Жақында Семейде автопарктің жүргізушілері мен кондукторлары кезекті рет ереуілге шықты. Одан бір апта бұрын Ақтөбеде автобус жүргізушілері жаппай жұмыстан кетті. Бұдан басқа, кейінгі екі-үш айдың мезетінде Шымкент, Талдықорған, Ақтау, Қостанай қалаларында қоғамдық көлік жүргізушілерінің наразылық шаралары өтті. Кейбір өңірлерде мұндай акциялар әлденеше рет қайталанды.
Жолаушылар тасымалы саласының проблемасы шаш етектен әрі ол көп жылдан бері қордаланып қалған: кәсіпорындардың дағдарысқа ұшырауы, жалақы айлап кешігіп берілуі және әлеуметтік төлемдерден құр қалуы, тағы сол сияқты. Осыдан келіп республика бойынша көлік саласының мыңдаған маманының басына бұлт үйірілді. Соның салдарынан он мыңдаған адам күнделікті жұмысынан қалып, баратын жеріне дер кезінде жете алмай пұшайман күйге түседі.
Бұл саланың басынан бір арылмай келе жатқан проблемалар мен жұмыстың мазасыздығынан кәсіби, білікті жүргізушілер автобус жүргізуге құмарта қоймайды. Олардың орнын тәжірибесіз мамандар алмастырады, сөйтіп сапар барысында түрлі апат, төтенше оқиғалар болатынының бір себебі осыдан. Оның үстіне, қоғамдық көлік автопарктерінің жағдайы да көңіл көншітпейді. Ақаулы көліктердің жол үстінде сынып жатуы, тіпті отқа оранған кездері жиі ұшырасады.
Тағы бір күрмеуі қиын мәселе – субсидия. Жыл сайын тұрмыстық қажеттіліктер қымбаттап барады, тасымалдау ісіне әсер етуші факторлардың құны өскен: теңгенің құнсыздануы, жанар-жағармай мен көлік бөлшектері бағасының өсуі, карантин кезінде қоғамдық тасымалдың толықтай тоқтатылуы немесе қызметінің шектелуі, тағы басқа. Бірақ мемлекет тарапынан қоғамдық тасымалдау қызметіне берілетін демеуқаржы көлемі бұрынғысынша деңгейде қалып қойған. Бұл тасымалдаушы кәсіпорындардың қаржылық жағдайын қиындатып, көп шығынға батырды.
Әлеуметтік маңызды бағыттарды субсидиялау тек 2019 жылдан басталды. Бірақ кейбір облыстарда 2021-2023 жылдың бюджетін бекіткенде оған бөлінуі тиіс шығындар ескерілмеген. Тіпті, біршама аудан мен қалаларда тасымалдау қызметтеріне ешқашан демеуқаржы берілмеген, тіпті көптеген ауылдық және қала маңы тасымалы әлі күнге әлеуметтік маңызды маршруттар деп мойындалмаған да.
Үкімет халықтың бірқатар осал топтарының қоғамдық көліктерде жүріп-тұруына жеңілдіктер берген, бірақ тасымалдаушылардың оған жоғалтқан қаржысына өтемақы төлеуді қарастырмаған. Кикілжіңнің бәрі осы тұстан туады: тасымалдаушы жеңілдігі бар жолаушыларды көліктеріне мінгізгісі келмейді, ал олар Үкімет берген жеңілдігім бар деп өзеурейді. Әлеуметтік шиеліністің туындау себебінің бірі де осы. Сөйте тұра, қалыптасқан жағдайды шешу үшін атқарушы органның орталық басқармасы да, өңірлік бөлімшелер де бұл мәселені шешуге құлықсыз.
Күні кеше Үкімет отырысында жоғарыда көрсетілген проблемалар шешілмей жатып, автопарктердің бәрін жекеменшікке беру туралы ұсыныс айтылды. Бұл проблеманы одан әрі шиеленістіріп жібермей ме, соның жайын кім ойлады?
Семейде автобус паркінің жабылу қаупі бар
16 маусым күні Семейде Semey Bus ЖШС мен «Семей» автопаркінің автобустары жұмысқа шықпай қалды. Қоғамдық тасымалдаушылар осы арқылы өздерінің проблемаларына жұртшылықтың, мемлекеттік органдардың назарын аудартқысы келді. Бұл бірінші кикілжің емес, былтыр жаңа жыл қарсаңында Семейде автобус жүргізушілері жалақының әлденеше ай кешіктірілуіне байланысты тағы да жолға шықпай қалған болатын. Бұл жолы олар осы әрекеттерімен соттың автобус паркіне қатысты шығарылған шешіміне наразылығын білдірді.
Semey Bus ЖШС мен «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ арасында сот болып, енді осы үкім бойынша автокәсіпорынның несиеге сатып алған 170 автобусы тәркіленуі тиіс. Бұл автопарктің толықтай жабылуына әкеліп соқтырады.
