Әйел құқығы мен теңдігі үшін күресіп жүрген ұйымдар 8 наурыз күні шеру ұйымдастырды. Бұл жолғысының жөні бөлек. Өйткені бұған дейін әкімдік тарапынан рұқсат берілмей, митингке шыққандарға айыппұл арқалататын. Ал биылғы марш заңға сәйкес өтті. 13 ақпанда өткізуге рұқсат алынған шеруде жүздеген адам бейбіт түрде жиналып, ереже бұзбастан қалауын айтуға мүмкіндік алды. Ендеше Халықаралық әйелдер күнінде өткен феминистер маршында қандай мәселелер көтерілді? Осыған тоқталсақ.
Теңдік сұрап, тепсініп...
Елімізде 8 наурыз десе, қыз-келіншектердің құшағы гүлге толған көрініс елестейді. Әйтсе де, тұрмыстық зорлық-зомбылық, әйел құқығы, жынысына қарай кемсіту сынды маңызды мәселелер раушан мен қызғалдақтың тасасында қалып қоймауы тиіс. Халықаралық әйелдер күнінде өткен марштың басты жеткізгісі келгені – осы. Алматыда өткен шеруді «Феминита», «КазФем», SVET, «ФемАгора», «ФемСреда» қоғамдық ұйымдарының белсенділері ұйымдастырған. Бір айта кететін жайт, бұл – феминистердің жергілікті билік келісімімен өткізген алғашқы митингі. Былтыр дәл осы күні 200-ден аса адамның басы біріккен шеру болған. Бірақ ол кезде билік рұқсат етпеген еді. Әрі былтырғы маршта «Әр әйел – жалғызым» деген жазуы бар гүл шоғын өртегені үшін екі белсендіге айыппұл салынған. Осыдан соң халықаралық Human Rights Watch ұйымы билік тарапынан шығарылған шешімді жоюды талап еткен. Ал биыл жағдай басқаша. Есіңізде болса, 2020 жылы Парламент «Бейбіт митинг туралы» заң қабылдаған еді. Шеру біткеннің бәріне бірдей келісім берілмесе де, арагідік рұқсат алып, азаматтар ой-пікірін білдіріп жатыр. Мұны да сеңнің қозғалғаны десек бола ма, белгісіз. Дегенмен қанша уақыттан бері халықаралық қауымдастықтар мен құқық қорғаушылар бізде еркіндік жоғын сынап келеді. Қош, сонымен әйелдердің ойын білдіруге рұқсат етілді. Осы мақсатта жүздеген адам бейбіт шеруге шықты. Оның ішінде әйелдер ғана емес, феминистерді қолдап шыққан ерлер де бар. Сағат 11.00 шамасында Шевченко және Айманов көшелерінің қиылысындағы Ганди паркіне митингке қатысушылар жиналды. Бас-аяғы бірнеше сағатқа созылған марш сағат 15.20-да тәмамдалды. Ал енді шеруге шыққандардың қандай талабы болды? Мақсаты қандай? Осыған келсек. Митинг қатысушыларының қолында түрлі жазуы бар плакаттар болды. Әркім өз мәселесін жеткізуге тырысып баққан. Біршамасын тізбектеп шығатын болсақ, «Әйел құқығы – ел құқығы», «Қыз бұйым емес», «Құлдық – қазақтың дәстүрі емес», «Ұрса, түрмеге отырсын», «Феминизм бостандыққа жеткізеді», «Қызға қырық үйден бостандық», «Сенің қаһармандарың – Алашорда зиялылары әйел азаттығы үшін күрескен» және т.б.Көзқарас өзгере бастапты
FemAgora феминистік қорының өкілі, марш ұйымдастырушыларының бірі Лейла Махмудованың айтуынша, кешегі марш ойдағыдай өткен. «Шеру өткізу туралы жоспарлай бастағанда дәл осылай елестеткен едік. Кез келген адам қатыса алатындай болса дегенбіз. Әрі қауіпсіздік тұрғысынан қатысушыларда да, ұйымдастырушыларда да мәселе туған жоқ. 1 000-ға жуық адамның басы қосылды», – дейді ол. Ал өнертану докторы Молдияр Ергебеков марштың өтуіне рұқсат берілгенінің өзі гендерлік теңдік мәселесінде алға жылжу байқалғанын айтып отыр. «Өз басым мұны жақсы нышан деп бағалаймын. Өйткені дәл осы митингті өткізуге рұқсат алу үшін неше жылдан бері феминист апа-қарындастарымыз аянбай еңбек етті. Сондай-ақ Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берген сөздері бар. Яғни, еліміздегі азаматтардың құқығы қорғалатынына уәде берген. Бұл да сол жолда жасалған қадам шығар. Гендерлік теңдік мәселесіндегі өзгерістер де байқалады. Тым болмағанда адамдар осы тақырыптағы ойын қорықпастан айта алатын кезге жеттік. Осыдан үш жыл бұрын «ФемАгора» фестивалін бастаған кезде елімізде мәдени салада конференциялар, вебинарлар сынды іс-шаралар болмаған. Қазір 1 наурыздан бері күніне гендерлік тақырыпқа байланысты 2-3 конференция өтіп жатыр. Бұл дегеніміз – қоғамда адамдардың ояна бастағанын, пікір таласа бастағанын көрсетеді. Бұл – өте оңды жағдай» деп баға берді Молдияр Ергебеков.Зорлық-зомбылық азаймаған
