Ел Парламенті мен Үкіметі «Nur Otan» Ұлттық қорды ұрпаққа сақтаған жөн
«Nur Otan» партиясының 2025 жылға дейінгі «Өзгерістер жолы: Әр азаматқа лайықты өмір!» атты сайлауалды бағдарламасында «Ұлттық қордан қосымша трансферттерді шектеу» көзделген. Депутаттар осы міндеттің орындалуына мән берді. Есеп комитетінің есебіне сәйкес, 2020 жылы Үкімет Ұлттық қорға түсетін барлық түсімнің 96%-ын жұмсап жіберіпті. Сондай-ақ Ұлттық қорға аударылуға жататын қаражаттың өзге мақсатқа жұмсалу фактілері болған. Бұл Үкіметтің квазимемлекеттік сектор субъектілеріне «активтерді жекешелендіруден түскен қаражатты олардың сыртқы және ішкі борышын өтеуге пайдалану құқығын беруіне» байланысты. Жекелеген жағдайда Бюджет кодексін бұза отырып, Ұлттық қорға аудару орнына мұнай секторы компанияларының ақшасы республикалық бюджетке есептелген. Мұның сыртында Ұлттық қордан 2020 жылы кепілдендірілген трансферт түрінде 4,8 триллион теңге шығындалды. Мәжіліс Төрағасы қордан әлдеқайда аз қаражат алуға болатынын айтты. – Егер бюджеттің кіріс бөлігі барынша тиімді қалыптастырылғанда, Ұлттық қордан кепілдендірілген трансфертті былтыр әлдеқайда аз көлемде тартуға болатын еді. Есеп комитетінің дерегіне жүгінсек, былтыр Қаржы министрлігі салықтық және кедендік әкімшілендіруді жақсарту есебінен бюджет кірісіне қосымша 1,5 триллион теңге түсетінін болжапты. Іс жүзінде бұдан небәрі 221 миллиард теңге түскен. Яғни, шамамен 1,3 триллион теңгеге кем жинады. Осыдан-ақ Үкіметтің қызметіне баға беруге болады, – деді Н.Нығматулин. Әрине, ел Үкіметі өткен жылы пандемия кесірінен бизнес тоқырағанын, өндірістер тоқтағанын алға тартып, ақталады. Алайда карантиннен негізінен, микро, шағын және орта бизнес, әсіресе сауда, ойын-сауық, қоғамдық тамақтандыру орындары көбірек зардап шекті. – Мұның бәрі сөзсіз, кіріске ықпал етті. Бірақ шағын және орта бизнес ЖІӨ-нің тек 30%-ға жуығын ғана береді. Ал мұнай-газ, тау-кен, машина жасау секторларының табысы қайда? Үкіметтің есебінде бұл салалардың жыл сайын өсіп келе жатқаны атап өтілген. Пандемияға қарамастан, мұнай, метал бағалары жоғары болып қалды. Өсіп те жатыр. Егер дұрыс, сауатты әкімшілендіргенде, бұл салалардан жүздеген миллиард теңге қосымша кіріс келіп, Ұлттық қордан алынатын трансфертті соншаға азайтуға болатын еді. Елбасы, «Nur Otan» партиясының Лидері Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен құрылған Ұлттық қор дағдарыстар соққысын жұмсартып, экономиканы қаншама күйзелістен құтқарып келеді. Сонымен бірге Ұлттық қор болашақ ұрпаққа арналған қор екенін ұмытпауымыз керек, – деді Мәжіліс Спикері. Ендеше қорды ағымдағы шығындарға жұмсай бермеген жөн. Оның үстіне Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылғы тұңғыш Жолдауында Үкіметке Ұлттық қор қаражатының ағымдағы мәселелерді шешуге бағытталуын қысқарту міндетін қойды: «Бұл – келешек ұрпақтың қаржысы. Ұлттық қордың трансферттері бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастыруға бағытталған бағдарламаларды және жобаларды жүзеге асыру үшін ғана бөлінуі керек», – деді Мемлекет басшысы. – Осындай міндетті біздің «Nur Otan» партиясының Төрағасы Н.