Еліміздің 90 пайызын далалық аймақ алады десек те, табиғат қазақ жерінАғаш – табиғаттың тынысы
Әлемде өсімдіктің 400 мың түрі болса, 6 мыңнан астамы Қазақстанда өседі. Оның 760-тан астам түрі біздің елде өсетін, басқа жерде кездеспейтін эндемик өсімдіктер. Ал 1 500 түрі пайдалы (азықтық, техникалық) өсімдіктер қатарына жатады. 300-ден астамы Қызыл кітапқа енгізілген. Өсімдіктердің геофондысын сақтауда олардың жабайы түрлерін сақтаудың да зор маңызы бар. Біздің елімізде өсімдіктің 600-дей жабайы түрі жаңа өсімдіктер түрін жасау үшін пайдаланылады. Олардың генетикалық негізінде 1 500-ден аса өсімдіктің жаңа сорты шығарылды. «Жердің ландшафтын сақтауда, жер эрозиясын болдырмауда, топырақтың құрылымын жақсартуда орман басты рөл атқарады. Орманның көмегімен заттардың биологиялық айналысы сақталып отырады. Ормандардың фитомассасыЖер шарының өсімдік массасының 82 пайызын құрады. Орманның пайдасы тек шаңды тұтуда, көміртегі газын жұтуда емес, сонымен қатар атмосфераға фитоцидтарды бөлуде. Мысалы, бір гектар можжевельник тәулік ішінде 30 келі гектарға дейін фитоцид бөледі», – дейді эколог Әділбек Қозыбақов. Орман – ағаш өнеркәсібін дамытудың, тамақтық, техникалық және дәрігерлік шикізаттың негізгі көзі. Егер бұдан бұрын ағаштан 4-5 мың нәрсенің түрі дайындалса, қазір оның саны 15-20 мыңға дейін жетіп отыр. Республикамызда жыл сайын 506 мың шаршы метр ағаш сүрегі, 94 мың шаршы метр кеспе ағаш материалдары және 170-тей дәрі-дәрмектік шикізат дайындалады екен. Дегенмен соңғы кезде ормандардағы ағаштарды жаппай кесу, өрт, ауа райының қолайсыз жағдайынан (қатты жел соғу, ұзақ уақыт жауған нөсер жаңбыр) ағаштардың құлап өз тіршілігін жоюы жиілеп келеді. Бұл орман алқаптарының аумағын азайтуда. Ал ормандарды қалпына келтіру, орман алқаптарын ұлғайту жұмыстары қарқынды қолға алынбай отыр. Әйтсе де, елімізде соңғы екі жылда орманнан заңсыз ағаш кесу дерегі азайып отыр.Жаңа заңнан үміт көп
Биылғы бес айда ішкі істер органдары жүргізген іс-шараның нәтижесінде табиғат қорғау заңнамасын бұзу бойынша барлығы 8 мыңнан астам заңбұзушылық тіркелген. Сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізіліміне 530 іс тіркелген болса, оның 180-і сотқа жолданған. Қалған іс бойынша тергеу жалғасуда. Аталған мерзімде заңсыз айналымнан 330 текше метр орман ағаштары алынған, оның 95 текше метрі қылқан жапырақты, 155 текше метрі жалпақ жапырақты ағаштар және 79 текше метрі сексеуіл. 8 000 заңбұзушылықтың 1 200-ден астамы шөптесін өсімдіктерге қатысты жасалған екен. Ол бойынша Қылмыстық кодекстің 340-бабы бойынша 22 қылмыстық іс тіркеліп, олардың 3-еуі сотқа жолданды. Одан бөлек, 1 170-тен астам адам әкімшілік жауапкершілікке тартылып, 3 млн теңге көлемінде айыппұл салынды. «Биыл ағаштар мен шөпті заңсыз шабу бойынша деректер көп емес. Мұны біз 2019 жылы Мемлекет басшысының біздің министрліктің ұсыныстарын шұғыл қабылдау жөнінде берген тапсырмасы аясында табиғат қорғау заңнамасын бұзғаны үшін жазаны қатаңдату бойынша қабылданған түзетулер мен толықтырулармен байланыстырып отырмыз. Ол ұсыныстар бойынша салынатын айыппұлдардың сомасы артып, тартылатын қоғамдық жұмыстардың, бас бостандығынан айыру, шектеу мерзімдері ұзартылып, мүліктерін тәркілеу жазасы енгізілген болатын. Жаңадан нормалар мен қылмыс құрамы енгізілді. Енді бүгінде Президенттің тапсырмасына