Жол сапасы туралы сын бүгін айтылып жүрген жоқ. Алпысыншы жылдардан соң жөндеу көрмеген жолдардан бөлек, жыл сайын жасалатын асфальтталған көшелердің ай сайын тесіліп жататыны көрер көзге сүйел. Бірақ «баяғы жартас – бір жартас». Тасжолға жауапты министрлік пен әкімдіктегілердің есебіне сүйенсек, елдегі жолдардың сапасы жоғары. Ал көлік тізгіндеген тұрғындардың айтары басқа. Неге?
Жуырда Парламент Мәжілісінің депутаты Шәміл Осин жол сапасының нашарлығына қатысты депутаттық сауал жолдап, жыл сайын мемлекеттік бюджеттен автожолдарды жөндеуге және салуға қомақты қаржы бөлінгенімен республикалық жолдардың тозығы жеткенін айтты. Бөлінген қаржының қайда кететінін қайдам, айтуынша, аймақтардағы жолдарды пайдалануға қаржыландырудың жеткіліксіздігі мен жергілікті деңгейдегі мердігердің кепілдігі екі есе қысқа. Үшіншіден, ірі республикалық және шағын жергілікті нысандардағы мердігерлік ұйымдарды жабдықтау деңгейі де сын көтермейді. Бұдан бөлек, жол жасаушылар жаңа стандартқа сәйкес келмейтін арзан материалдармен жұмыс істейді. Көлік санының ұлғаюына байланысты жолдарға түсетін салмақ бірнеше есе өсті, ал жол конструкциясының негізгі материалдары – битум, қиыршық тас және топырақтың сапасы өткен ғасырдың деңгейінде қалып қойған көрінеді.Тіпті, саладағы бақылаудың әлсірегені үшін Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Автомобиль жолдары комитетінің төрағасын, Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе облыстары әкімдерінің орынбасарларын қызметінен босатты. Алайда салаға жауапты мамандар жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының 71%-ы қанағаттанарлық жағдайда екенін айтудан жалыққан емес. Мемлекеттік бағдарлама аясында 2015-2020 жылдар аралығында 13 мың шақырым автожол және 15 мың км жергілікті маңызы бар жол салынып, реконструкцияланды. Өткен жылы 2,6 мың шақырым жол пайдалануға берілсе, биыл 1,2 мың шақырым жол бітеді деп жоспарланған. 2020-2021 жылдар аралығында облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын дамытуды қаржыландыруға республикалық және жергілікті бюджеттерден шамамен 1 трлн теңге бөлінген. Осыдан үш ай бұрын Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Бейбіт Атамқұлов ең нашар автомобиль жолдары бар аймақтардың тізімін жариялаған болатын. Олардың қатарына Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе және Алматы облыстары кірген. Жолдарды салуға және жөндеуге бөлінген қаражат көлемі мен автожолдардың сапасын жекелеген өңірлердегі жұрттың көзімен сараптап көрейік. Алматы облысындағы автомобиль жолдарының жұмыс істеуін қамтамасыз етуге және көлік инфрақұрылымын дамытуға былтыр 26 854 324 000 теңге бөлінді. Бұл қаржының барлығы Алматы облысының Жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасына тиесілі. Сонымен қатар құжатқа сәйкес, автомобиль жолдарының жұмыс істеуін қамтамасыз етуге 6 203 188 000 теңге, ал облыстық маңызы бар автомобиль жолдары мен елді мекендердің көшелерін күрделі және орташа жөндеуге бақандай 13 728 758 000 теңге қарастырылған. Биыл осындай қажеттіліктерге 16 942 525 000 теңге бөлініпті. Ал өңірде автомобиль жолдарының жұмыс істеуіне 6 635 167 000 теңге, ал орташа жөндеуге 7 243 435 теңге жұмсалған. Екі жыл бұрын өңірде автомобиль жолдарын күтіп ұстауға және жөндеуге 6 058 478 000 теңге жұмсалған. Демек, мемлекет аймақтың инфрақұрылымын қамтамасыз етуге жыл сайын айтарлықтай қаржы қосып отыр. Бұдан басқа, мемлекеттік сатып алу сайтында қазір автомобиль жолдарын салу мен жөндеуге кемінде ондаған тендер жарияланды. Олардың ішіндегі ең ірісі – Алматы–Өскемен–Лепсі– Ақтоғай автомобиль жолын қайта жаңартуға 13 584 875 424 теңге қарастырылыпты. Екіншісі – Алматы облысы Қарасай ауданы Саин көшесінің құрылысы. Оған 6 958 499 112 теңге бөлінген. Қарастырылған қыруар қаржының қызығын халықтың өзінен сұрап көрген едік. Алматы