондай-ақ әртүрлі жалпы білім беру пәндері бойынша Президенттік, республикалық олимпиадалардың жеңімпаздарына гранттарды басымдықты түрде алу құқығын заңнамалық деңгейде ұсыну жоспарлануда.
Шетелдік озық оқу орындарының елімізде бөлімшелерін ашу мәселесі де пысықталуда екен.