Назарбаев та қойып келеді. Бұл талап партиямыздың сайлауалды бағдарламасында қарастырылған. Бюджетті толтырудың баламалы көздерін іздеу керек. Бұл үшін тұтас министрліктер құрылған. Үкіметтің тұтас қанаты соған жұмылған. Бұл мәселе «Nur Otan» фракциясының бақылауында тұр. Сондықтан Әлихан Асқанұлы, Үкіметтің қаржылық-экономикалық блогы, дайын болыңыздар! 2021 жыл қорытындысында партиямыздың фракциясы отырысында бұл мәселені жеке қараймыз. Ел басшылығының бұл тұрғыдағы тапсырмалары қалай орындалып, Ұлттық қор қаражаты қаншалықты тиімді жұмсалып жатқанын талқылаймыз. Келістік қой? – деп сұрады Нұрлан Зайроллаұлы. Премьер-Министрінің І орынбасары Ә.Смайылов келіскенін білдірді.Қарыз ақша қадағалауда болуы қажет
Мәжіліс Төрағасы өткен жылы бюджетті игеру ерекше жағдайларда жүзеге асырылғанына назар аударды. – Былтырдан бері елімізде қалыптасқан жағдай баршаңызға белгілі. Бүкіл әлемді қамтыған коронавирус пандемиясы өмірімізге көптеген өзгеріс әкелді. Бірақ мемлекетті дамыту, халқымызды қорғау жолындағы жұмыстар бір күнге де тоқтаған жоқ. Алмағайып шақта әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты сақтау жұмыстары дер кезінде қолға алынды, – деген Н.Нығматулин қазақстандықтарды қолдау үшін дағдарысқа қарсы шаралар қабылданғанын, мол қаражат барлық әлеуметтік міндеттемені орындауға және отандық экономиканы қолдауға ықпал еткенін айтты. Үкімет қабылдаған дағдарысқа қарсы шаралар жұмыссыздықты 4,9% деңгейінен асырмауға және орташа айлық жалақыны 7,3%-ға ұлғайтуға жол ашыпты. Ауыл шаруашылығы өндірісінің өсімі 5,6% болды. Яғни, әлемдік экономикадағы сілкіністер және күйзелістер, коронавирус пандемиясы Қазақстанды мемлекеттік бюджет шығыстарын күрт ұлғайтуға мәжбүр етті. Сонымен бірге бюджет қаражаттарын игерудің тиімділігін, ұтымдылығын және нәтижелілігін қамтамасыз ету тиісті дәрежеде болмай тұр. Спикердің байламынша, бұл тұрғыда проблемаларды шешуге жүйелі көзқарас керек, сонда ғана азаматтардың өмір сапасын арттыру бойынша ел басшылығы қойған барлық міндет толыққанды орындалады. Бюджеттің тапшылығын жабу үшін Үкімет 2020 жылы сырттан 297 миллиард теңге қарыз алыпты. Нұрлан Зайроллаұлы қарыз ақшаны пайдалану саласын тәртіпке келтіруге шақырды. – Министрлер шетелдік банктерден қарыз қаржыны өз білгенінше ала бермеуі қажет. Бұл саланы тәртіпке келтіру үшін арнайы комиссия құрылғанын білемін. Біз де қазір заң жобасымен жұмыс істеудеміз: ол сырттан негізсіз заем алғаны немесе оны уақытында игермегені үшін мемлекеттік органдардың бірінші басшыларын жауапқа тартуды қарастырады. Егер қосымша заңнамалық тетіктер қажет болса, ұсыныс енгізіңіз. Біз оларды қолдаймыз, – деді Мәжіліс Төрағасы бірінші вице-премьер Әлихан Смайыловқа қайырылып. Тұрақты жұмыс орындарын құру мәселесіне ерекше көңіл бөлінді. Депутаттар оның түйткілдерін депсауалдарында талай көтерген. Ресми дерек бойынша «Жұмыспен қамту жол картасы» аясында 2020 жылы 239 мың адам жұмысқа орналастырылған. Алайда соның тек 11 мыңы ғана тұрақты жұмыс тауыпты. Қалғаны – уақытша, маусымдық жұмыс орындары. Тақырыптың өзекті екеніне екпін түсірген Н.