Қазақстанда жаңа қала пайда болмақ. Оның аты – Қосшы. Елорданың іргесінде орын тепкен, тұрғындарының саны 50 мыңнан асқан осы кент талай жыл астананың бір бөлшегіне айналудан дәмеленді. Алайда 2018 жылы «Астана қаласының 2023 жылға дейінгі жинақы құрылысы жөніндегі кешенді жоспары» қабылданып, бас қаланың әзірге кең қанат жаймайтыны анықталғанда, бұл арман ары ұзай түскен. Енді кент жеке қала мәртебесін алса, бұл Қосшының Нұр-Сұлтан қаласына әзір қосылмайтынын білдіретіндей.
Бюджеті дәмханадан аз
Ақмола облысының әкімдігі Президент Жарлығының жобасын жариялады: «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» заңының 9-бабына сәйкес қаулы етемін: біріншіден, Ақмола облысы Целиноград ауданының Қосшы ауылы облыстық маңызы бар қала санатына жатқызылсын. Екіншіден, Қазақстан Үкіметі осы Жарлықтың 1-тармағын іске асыру жөнінде қажетті шараларды қабылдасын», – делінген Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың қол қоюына ұсынылатын құжатта. Жалпы, Қосшыны жеке қала ету туралы ұсыныс бұрыннан айтылып келеді. Ол осыған лайық: онда қалаларға тән көпқабатты, заңғар ғимараттар мен тұрғын үйлер бар. Тұрғындары да жыл өткен сайын көбейіп барады. Соған қарамастан, құжат жүзінде «Ақмола облысының Целиноград ауданының Қосшы ауылы» деп белгіленген. Тиісінше, бюджеті де тым шағын. Атап айтқанда, Қосшы ауылдық округі бюджетінің кіріс бөлігі 2021 жылы небәрі 53,1 миллион теңге болды. Салыстыру үшін айтсақ, осынша соманы шағын кәсіпорындар, елордалық жақсы бір дәмхана бір жылда емес, бір-ақ айда табады (бас қалада жылына жарты миллиард теңгеден артық кіріс көретін шағын кәсіпкерлер жеткілікті). Бұл ретте Қосшы бюджетін 31 миллион 962 мың теңгеге салық толтырады. Салықтық емес түсімдер 1,5 млн теңге ғана. Қалғанын – 19 миллион 641 мың теңгені ол трансферт (субвенция) түрінде аудандық бюджеттен алады. Астана іргесіндегі осы ауыл көрпесіне қарай көсілуге мәжбүр. Оның биылғы шығысы 53 миллион 103 мың теңге болды. Яғни, бюджет тапшылығы – 0 теңге! Мақтануға тұрарлық көрсеткіш сияқты. Бірақ шынында олай емес: тұрғындар елді мекеннің даму бюджеті тым шектеулі екеніне шағымданады. «Бізде жергілікті әкімдіктің қолы қысқа. Ал Целиноград ауданы болса, «Қосшы бәрібір бізден бөлінеді» деп аз ақша бөлгізіп отырған сияқты. Министрлік бұған назар аударып, қосымша ақша бөлмесе, тұрғындар ауыл болып митингіге шығып, Қарқаралы трассасын жабады», – дейді Қосшы тұрғын Нұрлан А. Облыс әкімдігі «Қосшыға қала мәртебесін беруге жергілікті қоғамдастық биылғы 16 сәуірдегі жиналысында келісім берді» деді.Жолдар Ақордаға бастай ма?
