Браконьер: тәртіп бұзушы емес, қылмыскер

2020 жылдан бас­тап Қа­зақ­стан­да заңсыз аң­шылық жә­не балық аулау тәртіп бұзу қа­тарынан шығарылып, орта деңгей­дегі қылмыс санатына жатқызылды.

Бірнеше жыл бойы бра­ко­ньер­лерге қарсы заңды күшейту туралы айтылып келді. Өйткені түз тағысын атып, өзен-көлдерде балықтарды заңсыз аулайтындар көбейіп кетті. Арнайы рұқсаты жоқ аңшылар далада ойқастап, өздерін қожайын санағандары сондай, адамдарға да қару ке­зен­ді. Бір жылда екі қорықшы қан­ды қолдың оғынан қаза тапты.

2019 жылғы сәуірде Шығыс Қазақстан облысында 10 брако­ньер табиғат қорғау инспектор­ларының қайықтарын аударып, екі инспекторға шабуыл жасап, өздерін сабап тастауға ұмтылған. Жалпы алғанда, 2015-2019 жыл­дар аралығында браконьерлер 10 мәрте инспекторларды соққыға жығып, өмірлеріне қауіп төндір­ген оқиға тіркелді. Осы оқиға­лардың екеуінде ғана ұсталған браконьер бас бостандығынан айырылса, бір адамға шартты мерзім тағайындалды.

Биылдан бастап заң қатаң

Бір ғана қазан айында ел аума­ғында табиғат қорғау заңна­масын бұзу фактілерін анықтауға және жолын кесуге бағытталған «Бра­коньер» іс-шарасы өткізіл­генде 2 мыңнан астам (2442) заң­­бұзу­шылық анықталған. Атап айтар болсақ, заңсыз аң аулау, ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу, заңсыз балық аулау, био­ло­гиялық ресурс­тар объектілерін және олар­дың өнімдерін заңсыз са­тып алу сынды фактілер тіркелген.

Осы анықталған фактілер бойынша 192 адамға қатысты 177 сотқа дейінгі қылмыстық тер­геу басталса, 51 адамға қатыс­ты 47 іс сотқа жіберілген екен.

Енді заңды белшесінен бас­қан браконьерлер қатаң жазала­натын болды. Өйткені 2020 жыл­дан бастап Қазақстанда заңсыз аң­шылық және балық аулау тәртіп бұзу қатарынан шығары­лып, орта деңгейдегі қылмыс са­­натына жат­қы­зылатын болды. Осындай қыл­мыстар үшін 10 мил­лион теңгеге дейінгі айыппұл және 4 жылға дейін бас бостан­дығынан айыру, қорықта заңсыз аңшылық пен балық аулағаны үшін 6 жылға дейін бас бостан­дығынан айыру, ірі мөлшерде және ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалса, 10 жыл­­ға дейін бас бостандығынан айы­ру, киік­терді атқаны үшін 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру жаза­сымен қатар брако­ньерлік қыл­мыстың барлық сана­ты бо­йынша заңсыз аң аулау құ­ралда­ры – қару-жарақ, көлік пен мүлікті тәркілеу қарастырылған.

Заң бойынша орман шаруашылығы инспекто­рының өміріне қауіп төндіру – құқық қорғау органдары қызмет­керіне шабуыл жасаумен бірдей болады.

Сонымен бірге заң бойынша орман шаруашылығы инспекто­рының өміріне қауіп төндіру – құқық қорғау органдары қызмет­керіне шабуыл жасаумен бірдей болады.

