Солтүстік Қазақстан облысында бірқатар ауыл жойылып кетудің аз-ақ алдында тұр. Өңірде барлығы 635 ауыл болса, соның тең жартысының болашағы бұлыңғыр. 112 елді мекенде тұрғын саны 50 адамға да толмайды. 10 шақты ғана адам тұратын 25 ауыл бар.
Болашағы жоқ деп танылған ауылдардың барлығында білім ошағы жоқ. Тұрғындардың жаппай көшуіне бірден-бір себеп болған да осы жайт. Мәселен, кезінде дүркіреп тұрған Үлгі, Амангелді, Сарман, Алқа, Талапкер, Жекекөл, Мәдениет, Орталық, Қарақамыс, Суаткөл, Қоскөл сияқты ауылдардың құруына білім ошағының оты сөнгені себеп болды. Жаркөл, Катанай, Николаевка, Трудовое, Коволь, Сливное, Мирное, Северное, Приозерное секілді 9 ауыл суды тасымалдап ішіп отырса, 61-інде сумен жабдықтау орталықтандырылмаған. 60 ауылда шаруашылық жұмысы жолға қойылмаған. Жол мәселесі де өзекті. Түптеп келгенде, осы секілді тұрмыстық қиындық халықтың үдере көшуіне түрткі болған.
ДӘУРЕНІ КӨШКЕН ДАЛА
Бүгінде облыс аумағындағы төрт ауылдың бір ғана тұрғыны бар. Солардың бірі – Жамбыл ауданындағы Амангелді ауылы. Белгілі жазушы Сафуан Шаймерденов туған ауылдың мәдени-әлеуметтік нысандарының үйінділеріне қарап көңіл құлазиды. Мектеп, дүкен, клуб, дәрігерлік қосын жермен-жексен. 1999 жылы мұнда түтін түтетіп келген
400 шақты тұрғынның тең жартысы 10 жылда күрт азайып, басқа жаққа көшіп кетіпті.
Әділхан Байтасов бір жылдан бері бұл ауылда жалғыз тұрып жатыр. Жұртта қалған жігіт ағасының жалғыз серігі де, сырласы да – жылқы. Бүгінде ол адамдармен әңгімелесудің өзіне зар. Ермегі – мал бағу. Ауылдастары басқа жаққа қоныс аударуға бел байлаған кезде сатылмаған малдарын Әділханға сеніп тапсырып кеткен екен. Енді ол қысы-жазы соны бағып күн көреді. Кіндік қаны тамған жерден кеткісі жоқ.
«Табысым жақсы. Қалаға барсам мұндай ақша табу қайда?! Тұрмысым жаман емес. Ешкімге тәуелді емеспін. Өз күнімді өзім көре аламын. Осы жерде туып-өскендіктен, әбден үйреніп қалдым. Ешқайда кеткім де келмейді. Әрі жылқыларымды қимаймын. Жылқы малын жақсы көретінім соншалық, кетіп қалсам, жаутаңдап қалатындай болып тұрады» деп ағынан жарылды. Тіпті, ауырып қалса да, ешқайда бармай, қолынан келген ем-домын жасап алады. Тек кәрі ата-анасын бұрын аудан орталығы болған Благовещенка ауылына көшіріпті. Өйткені қарт адамдар алда-жалда ауырып қалса, жағдайы мүшкіл болар деп осындай шешімге барған көрінеді. Амангелдіде қыста боран болса, ешкім жол ашпайды. Сондықтан қарттарды дәрігерге апарудың өзі қиямет-қайым. Өзі жолсызда атпен қатынап жүре беруге бейімделген. Суды 12 шақырым жерде орналасқан көрші ауылдан тасып ішеді. Үй шаруасын өзі реттейді. Көлігін де өзі жөндейді. Көңілге медеу болары, ауылда әзірге жарық бар. Сапасыз болса да интернет те қосылған. Туған-туыс, дос-жарандарымен ұялы телефон арқылы хабарласып отырғанына шүкіршілік етеді. «Кемесі апатқа ұшырағанда тіршілік нышаны жоқ аралда жападан-жалғыз қалып, керек-жарағының бәрін қолдан жасаған Робинзон Крузоға қарағанда менің жағдайым едәуір жақсы» деп күледі өзі.