Соңғы кездері гендер тақырыбының жиі көтерілуіне себеп көп. ІІМ дерегіне сүйенсек, пандемия кезінде отбасындағы тұрмыстық қылмыс саны 21 пайызға көбейген. Отбасылық зорлықтан зардап шеккен 500-ден астам адам дағдарыс орталықтарына жіберілген. «КазФем» ұйымы жарияланған мәліметтерге сәйкес, былтыр тұрмыстық зорлық-зомбылық салдарынан 56 әйел көз жұмған. Бүгінде әйелдердің үні баяу шыққаны, болмаса тума-туыстың «басып жаншуының» кесірінен күйеуінен таяқ жеп, бақытсыз әрі азапты күн кешіп жатқан азамат аз емес. Халықаралық Human Rights Watch құқық қорғау ұйымы Қазақстандағы тұрмыстағы әлімжеттікті «тұрақты кездесетін проблема» деп атайды. Ішкі істер министрлігі былтыр 8 айда полицияға тұрмыстағы әлімжеттікке байланысты түскен 130 мың шағымның 2,5 мыңы бойынша ғана қылмыстық іс қозғалғанын хабарлаған. Яғни, «бармақ басты, көз қысты» сынды мәселе тағы бар. Одан қала берді, әйел адамды жынысына қарай кемсіту, оны «қырық жанды» деп есептеп, шыдап жүре беруге шақыру жиі кездеседі. Ал БҰҰ есебіне үңілсек, елімізде жылына 400-ге тарта әйел отбасылық зорлық-зомбылықтан көз жұмады екен. «Біз үндеместен, бәрі жақсы деген кейіп танытып жүре берсек, айналаға дауысымыз естілмейді. Ал бүгін Қазақстан әйелдерінің тірі екенін, бар екенін бүкіл ел білді. Әрқайсысымыздың дауысымыз, талабымыз, мақсатымыз бен арман-тілегіміз барын естіді. Әйелдер белсенділігі дегеніміз – билік үшін күрес емес, өмір үшін күрес. Қарап тұрсақ, бәріміз әртүрліміз. Бірақ бізді әділет, тең құқық пен бостандыққа деген ұмтылыс біріктіреді» деді сөз барысында фем-белсенді Арина Осиновская. Расында, маршқа түрлі талап-арызы бар адамдар жиналды. Соның ішінде тұрмыстық зорлық-зомбылықтан жапа шеккендерді қорғайтын заңның болуын, әйелдің қай жерде болсын өзін қауіпсіз сезінуіне жағдай жасалуын, тең еңбекақы төлеу, әйелдерге істеуге тыйым салынған жұмыс орындарының болмауын сұрағандар көп болды. Мұның бәрі – гендерлік теңдік орнатуды сұрағандардың тілегі. Атап айтқанда, қазір елімізде 191 мамандықта әйелдердің жұмыс істеуіне тыйым салынған. Мәселен, бульдозер машинисі, матрос, өрт сөндіруші-десантшы, өрт сөндіруші парашютист сынды түрлерін атап өтуге болады. Тыйым салынып отырған себебі – бұл мамандықтардың әйелдің репродуктивті қасиетіне нұқсан келтіретіні. Ал феминистер бұған түбегейлі қарсы. Сондай-ақ соңғы мәліметтер бойынша, қазақстандық әйелдер ерлерге қарағанда 34 пайызға аз табыс табады екен. Әрі мансап бойынша көтерілуде де көзге көрінбейтін «кедергі» көп деседі. Белсенділер осылардың жойылуын сұрайды.Әркімнің талабы бөлек, дегенмен...
Әрі кешегі митингте ел назарын аударған тағы бір жайт – ЛГБТ мәселесінің көтерілуі. Тіпті, кейбірі бұған наразы болып, «әйелдер маршымен мұның қандай байланысы бар?» деп жатты. Осы сауалды ұйымдастырушыларға жолдаған едік. «Феминизмнің бір принципі – барлығының талабын елеу. Яғни, ұйымдастырғандағы мақсаттың бірі әйелдердің не айтқысы келгенін білу болған. Нәтижесінде, марш кезінде түрлі ұрандарды байқадық. Соның ішінде саяси көзқарасы әртүрлі қауымдастықтар болды. Олардың маңызы өте жоғары деп есептейміз. Өйткені митингке келген соң, пікірін білдіруге толықтай құқылы. ЛГБТ қауымдастықтарының ұрандарына келсек, ол феминистік мәселелерге жатады. Себебі әйелдер әртүрлі болады. Олар да өз құқығы үшін күрескісі келеді. Кешегі митингтен көргеніміздей, бәріне бірдей ортақ мәселе деген жоқ. Яғни, әркімнің өз проблемасы болады. Бастысы, бәрін көре білу. Айталық, мүгедек әйелдердің келісімінсіз стерилизациялап, репродуктивті құқығын таптауы мүмкін. Осылайша, оларда қазір таңдау жоқ болып отыр. Сол сияқты мүгедек емес әйелдер, керісінше аборт жасатуға кедергі болмауын сұрауы мүмкін. Айтпағымыз, мәселе көп. Соның бәріне мән беру керек», – дейді Лейла Махмудова. Расында, марш қатысушыларының ішінде мүгедектер де болғанын байқадық. Әлбетте, бұған қатысты қоғам пікірі екіге айырылды. Бірі қолдаса, енді бірі қарсы шықты. Әйтсе де, әйелдер үнін естіртуде бір қадам жасады. Сол анық.Жадыра АҚҚАЙЫР