Нығматулин уақытша жұмыс орындары проблеманы тек уақытша ғана шешетінін айтты. Халықты тұрақты еңбекпен қамту көркем есептер мен баяндамалар үшін ғана қажет емес. Қазақстандықтардың әл-ауқатының жақсаруы соған тікелей байланысты. Тұтастай алғанда, Мәжіліс Спикерінің пайымдауынша, республикалық бюджеттің игерілу тиімділігін арттыру үшін бюджеттік инвестициялық жобаларды қаржыландыруға деген тәсілді қайта қарау, квазимемлекеттік сектор активтерінің қайтарымын арттыру керек болады.Рекордтық қаражат жұмсалды
Есеп комитетінің төрайымы Н.Годунованың мәліметінше, Мемлекет басшысының тапсырмалары негізінде халық пен бизнесті қолдауға бұрын-соңды болмаған рекордтық қаржы жұмсалды: бюджет сыртында, қаржыландырудың барлық көзінен қосымша 7 триллион теңгеге жуық қаражат іздеп, табылған! Соның арқасында Қазақстан экономикасының күрт құлдырауының алдын алуға және сыртқы күйзелістерден болатын салдарларды елеулі түрде жұмсартуға қол жеткізілді. «Күрделі экономикалық жағдайларға қарамастан, бюджет әлеуметтік бағытын сақтап қалды. Ел қазынасының 44%-дан астамы әлеуметтік секторға бағытталды. Бірақ пайдалану тұрғысынан да теріс серпін бар. Тиімсіз жұмсалған қаражат көлемі 2019 жылмен салыстырғанда 33%-ға немесе 570 миллиард теңгеге дейін ұлғайды. Осыдан-ақ пандемияның салдарларын әлдеқайда жеңілдету бойынша қаншама мүмкіндікті жіберіп алғанымыз байқалады. Мұның себептері бұрынғыға ұқсас: болжаудағы қателіктер, жобаларды жеткіліксіз қаржыландыру, орындау кезіндегі нашар қаржылық тәртіп», – деді ол.Салаларда ескі проблемалар шешілмеген күйде қалды
«Есеп комитеті жер ресурстарының басқарылуына аудит жүргізуді аяқтады. Соның аясында картография мен геодезияны қарап өттік. Жағдай аса жақсы емес. Жер ресурстарын дамыту стратегиясы түгіл, тіпті тұжырымдамасы да жоқ. Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарда жекелеген индикатор мен көрсеткіштер жоспарланған, олар жер балансының жалпы дамуын да, санаттар бойынша да бағалауға мүмкіндік бермейді. Бұл функциялар Ауыл шаруашылығы министрлігінің комитетіне жүктелген. Ол барлық жер қорымен нысаналы түрде айналысуы керек. Геодезияда осы күнге дейін 1942 жылғы координаттар жүйесін басшылыққа аламыз!» – деді Есеп комитетінің басшысы. Өңірлердің бірқатарында жер учаскелерін иеліктен шығару Үкімет қаулысын қабылдаусыз, аудан әкімдігінің қаулысымен жүргізілген. Ал бұл сыбайлас жемқорлық үшін алғышарт. Айтқандай, квазимемлекеттік секторда, ұлттық компанияларда тек былтырдың өзінде 60 жүйелі проблема мен кемшілік анықталған. Есеп комитеті 41 миллиард теңгенің қаржылық бұзушылықтарын әшкереледі. 340 млрд теңгеге жуық активтер тиімсіз басқарылған. Мәжіліс Үкімет пен Есеп комитеттерінің есебін бекітті. Бірақ оны талқылау барысында беті ашылған мәселелерді «Nur Otan» фракциясы ары қарай қарап, шешілуін қадағалауды жалғастырмақ.Айхан ШӘРІП