Ұсталғандар арасында сот та бар

Дегенмен жыл басталмай жатып бірнеше жабайы аңдарды заңсыз ату мен балық аулау оқи­ғасы тіркелді. Браконьерлер қа­тарында қарапайым ауыл тұр­ғын­дары ғана емес, сот та бар. Ең сорақысы, сенім артқан қорық­шы да құқық қорғаушылар құры­ғына ілінді. Мысалы, Ақмола облысын­да 13 қаңтар күні Ерей­ментау ау­дандық жергілікті по­лиция қыз­меті бөлімінің учас­келік инспек­торы «Браконьер» жедел алдын алу шарасы кезінде Ақсуат ауылы маңында аң ша­руашылығының 40 жастағы қо­рықшысын қолға түсірді. Жедел-тергеу тобы күдік­тіден «Иж-54» маркалы қосауыз мылтық, 12 ка­либрлі мылтық, елік­тің еті және орман шаруашы­лы­ғына тие­сілі қарда жүретін көлікті тәркіледі. Бұл оқиғаның алдында ғана 6 қаңтарда Ақтөбе облы­сында балық аулаймын деп бүтін бір аудан шенеуніктерінің басы бәлеге қалған болатын. Ырғыз аудандық сотының төра­ғасы мен прокурорынан бастап, аурухана­ның бас дәрігері мен төтенше жағдай басқармасының басты­ғына дейін жаңа жылдан кейін саятшылыққа шығады. Ал қо­рық­тың ерекше қорғауда екені шенді-шекпенді дөкейлерді тоқтатпаған болатын. Ақыры инспекторларға ұсталып, тыйым салған аймақта тайраңдағаны үшін айыпты болып жатыр. Өйт­кені олар сайран салған жер «Ыр­ғыз – Торғай» мемлекеттік ре­зер­ваты ерекше қорғауға алынған аумақ болатын.

Та­биғатты аялау орнына аямаймыз!

Ал Солтүстік Қазақстан об­лысында 6 қаңтардан бастап облыста аң аулау тәртібін бұзғаны үшін – 26, балық аулау бойынша 10 адам әкімшілік жауапкер­ші­лікке тартылды. Сондай-ақ қа­руды заңсыз сақтаудың – 3, қа­ру­ды сақтау қағидаларын бұзу­дың 1 дерегі анықталған.

«АҚШ-та «жануардың құ­ты­луына мүмкіндік беру» деп ата­ла­тын заң бар. Ол бойынша бөлтірік ерткен қасқырды атуға болмайды. Жайбарақат жайылып жүрген бұ­ғыларды баспалап кеп атуға бол­майды. Қандай әділетті? Қазақ та бір кездері осындай емес пе еді? Иә. Біздің жұрт, бұ­рын аң ұстауда өте әділетті болатын. Түлкіге бүр­кіт салатын, мылтықпен атып ал­­­майтын. Бүркітінің бабы кел­месе немесе шамасы жетпесе, түл­кі құ­тылып кетеді. Ол түлкінің мүм­кін­дігі. АҚШ заңындағыдай, киікті ыс­қырып, бір үркітіп барып ата­тын. Сол кезде құтылса, құты­лып кетті, қашып үлгермесе, обал жоқ. Ол замандарда қасқырды қарумен емес, айла-тәсілмен алу­шы еді.

Айта кетсек, көршіміз Ресей жыл сайын браконьерлердің ке­сірінен 18 миллиард рублін жоғал­тады. Ал осы заңсыз аң аулау­шылардың кесірінен ауру тарап жататыны да әлемдік тарихта жа­зылып қалды. Мысалы, 1990-жыл­дары Конго мен Габонеде брако­ньерлер аулаған шимпанзе етін жеу арқылы тараған Эбола вирусы, Қытайда борсық, жыртқыш аң­дарды тамақ ретінде пайдаланудан тараған SARS індеті біраз әбігерге салған болатын.

Иә, біз аяушылық деген түй­сіктен айырылып барамыз. Та­биғатты аялау орнына аямаймыз! Жаңа заң күшіне енді, мүмкін осыдан кейін ойланармыз?

Өйткені заңсыз аң атушы мен балық аулаушы тәртіп бұзушы емес, ол енді қылмыскер!

  Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