Қосшы ауылы – Ақмола облысының Целиноград ауданының аумағында орналасқан ауыл. Жалпы көлемі – 2 413 гектар. Оған 36 шақырым қашықта жатқан аудан орталығы Ақмолдан гөрі, 25 шақырымда жатқан Нұр-Сұлтан жақын. Шаруашылық кітабы бойынша Қосшыдағы халық саны – 50 600 адам. Әлеуетті жаңа қаланың проблемасы бастан асып жатыр. Соның бастыларына тоқтала кетсек. Халықты мазалап отырған ең басты мәселелердің бірі – жолдар. Әкімдіктің дерегінше, Қосшыда көше-жол желісінің ұзындығы – 185 шақырым. Соның ішінде тек 34,4 шақырымы асфальтталған. Яғни, бестен бір бөлігі ғана. Сондықтан үлесі басым ойқы-шойқы жолдар арасында асфальтты жол көрінбей қалады. Жалпы жолдың 50 шақырымына қиыршықтас-шағылтас төселумен шектелген. 98,6 шақырымы шаңы бұрқыраған кәдімгі қара жолдар. Күні кеше Қосшы тұрғындары ел Президентіне және әкімдерге үндеу жолдады. Бұған осы жылы кенттің жолдарын жөндеуге небәрі 340 миллион теңге ғана бөлінуі себеп. Облыста жолдарға күрделі жөндеу жүргізуге 12 миллиард теңге бағытталған көрінеді: Қараөткел ауылдық округіне – 1 миллиард, Рахымжан Қошқарбаев ауылдық округіне – 922 миллион, Талапкер ауылдық округіне – 938 миллион, Софиевка ауылдық округіне – 800 миллион теңге. «24 сәуір күні Республикалық бюджеттік комиссия Целиноград ауданының бюджетін бекіткенін білдік. Біздің Қосшыға 340 миллион теңге ғана тиіпті. Ал біз 1 миллиард теңгеге бюджеттік өтінім берген болатынбыз. Шенеуніктер жолдарымыздың қандай жағдайда екенін келіп көрсін. Бұл жолдармен жүру мүмкін емес. Сондықтан ел Президентіне жүгінуге мәжбүрміз. Тұйықтан шығар басқа жолды байқамай тұрмыз. Елорданың жанында отырған біздің жағдайымыз осы. ХХІ ғасырда резеңке етікпен лай кешіп жүруге, елордаға бару үшін аяғымызға үнемі целлофан пакеттер киіп алуға тура келеді. Біздің осы жағдайымыз үшін билік ұялмай ма?» – дейді жергілікті тұрғын Самал Жарова. Жергілікті жұрт көктем мен күзде жолдардың ми-батпағы шығып, онымен тіпті жүк көліктері жүре алмай қалатынын жеткізді. 2019 жылы төселген жұқа асфальттің өзі жарылып, Аралдың табанын көзге елестетеді. Қосшылықтар Үкіметтің биылғы нақтыланған бюджет жобасымен Мәжіліске кіріп жатқанын естіпті. Соның аясында Президенттен қала мәртебесін иеленгелі тұрған Қосшыға қосымша қаржы бөлуді сұрайды. Сондай-ақ олар Нұр-Сұлтанға қатынайтын облыстық, аудандық әкімдерден өз көлігімен Қосшы арқылы өтуді өтінді. Бұл өтініштің астарында қулық жатыр: егер шаһар ортасында әкімнің көлігі батпаққа батып қалғаны бейнеленген видеоролик әлеуметтік желіні кезіп кетсе, бұл Үкіметтегі, Қаржы министрлігіндегі, РБК-дағы лауазымды шенеуніктерге зор әсер етіп, мәселеге назарын аударуы мүмкін.Қымбат қуат елді қым-қуыт етті
Қосшының тағы бір ірі проблемасы электр қуатымен байланысты. Осы орайда былтырғы қарашада кенттегі «Алтын орда», Diamond-Park, «Шоколад» және өзге де тұрғын үй алаптарының тұрғындары бас қалаға апаратын үлкен жолға шығып, қозғалысты тоқтатып тастады: «Төмен тариф бер!» деп талап қойды. Тоққа қатысты дәл осындай наразылық акцияларын қосшылықтар жиі өткізеді. Олар электр қуатының тарифі жыл сайын көтерілетініне арызданады. Салдарынан шағын пәтердегі отбасының өзі тек электр қуаты үшін ай сайын 5–10 мың теңгеден төлеуге мәжбүр. Сол қымбат тоқтың өзі тұрақты берілмейді, қыстың көзі қырауда жиі сөндіріп тасталған. Қосшыдағы көпқабатты үйлер әлі күнге құрылыс компаниясының балансында тұрғандықтан, баспана иелеріне жеке емес, заңды тұлғаларға бекітілген тарифтермен ақы