Облыс орталығының бүйірінде тұрған Янцено ауылы да құрып бітті. 2019 жылы бұл ауыл ресми түрде жабылған деп танылды. Мұнда да бүгінде бір ғана адам тұрып жатыр. Алты жылдан бері Александр Бурмагиннің бойы жалғыздыққа әбден үйренген. Әйелі қайтыс болғаннан кейін ескі жұртты қиып кете алмаған Александр өзін бақытсызбын деп санайды. «Менде бәрі бар, тек бақыт жоқ» деп мұңаяды ол. Бау-бақшасында картоп, қырыққабат, тіпті тартатын темекісін де өзі өсіреді. Не керектің бәрі бар. Ол да адамдармен шүйіркелесуге зар.
Петропавлдан небәрі 40 шақырым жерде тұратын ер адамның облыс орталығына жолы түспегелі 20 жылдың жүзі болыпты. Пайғамбар жасына жақындағандықтан жуырда зейнетақы құжаттарын рәсімдеу үшін қалаға барған. «Мүлдем танымай қалдым. Адам танымастай өзгеріп кетіпті. Зәулім ғимараттар көп екен. Адамдары да өзгеше» деп таңданысын жасырмады.
Оның айтуынша, туып-өскен ауылында бұрындары 80 шақты үй түтін түтетіпті. 2009 жылғы халық санағының нәтижесіне сәйкес, мұнда 6 адам болған. Ауылдың негізін кезінде неміс помещигі қалағандықтан, тұрғындардың басым бөлігінің ұлты неміс болған. Олар Германияға көшіп кеткен. Одан соң мектептің жоқтығынан балалары бар отбасылар басқа жаққа бет алған. Ауылға апаратын жол асфальтталмаған. Салдарынан бірқатар адам қоныс аударуға мәжбүр болыпты.
Жалғыз қалған Александр ағаш бұталарынан сыпырғыш жасап, соның арқасында күн көреді. Жасаған бұйымдарын 15 жылдан бері қаладан бір кәсіпкер келіп сатып алады екен. Артылғанын тасжолдың бойында отырып саудалайды. Өзіне де ермек. Бірақ қазір жасы келген сайын жұмыс ауырлап бара жатқанын жасырмайды. Көрші ауылдарда екі қолына бір күрек таба алмай жүрген жастарға өз кәсібін үйретпекші болып, көмекке шақырған екен. Табысының жартысымен бөлісуге де даяр. Бірақ олар әр нәрсені сылтауратып, бұл кәсіпке ниет таныта қоймапты. Өзінің 4 баласы, 4 немересі бар. Олар бірге тұруға қанша шақырса да, қарт көнбей отыр. «Ауылдың жарығын өшіріп тастаса да, ешқайда көшпеймін. Жарықсыз да өмір сүре аламын. Барлық туған-туысқандарым, ата-әжелерім, әйелім осы жерде жерленген. Оларды тастап кете алмаймын», –дейді ол.
Сонымен қатар Мағжан Жұмабаев ауданындағы Изобильное және Тайынша ауданындағы Мирное ауылдарында да бір-бір адамнан тұрып жатыр.
УРБАНИЗАЦИЯ НӘТИЖЕСІ
Облыстық Экономика басқармасының мәліметі бойынша, соңғы бес жылда 38 ауыл жабылған. Облыстық әкімдіктің мәліметі бойынша, өңірдегі болашағы жоқ деп танылған ауылдарда 2 532 адам тұрады. Оның 64 пайызы ересек адам болғанымен, арасында балалар да бар. Бірақ оларды оқытатын мектеп жоқ. Ендеше болашақта тағы 112 ауыл карта бетінен жойылып кетуі әбден мүмкін.
«Бұл үрдісті тоқтату мүмкін емес. Өйткені барлық жерде урбанизация жүріп жатыр. Тұрғыны аз ауылдарды ұстап отыру мемлекетке экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан ауылдарды тарату жұмысы ары қарай жалғастырыла береді. Соңғы уақытта халық санағына байланысты бұл жұмыс тоқтап тұр», – дейді облыстық Экономика басқармасының бөлім басшысы Жанар Ахмиева.
P.S.Соңғы жылдары ауылдық аймақтарды дамытуға Үкімет тарапынан түрлі бағдарлама қабылданып, миллиардтаған қаржы бөлінгенімен, оның игілігін ауылдықтар көріп отыр ма? Сол қаржыға ауылдарға жол салынып, су тартылды ма? «Арқа жайлы болса, арқар ауып несі бар?» дегендей, ауыл тұрмысы жақсы болса, халық үдере көшер ме еді? Әттең, осы сұрақтар мазалағанымен, оң жауап табу қиын. Осы қарқын тыйылмаса, ертең ауылдардың барлығы жойылып кетпесіне кім кепіл?
Роза Шәкен,
Солтүстік Қазақстан облысы