Қазір Қазақстанда көктемгі егін егу науқаны ауа райына байланысты бір өңірде ерте басталса, бірінде кештеу қолға алынып жатыр. Ал бұл «ала-құлалықтың» өзі Үкімет тарапынан берілетін көмек пен диқандардың дән себетін және астық оратын кезіндегі шығынын арттыруға себеп. Әрине, ондай мәселелер экспортқа да әсер етпей қоймайды. Сондықтан қазір Үкіметтің үнемі мен шаруалардың шырылына депутаттар ден қойып отыр. Соны ескеріп, біз Парламент Мәжілісі Аграрлық мәселелер комитетінің мүшесі, «Nur Otan» партиясы фракциясының депутаты Қайнар Абасовты әңгімеге тартып көрдік.
– Қайнар Бегалыұлы, егін егу науқаны басталды. Ал оған қаржы-қаражат, жанар-жағармай бөлу жағы қалай шешілген? «Қысқа жіп күрмеуге келмей қалып» жатқан жоқ па? – Биыл көктемгі егіс жұмыстарын жүргізуге мемлекет тарапынан қомақты қолдау қарастырылып отыр. Кредиттер, микрокредиттер «Ауыл шаруашылағын қаржылай қолдау қоры» АҚ арқылы, сондай-ақ микроқаржы ұйымдары мен кредиттік серіктестіктерді қорландыру жолымен «Аграрлық кредиттік корпорациясы» АҚ арқылы беріледі. Облыстардың жергілікті бюджетінен 2021 жылы тұқым шаруашылығын дамытуды субсидиялауға 11,8 миллиард теңге, ал тыңайтқыштардың құнын субсидиялауға 26,1 миллиард теңге көзделген. Соның барлығы агроөнеркәсіптік шаруаларға қомақты көмек болып саналады. Бірақ бұл бөлініп жатқан қаражат жеткіліксіз, өйткені шаруалардың сұранысы жоғары. «Атамекен» ҰКП мәліметіне сәйкес, елдегі көктемгі егіс науқанын орындауға 700 миллиард теңге қаражат қажет. Әрине, бұл қаржыны мемлекет тарапынан қамтамасыз ету мүмкін емес. Кепілдіктің жоқтығына байланысты, екінші деңгейдегі банктердің ауыл шаруашылығын қаржыландыруға қызығушылығы жоқ. Осы мәселелерді шешу үшін Үкімет тарапынан Ұлттық агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған жобасы қарастырылып отыр. Осы жобаның аясында жоғарыда айтылған мәселелер өз шешімін табады деп сенемін. – Сонда осы сала бойынша Үкімет пен диқандар тарапынан көбіне қай мәселе көбірек ескерілуі керек? – Өздеріңізге белгілі, бүгінде көктемгі егіс жұмыстары оңтүстік өңірлерде қызу жүріп жатса, қалған өңірлерде енді басталды. Осы орайда бір айта кетерлік мәселе – мемлекет тарапынан беріліп жатқан қолдау мерзімінде. Қазір несиеге қаржыландыру және субсидиялау наурыз-сәуір айларында басталады. Бұл шаруалар үшін кеш болады. Өйткені көктемнің бір күнінің күздік өнімге әсері көп. Егер қаржыландыру күз айларында басталса, диқан өзінің көктемгі егіс жұмыстарына дайындығын алдын ала жүргізер еді. Яғни, сапалы ұрықты, тыңайтқыштарды, жанар-жағармайды, қосалқы бөлшектерді алдын ала дайындап, шаруа көктемнің алғашқы күнінен-ақ егістік жұмыстарын толыққанды жүргізуге мүмкіндік алады. Қазір наурыз-сәуір айында қаражатын алған шаруаның егістік жұмыстарын жүргізуге дайындығы жоқ. Тыңайтқышты, жанар-жағармайды қымбат бағамен сатып алуға мәжбүр. Сапалы ұрық сатып алуға мүмкіндігі жетпейді. Соның салдарынан агротехникалық шаруалар толығымен орындалмай, өнімнің түсімі төмендеп, шаруаның табысы азаяды. Сондықтан жоғарыда айтылған мәселелер Үкімет тарапынан шешімін тапса, бұл диқандарға деген қомақты қолғабыс болар еді. – Жалпы, біздің осындай проблемалардан кейінгі астық экспортының жай-күйі қалай? Межелі міндеттер мінсіз орындалып жатыр дей аламыз ба? – Осы орайда 2020-2021 жылдары бүкіл әлемге коронавирустың таралуы отандық өнімнің экспортына кері әсер еткен негізгі фактор болғаны белгілі. Салдарынан бірқатар дәстүрлі сатып алушылар өз өндірісінің және тиісінше сатып алудың көлемін қысқартты. Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметіне сүйенсек, экспорттың көлемі 2019 жылға қарағанда 300 миллиард теңгеге қысқарып отыр. Алайда Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің сыртқы нарықтағы даму келешегі зор дей аламыз. Бүгінде біздің ауыл шаруашылығы өнімдеріне Ресей, Шығыс Еуропа, Иран, Қытай, Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері қызығушылық танытып отыр. Сол үшін бірнеше жүйелі мәселелерді, әсіресе логистика мәселесін шешіп алу қажет. Ал оларды шешуге тасымалдау тарифтерінің жоғары болуы – басты кедергі. Сосын экспортқа шығарылатын ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасын халықаралық талапқа сәйкестендірген дұрыс. Жоғарыда айтылған Ұлттық агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың жобасында «Nur Otan» партиясының 2025 жылға дейінгі «Өзгерістер жолы: әр азаматқа – лайықты өмір!» сайлауалды бағдарламасын іске асыру жөніндегі Жол картасы бойынша осы мәселеге баса назар аударылып отыр. – Енді өздеріңіз Мәжілісте мән берген қолда бар деректерді сөйлетсеңіз, егін шаруашылығы бойынша жыл сайын біз неден ұтып, неден ұтылып жатырмыз? – Егін шаруашылығында түбегейлі шешімін күткен бірнеше өзекті мәселе бар. Атап айтқанда, Мәжіліс қабырғасында бұл мәселелер алғашқы отырыстан бастап көтеріліп келеді. Олар – суармалы жерлерді ағынды сумен қамтамасыз ету, ирригация жүйелерін жаңғырту және қалпына келтіру, жаңа су үнемдеу технологиясын еңгізу, тұқым және селекция мәселелерін дамыту, диқандарды жоғары сапалы ұрықпен қамтамасыз ету, ауыл шаруашылығы техникаларын несиелеу және инвестициялық субсидиялар арқылы шаруаларға қолжетімділікті арттыру. Бұл ретте ең өзекті мәселе – шаруаларды қаржыландыру. Яғни, оларды ұзақмерзімді төмен пайызды кредитпен қамтамасыз ету керек. Егер осы аталған мәселелер толыққанды шешілетін болса, біз сөзсіз ауыл шаруашылығының өндірісі бойынша көшбасшы елдердің қатарында боламыз. – Әңгімеңізге рақмет!Сұхбаттасқан Еркеғали БЕЙСЕН