Қазір азық-түлік пен құрылыс материалдарының қымбаттауы қоғамды алаңдатып отырғаны анық. Кез келген қымбатшылық халыққа қажет басқа да заттардың құнына әсер етпей қоймасына етіміз үйренген. Сондықтан қымбатшылық десе, секем алар жөніміз бар. Осы тұста біз дәрі-дәрмек бағасына көз жүгіртіп, алдын ала алаңдай бастадық. Пандемия басталған тұста құнына құн қосып, біраз қымбаттаған дәрі-дәрмектің бағасы бұл жолы ауытқымай, тұрақтанып қалатынына сену қиын. Ал сала мамандары нендей болжам айтады?
ПАНДЕМИЯДАН БҰРЫН ДА ҚЫМБАТТАП КЕЛГЕН
Былтыр жаздағы оқиғаларды ешкім әлі ұмыта қойған жоқ. Пандемия бүйірден қысқанда жұрт жамырап, дәріхана жағалап кеткен еді. Дәрі тапшы болғаны бір төбе, әйтеуір коронавирусқа қарсы қауқары бар деген дәрі атаулы әдеттегі бағадан бірнеше есе қымбатқа саудаланды.
Негізі, індет келмей тұрған уақыттардан-ақ, елімізде әр жыл сайын дәрі бағасы көтеріліп отырған. Мәселен, 2018 жылы антибиотиктер, витаминдер, жүрек-қан тамырларына арналған препараттар және анальгетиктердің бағасы 10 пайызға артты. 2019 жылы жалпы дәрі-дәрмек 8,7 пайызға қымбаттаған. Ал өткен жылдың хәлі баршаға белгілі. Елімізде сатылатын препараттардың басым бөлігі шетелден жеткізіледі. Сондықтан дәрі бағасына жол шығыны мен салық, өзге де пайыздар қосылады. Құнның тұрақсыз болуына отандық өндірістің ішкі сұранысты толық қамтамасыз ете алмауы да әсер етіп тұр. 2019 жылы фармацевтикадағы отандық өндіріс 23 пайызға артқаны мәлім болған. Бірақ ішкі сұранысты айтарлықтай өтей алмаған екенбіз. Мысалы, отандық өнімдер антибиотиктерге деген сұраныстың 12 пайызын, ал витаминдер мен провитаминдерге деген сұраныстың бар болғаны 5 пайызын қамтамасыз еткен. Яғни, сала шетелдік компаниялар шығаратын импорттық өнімдерге тәуелді. Сол кездерде сарапшы мамандар бағаның жақын арада төмендемей, тіпті қымбатшылықтың жалғаса беретінін болжаған. Айтқандары айдай келген тәрізді.
Дамыған елдердің тәжірибесіне сүйенсек, өз нарығында бағаны қалыптастырудың түрлі әдістері бар. Ел экономикасы үшін маңызды тауар мен қызмет түрлеріне нақты баға қойылып, қатаң бақыланады. Өнімге қойылатын талапта тауар құны әрі кеткенде 30 пайызға дейін өзгеріп отырады. Ал кей мемлекеттерде дәрі-дәрмек бағасы үнемі қатаң тексеруде. Мысалы, Түркияда дәрі құны жиі қадағаланатындықтан, әлем елдерімен салыстырғанда баға мүлдем төмен. Нәтижесінде, кейбір әлемдік фармкомпаниялар Түркияға дәрі-дәрмектерін жөнелтуден түбегейлі бас тартқан кездер де болған. Ал Қазақстанда мемлекеттік тапсырыстан тыс сатып алынатын дәрі-дәрмектердің бағасына қандай да бір реттеудің болмауы салдарынан тұтынушы зардап шегеді.
БИЫЛ ДӘРІ ҚҰНЫ ӨСЕ МЕ?
