Дүниежүзінде жыл сайын темекі шегу салдарынан 8 миллион адам қаза табады. Соның ішінде 7 миллионы – темекі шегетін немесе бұрынырақта тастап кеткендер. Ал 1,2 миллионы темекі түтініне «тұншыққандар» екен. Осы орайда, «Салауат Астана» қоғамдық бірлестігі TÚTINDETPE.kz байқауын ұйымдастырды.
Бәріміз темекінің зиян екенін, қоршаған ортаға қауіпті екенін байқасақ та, бас тартпаймыз. Әсіресе, жастарға, жасөспірімдерге өзін темекіден аулақ ұстауға насихат жасауға ұмтылмаймыз. Ал «Салауат Астана» қоғамдық бірлестігі байқау жариялап, сең қозғады. Шарты қызықтырған байқауды барынша зерттеп көрдік.
Қазір дүкен сөрелерінен темекі бұйымдарының түр-түрін кезіктіресіз. Тіпті, жыл сайын жаңа өнім ұсынып жатқандар бар. Соның ішінде IQOS, GlO мен электронды темекіні тұтынбауға шақырып жатқандар көп. Бұл темекі, кальян, насыбайға әуес болмаңыз деген сөз емес. Байқау шарты да темекі бұйымдарының төңірегінде құрылған. Жеңімпаз атанғыңыз келсе, Instagram мен Facebook-те темекі өнімдерінің зияны туралы үздік ақпарат жариялауыңыз керек. Байқауға 16 жастан асқан кез келген ерікті қатыса алады. Топ болып та, жекелей де бақ сынауға болады. Бастысы –жасөспірім санасына әсер ету. Темекі түтінінің өзі адам өмірін қиюға қауқарлы екенін түсіндіру. 4 аталымнан тұратын байқаудың жүлде қоры – 1 млн теңге. Әр аталым бойынша жеңімпазға 250 мың теңге беріледі. Қатысушылар әлеуметтік желіге #tútindetpe.kz #neparovoz'.kz хэштегімен 1 желтоқсан мен 31 қаңтар аралығында жазба жариялайды. 17 қаңтар күні ең креативті видео мен вайн, челлендж, сурет пен жазба авторлары марапатталатын болады. Үздіктерді танымал блогерлер мен белгілі тұлғалар іріктейді.
Байқау жайында білгенімізде, бізді IQOS, GlO мен электронды темекінің әсері жайы қызықтырды. ДДҰ мәліметтері бойынша, әлемде қарапайым темекі шегетіндердің саны азайып келеді. Бірақ электронды темекі тұтынатындардың саны қарқынды түрде өсіп жатыр. Мұндай үрдіс никотинге тәуелділіктің жаңа індетін тудыруы мүмкін екен. Ал елімізде кальян, темекі өнімдеріне тыйымды шындап салу қолға алынбай отыр.
Электронды темекіні АҚШ-тың Ауруларды бақылау орталығы (CDC) зерттеп шыққан. Аталған өнімнің әсері өкпе обырына, бронхиолитке әкеледі. АҚШ билігі электронды темекі тартуға тыйым салған. Өйткені Америкада электронды темекі салдарынан 37 адам қайтыс болыпты. 2019 жылғы қазандағы мәліметке сүйенсек, 1 888 адамның өкпесі зақымданған. Ал Ұлыбританияда 2,8 млн адам электронды темекі шегеді. АҚШ-та 3,6 млн жас аталған өнімге әуес. Зияны көп өнімнен құтылу мақсатында әлемнің 25 елі электронды темекі тұтынуға тыйым салды. Олардың қатарында Таиланд, Камбоджа, Вьетнам мен Ливан бар. Ал 68 мемлекет электронды темекіні шығарып тастаудың амалын ойластырып жатыр.
Қызығы, IQOS ағылшын тілінен қазақшаға аударғанда «мен темекіні тастаймын» деген мағына береді. Мұны темекі нарығына ену үшін, танымал болу үшін сәтті қадамға балауға болады. Құрылғы батареямен қуатталады. Оған темекі істікшесін қамтитын «жылу таяқшалары» орнатылған. IQOS өндірушілер жоғары температурадан зиянды түтін емес, бу шығады деп сендіреді. Алайда бұл олай емес. Бәрібір адам денсаулығына зияны бар. Өйткені FDA өнімге арнайы зерттеу жұмысын жүргізген. Құрылғыдан түтіннің 56 түрі бөлінеді екен. Қалыпты нормадан асып кететін жағдаяттар тіркелген. Аталған ұйым темекіні қыздыратын құрылғылар мен сигареттер арасындағы теңдік белгісін нақтылайды. Қазақстанда да болашақта құрылғыларды темекі өнімдеріне теңестіретін нормативтік-құқықтық база жасақталады. «Қазақстанды темекі түтінінен азат ету» ұлттық коалициясы, «Салауат Астана» қоғамдық бірлестігі осы жолда айрықша еңбек етіп жүр.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