орай, Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігімен бірігіп «Өсімдіктер әлемі туралы» заңды жасап шығардық. Ол Парламент Мәжілісінің қарауында. Ішкі істер министрлігі жұмыс тобында бар. Бұл заң бойынша да жауапкершілікті күшейтуді көздеп отырмыз», – дейді ІІМ Әкімшілік полиция комитетінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі аға инспекторы, полиция полковнигі Айбек Өскембаев. Естеріңізде болса, бұл өзгертулер мен толықтырулар сол кездегі браконьерлік жағдай қатты ушығып кеткен соң, яғни табиғат қорғау инспекторлары қаза тапқаннан кейін қабылданған болатын. Оның өсімдік браконьерлігіне де әсері тиіп отырғаны қуантады. Аға инспектордың айтуынша, енді жұмыстарды босаңсытуға болмайды. Мәселен, 2018 жылға дейін жібек құртына қатысты біраз проблема болған. Нақтырақ айтқанда, заңсыз қазушылар оны аламыз деп заңмен қорғалатын шұғылық өсімдігін құртатын еді. Өйткені кардицепс жұқтырылған жібек құрты осы өсімдіктің түбіне ұя салады, оны алуға заңмен тыйым салынбайды. Браконьерлер ұсталып қалмау үшін шұғылық шөбінің тамырын қазып, құртты алғаннан кейін, оны қайтадан көміп егіп қояды. Мұндай жағдайда оларды «ізін суытпай» ұстау мүмкін емес, ал өсімдік одан кейін әрі қарай тамыр алып кете алмауы мүмкін. Енді жаңа заң жобасында шұғылық шөбінің өзімен қоса, ол өсетін аумақтан жібек құртын аулауға да қылмыстық жауапкершілік қарастырылмақ. «Мұндай оқиғалар көп ретте Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданының Ұлттық табиғи паркі және Күршім ауданының Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығының аумақтарында болады. Әсіресе, маусым-тамыз айлары аралығында қатты белең алады. Сол 2018 жылы Марқакөл табиғи қорығының аумағында шұғылық өсімдігін жойғаны үшін Қылмыстық кодекстің 339-бабы бойынша 3 қылмыстық іс тіркеліп, 8 адам бас бостандығынан айыру жазасына кесілді. Бұл аталған екі аудан да тәулік бойы қорғаудағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатады, әрі Ауыл шаруашылығы министрлігінің қарамағына кіреді. Бұл тұста кадр мәселесі де браконьерлікпен күресте көп кедергі болып тұр. Мәселен, аумағы 643 477 гектар Катонқарағай ұлттық паркінің аумағын 356 адамнан тұратын инспектор қорғайды. Бұл 2 мың гектарға бір адам деген сөз. Ал осы аумақ кіретін Катонқарағай аудандық ПБ Табиғатты қорғау полициясы тобының штаттық саны – 2 адам. Марқакөл орман шаруашылығында (87 780 гектар) АШМ-нің инспектор штатының саны 96 адам, Марқакөл қорығында (102 971 гектар) – 27 адам. Осы аумақта Табиғатты қорғау полициясының 3-ақ қызметкері қызмет етеді», – дейді полиция полковнигі Айбек Нұрқасұлы. Адам санының аздығына қарамастан биыл ШҚО ПД табиғатты қорғау заңнамасын бұзудың 30 дерегін анықтаған. Ағаштарды заңсыз кесу фактілері бойынша құқықбұзушылықтардың басым бөлігі ерекше қорғалатын аумақтарда тіркеледі екен. Мәселен, «Семей Орманы» МОТР-де 7 факт (Бесқарағай ПБ – 6, Бородулиха ПБ – 1) болса, оның ішінде 2 дерек қылмыстық құқықбұзушылыққа жатады. Соның бірі «Морозов филиалына» тиесілі Сосновский орманшылығының №3 кварталында заңсыз кесілген қарағай ағаштарының көлемі 64, 542 текше метрді құрап, мемлекетке 4 559 493 теңге залал келді. Істі сот қарап, сот үкімімен күдікті 100 сағатқа қоғамдық жұмысқа тартылып, тәркіленген қылмыс құралы «ГАЗ-53» жүк автокөлігі және «Штиль» маркалы бензопила мемлекет кірісіне алынды.Нұрлан ҚОСАЙ