«Автобус паркінің қызметкерлеріне екі жыл бойы зейнетақылық жарна төленген жоқ. Өйткені әкімдік субсидия бөлеміз деп уәде еткеніне екі жыл өтті, күнде «ертеңмен» тойдырып келеді, зейнетақы жарнасы осы қаржы арқылы төленетін болады. Адамдар уәдеден жалықты. «Жығылған үстіне жұдырық» болып, сот шешімі бойынша «БРК-Лизинг» біздің автобустарды тәркілеп алуы тиіс. Ондай жағдайда автобус паркі жабылады да, жұмысшыларымызға ешкім жалақысын да, екі жылдық зейнетақы жарнасын да төлемейді. Адамдардың ызасын келтіріп отырған осы», – дейді Semey Bus ЖШС қаржылық директоры Жанна Теміржанова.
Өскеменде жанармай бағасын арзандатуды сұрайды
Өскеменнің қоғамдық көлікпен тасымалдаушылары жергілікті атқарушы органның субсидия бөлмеуі автокәсіпорынды қиын материалдық жағдайға жеткізді деп санайды. Осыған байланысты олар биліктен автобустардан валидаторларды алып тастауды талап етті. Өйткені соны салдарынан жүргізушілердің қолына «тірі» ақша түспейді де, олардың жанармай сатып алуға және көліктерін жөндеуге жағдайлары жоқ.
«Біз таңғы үште төсектен тұрамыз, түн ортасына дейін жұмыс істейміз. Жол дегеніңіз ойқы-шойқы, қыста көктайғақ, көлік жиі бұзылады. Жанармайдың бағасы қымбат. Күні бойы тапқан табысы жанармай мен өндеуге кетеді, артық ақша таппаймыз десе де болады», – дейді автобус жүргізушілері.
Наразылық акциясына шыққан жүргізушілермен кездескен Өскемен қаласының әкімі Жаксылык Омар қоғамдық көліктерге жаппай электрондық билеттеу жүйесі енгізілгеннен кейін ғана субсидия бөлінетінін ашып айтты. Бұл жолаушылар тасымалы қызметінің нақты қаржылық мұқтаждығын көрсетеді, субсидия соған сай беріледі деген уәжін естіртті. Жаппай электрондық билет жүйесі жоспар бойынша шілде айының соңына дейін енгізілуі тиіс.
Алматы әкімдігі тасымалдаушыларға 4 млрд теңге қарыз
Алматы әкімдігі жолаушыларды қоғамдық көлікпен тасымалдаушы кәсіпорындарға жыл басынан бері субсидия төлемеген. Соның салдарынан әкімдіктің жеке компанияға қарызы 4 млрд теңгеге жеткен. Қалалық мобильдік басқарма басшысының орынбасары Сымбат Мырзағұлов әкімдіктің кәсіпорындар алдындағы қарызы бар екенін мойындай келіп, берешекті бірте-бірте өтеп жатқандарын жеткізді.
«Біз автопарктердің тоқтап қалуына жол бермейміз, бұған дейінгі берешек ақшаның 50%-ын төледік, әлі 4 млрд теңге қалды. Былтыр індет ушығып тұрған кезде автопарктер қызметін тоқтатқан жоқ. Қала билігі тасымалдаушыларға көмек ретінде жанармай бағасын төмендетті»,– деді ол.
Шенеуніктің айтуынша, жолаушыларды тасымалдаушыларға субсидия кешеуілдетпей беріліп тұрады. Ендігі күні қоғамдық көліктердің әлеуметтік маңызды бағыттардағы қызмет тарифтерін қайта қарауға тіреліп тұр. Қазір осыған байланысты тексеру жұмыстары жүргізіліп жатыр екен. Соның нәтижесіне қарай субсидия беріледі.
«Мәдина» автопаркінің директоры Бекежан Тыныштықбайұлының айтуынша, кәсіпорын несие рәсімдеп, лизинг бойынша көлік алып, автобус паркін 100 % жаңартқан. Әкімдік енді газбен жүретін жаңа автобустар сатып алуға нұсқау берген көрінеді. Бірақ кәсіпорын бүгінгі несиелерінің өзін әзер өтеп отыр.
Биыл жолаушылар тасымалы ұлғайды, алайда әкімдік жаңа тариф бойынша баға белгілеуге асығар емес. Соның салдарынан бүгінде автопарктер техникасының сапасы тым төмендеп кеткен. Қазір тасымалдаушылардың отынға қарызы – 33 млн теңге, бөлшек саймандарға қарызы 170 мың теңгеге жеткен.
Жолаушыларды қоғамдық көлікпен тасымалдаушылардың бұдан да басқа проблемасы жетіп артылады. Оны жергілікті атқарушы органдар да жақсы біледі, тек автотасымалдаушыларды нақты қолдауға келгенде әрекеті кем. Мұның зардабын ең бірінші автобуспен жүретін қарапайым жолаушылар шегеді. Егер дәл осылай шиеленісе берсе, жағдай әбден ушығып кетуі, оның соңы әлеметтік наразылыққа ұрындыруы мүмкін.
Дәулет АСАУ