есептелетін болған. «Қаншама жылдан бері тұрғындар электр желілерін тұрғын үй кешендерінің меншігінен алып, АРЭК-тің («Акмолинская распределительная электросетевая компания») қабылдап алуын сұрап келеді, билік былқ етпейді», – дейді тұрғындар. Бұл мәселе бірте-бірте шешілмек. Әкімдікке пәтер иелері мен «АРЭК» ЖШС арасында жеке тұлғаға қатысты келісімшарт жасасу жұмысын жолға қою жүктелді. Осы мәселеге түсініктеме берген Энергетика министрі Нұрлан Ноғаевтың дерегінше, Нұр-Сұлтан маңындағы елді мекендерді әлеуметтік-экономикалық дамытудың кешенді жоспары аясында кезінде республикалық және облыстық бюджет есебінен Қосшы кентінде электрмен жабдықтау желілері салыныпты. «Нәтижесінде, электр жеткізу желілері, таратушы пункттер және трансформаторлық подстансалар іске қосылды. Осы мемлекеттік мүлікті бүтін сақтау және халықты электрмен жабдықтау мақсатында 2015 жылы Целиноград ауданының әкімдігі «КИПЭСТ» ЖШС қызмет көрсетуші ұйымын құрды. Ондағы мемлекеттің үлесі – 49%. Ол электр қуатын «АРЭК» АҚ таратушы компаниясына дейін жеткізеді. Мұндағы тұтынылған электр үшін ақы «АРЭК-Энергосбыт» АҚ тарифі бойынша есептеледі. Электрмен жабдықтау нысандарын ұстап тұру үшін «КИПЭСТ» ЖШС халықтан төлем жинайды», – деді министр. Яғни, кентті электрмен жабдықтауды «АРЭК» ЖШС, «КИПЭСТ» ЖШС-нің желілері қамтамасыз етеді. Барлық КТП (кешенді трансформаторлық подстанса) саны – 326. Соның ішінде «АРЭК» ЖШС-іне – 62, «КИПЭСТ» ЖШС-іне – 90-ы тиесілі. Қалған 174-і – жекеменшік. Олар да өз тарифі мен үстемесін қосады. КТП-лар қуаты әртүрлі – 250, 400, 630 кВ. Елді мекенде инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымға қатысты да мәселелер қордалануда. Әкімдіктің дерегінше, Қосшыда қуаты 75 Гкал/сек болатын 1 қазандық қана бар. Жылу желілерінің ұзындығы –27,7 шақырым. Жылыту жүйесіне 9 982 үй қосылған. Су құбыры желілерінің ұзындығы – 330 шақырым. Су тарту қуаты тәулігіне 2 860 текше метр. Орталықтандырылған сумен жабдықтау желісіне 10 400 үй мен пәтер қосылыпты. Кәріз желілерінің ұзындығы – 250 шақырым, абоненттер саны – 10 400. Қосшыда 3 орта мектеп бар, оның 1-еуі жекеменшік. Оқушылар саны – 6 622. 22 балабақшада 4 045 бүлдіршін тәрбиеленуде. Мәдениет мекемесі дегенде, ауылдық клуб қана бар. Жалпы ауданы 600 шаршы метрді алып жатқан клубта 100 орынға арналған көрермендер залы орналасқан. Онда көркемөнерпаздардың 14 үйірмесі мен ұжымы жұмыс істейді. Үйірмелелер мен ұжымдарға 512 тұрғын тартылған. Қосшы қала болса, онда денсаулық сақтау нысандарын салуға тура келеді. Себебі әзірге тек «Жанұя» отбасылық денсаулық орталығы ғана қызмет көрсетеді. Бұл емханаға 22 376 адам тіркелген. Астанаға қосылудан үміт үзген жергілікті жұртшылық Қосшының қала болғанын қалады. Осының арқасында, біріншіден, оның тартылыс күші артып, тұрғындарының саны күрт өсуі мүмкін. Бұл ондағы дүкендер, дәріханалар секілді бөлшек сауда кәсіпорындарының, дәмханалар, мейрамхана-тойханалар секілді қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының табысын ұлғайтады. Екіншіден, ауылға қала мәртебесін беру сондағы жылжымайтын мүліктің құны мен өтімділігін арттырмақ. Үшіншіден, қалада банктер бөлімше ашып, кәсіпкерлер мен халықтың бизнесіне, баспана алуына кредит ресурстары қолжетімді бола түспек. Әйтпесе, елордалық банктер қосшылықтарға несие беруге асықпайды, кепілзаттарын мойындай бермейді. Қалай болғанда да, жаңа мәртебе Қосшының қаптаған мәселесін шешуге септеседі деген сенім бар.Айхан ШӘРІП