«Баға көтерілмей ме?» деп алаңдап отырғанымызда әуелі бір нәрсені айтқымыз келеді. Биыл көктемнің басында-ақ дәрі-дәрмек қымбаттап үлгергені мәлім. Былтырғыға қарағанда елімізде 30 пайызға көбірек препарат өндірілгенін айтып жар салғанымызбен, бағаға тұсау болмады. Наурызда йодтың 5% ерітіндісі 31 пайызға дейін, этил спирті 30 пайызға дейін қымбаттаған екен. Energyprom-ның есептеуінше, негізгі дәрі-дәрмектердің бағасы 10-15 пайызға дейін шарықтаған. Жалпы қаңтар-ақпанда фармацевтикалық өнімдер өндірісі 25 млрд теңгеден асыпты. Көктем бастала сала Мәжіліс депутаттары халықты қажетті препаратпен толық қамтамасыз ету үшін дәрінің шекті бағасын қайта қарауды ұсынған еді. Айтпақшы, жыл басында Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой «Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен бірлесіп жұмыс істегеннен кейін дәрілік препараттардың бағасын 27 пайызға дейін төмендеттік» деп жария еткен. Алайда мына жақта баға көтеріліп жатқанда кімге сенерімізді білмейміз. Дәріханалар сөресінде тұрған дәрі құны мен министрдің алға тартқан дерегі бір-біріне мүлде ұқсамайтындай.
Жаз басталысымен шенділер былтырғыдай тапшылық болмайды әрі дәрі-дәрмек бағасы да қымбаттамайды деп уәде бере бастады. Жуырда дәрі құнына қатысты есеп берген Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитеті департаментінің басшысы Нұрлыбек Асылбековтің айтуынша, биыл жағдай толық бақылауда екен.
– Баға көтерген жайт тіркелген жоқ. COVID-19-ды емдеу хаттамасында ұсынылған дәрі-дәрмек дәріханаларда бар, шағымдар жоқ, баға диапазонына және сақталуына тұрақты мониторинг жүргізіледі. Бізде болған жағдайға және бағаның көтерілуіне байланысты ковидке қарсы препараттардың бағасын төмендету туралы шешім қабылданды. Өткен жылдың соңында нормативтік-құқықтық актілер қабылданды, шекті бағалар реттеудің ерекше тәртібімен төмендетілді. Үстеме бағалар екі есе төмендетілді. Денсаулық сақтау жүйесінде қолданыстағы денсаулық туралы кодекске сәйкес, жылына екі рет шекті бағалар бекітіледі. Келесі айдың ішінде жаңалары бекітіледі деп ойлаймын, – деген ол.
БАҒАСЫ РЕТТЕЛЕТІН ДӘРІЛЕР САНЫ АЗАЙДЫ
Асылбековтің сөзіне қарап, дәрі-дәрмек бағасы үнемі қатаң бақыланып жатқандай әсер алдық. Қазір елімізде 7 мыңнан астам дәрі тіркелген. Баға көрсеткіші бойынша реттелетін 370 препараттың бастапқы тізімі 160 атауға дейін қысқартылыпты. Былтырғы даудан кейін ес жиғандай болған «СҚ-Фармация» да барлығын қадағалап отырғанын айтып, жиі-жиі жар салып жүр. Көктем басындағы баға өскенін есепке алмай қоя тұрсақ, алдағы уақытта «барлығын бақылап отырмыз» деген шенділердің сөзіне сенуге бола ма? Сенгіміз келеді, дегенмен экономистер қымбатшылықтың барлығын айналып өтпейтінін айтып отыр. Экономист-сарапшы Мақсат Серәлі негізгі бір факторды алға тартады. «Барлық тауардың қымбаттауына Ұлттық банктің 5 триллион ақшаны айналымға шығарғаны әсер етті. Айналымға артық ақша шықса, ақша құнсызданбай қоймайды. Қазір барлық өнімге мүмкіндігінше шекті баға қойды. Бірақ зат қымбатқа келеді. Белгілі бір тауар 450 теңгеге келсе, Үкімет оны 300 теңгеге сат деп айта алмайды», – дейді ол.
Жаман айтқымыз келмейді, әйтсе де осы қымбатшылық дәрі-дәрмек бағасын айналып өте қоярына сене алмаймыз. Жалпы, Денсаулық сақтау саласы мемлекет қорынан мол қаржы алып келеді. Пандемия кезеңінде ол қаражат еселенді. Алайда бұл салаға бөлінген қаржының қайтарымы болмай отыр десек, ағат кеткеніміз болмас. Әлі күнге дейін сапалы медициналық қызметке қолы жетпей жүргендер бар. Егер дәрі бағасы кезекті рет өссе, бұл салаға деген халықтың сенімі одан әрі төмендейтіні хақ.
Мадияр ТӨЛЕУ