мен Алматы облысы арасында күн сайын жолаушы тасымалдайтын Қуаныш Көкпектен бастап Нарынқолға дейін ойқы-шойқы жолдардан әбден жүйкесі тозғанын айтады. «Кеген асуынан өту үшін адамдар шыбын жанын шүберекке түйіп отыруға мәжбүр. Ал Жалаңаштың бұрылысынан Алғабас ауылына апаратын жолдан өткенше көліктің сау тамтығы қалмайды. Ауыл ішіндегі жөндеу көрмеген жолды айтсаң, жағаңды ұстайсың. Жақында ғана Алғабас ауылына бұрылатын жерден бастап жөндеу жұмыстары жүреді деген. Сөйтсек, жөнделгені сол, қазған жерлерін жамап кеткен. Жыл сайынғы жағдай сол, жамалған жолдары көктем шығысымен қайта тесіледі», – дейді Қуаныш. Өткен ғасырдан қалған тасжолда жиі жүретін Еркебұланның да айтары осы. Жолдың сапасы сын көтермейтіні жергілікті билікке бұған дейін де талай айтылғанымен, әзірге әкімдер берген есептен басқаны көрмей тұрмыз деп ашынады. Алматы облысы Кеген ауданының «Жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі» мемлекеттік мекемесінің басшысы Қазбек Нұрғазының айтуына қарағанда, ауданның өзіндегі жолдар республикалық, облыстық және аудандық болып бөлінеді. Мәселен, Кеген асуы мен Жалаңаш–Саты–Көлсай республикалық жолға жатса, Алғабас–Жіңішке жолы – облыстық маңызы бар жол. Алғабас ауылының көше жолдарын жасау ауылдық әкімдіктің теңгерімінде. «Бірақ бұл ауылдағы жолға сметалық құжаттама жасауға ауданнан қаражат бөлдік. Қазір ауылдың ішкі жолдары бойынша сметалық құжаты дайын. Судың жұмыстары біткен күні жолды жөндеуге кірісеміз. Осы 33 шақырымдық Алғабас–Жіңішке жолының 18 шақырымын жөндеу үшін былтыр ЖСҚ жасалынды. Бірақ биыл бюджеттен қаражат бөлінбеген. Оның себебін өзім де білмеймін. Ауызсу жұмыстары бітсе, жолдарға қаражатты тағы сұраймыз.Әкімдердің есебіне халық әбден мезі болғанын Мемлекет басшысы да біледі. Өткен жолы барлық өңірде бюджет қаражатының жұмсалуына, көлік магистральдарын салу мен жөндеу сапасына бақылау қатаңдатылатынын айтқан Президент бұл мәселені жеке бақылауына алатынын жеткізді. Жыл сайын жөнделетін жол сапасы әлі сол қалпында. Сапасыз жұмыстың салдарынан мемлекеттік қаражат тиімсіз жұмсалып жатыр. Осылай деген Мемлекет басшысы Үкіметке, әкімдерге және құқық қорғау органдарына жағдайды түзету үшін жүйелі шаралар қабылдап, олар туралы есеп беруді тапсырды.
Ауданымыздағы облыстық маңызы бар көшелерді жыл сайынғы жамауға облыстың өзі конкурс өткізеді. Кеген асуындағы Көкпек–Кеген–Түп республикалық маңызы бар жолының 53-68 шақырым аралығына биыл орташа жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Республикалық маңызы бар Жалаңаш–Саты–Көлсай автокөлік жолының 19-21 шақырым аралығын жөндеу туралы ұсыныс осы жолдың теңгерім ұстаушысы ҚазАвтоЖол ҰҚ-ның Алматы облысы бойынша филиалына берілген. Қазір ұсыныс қаралып жатыр», – дейді Қазбек Дәулеткелдіұлы. Былтыр жол сапасының нашарлығына қатысты Қаскелең тұрғындары да біраз шағымын айтты. Айтуларынша, жолдардың нашарлығын жергілікті әкімдікке бірнеше рет айтқанымен, жауап берер ешкім жоқ. Іргелі ауылының тұрғындары болса, бұзылған жолдардың кесірінен барыс-келіс жасау қиындық туғызып отырғанын жасырмайды. Жетісу жеріндегі жергілікті билік жол сапасын 2025 жылға қарай 95%-ға жеткізуге уәде етеді. Алайда Алматы облысының Ескелді ауданына қарасты Матай Байысов ауылындағы орталық көшелердің өзі күрделі жөндеуден кейін 6 ай өтпей кедір-бұдырланған. Қыс басталарда қолданысқа берілген жолдар көктем шығысымен көңілдерін су сепкендей басады екен. Атырау–Астрахан тасжолы да талайдан бері айтылып келе жатқан мәселе. Алпысыншы жылдан бері жөндеу көрмеген шұрық тесік жолда күн сайын бірнеше жол апаты болады. Тіпті, қазір тұрғындар тетрис ойынын ойнағысы келгендер болса, дәл осы тасжолда жүруге кеңес береді. Өйткені автожолда адреналин алуға мүмкіндік көп екен. «Мұнайлы өлкенің тұрғындары тасжолдарда тетрис ойнаудың шебері болып алған. Мұндай жолдар бізде ғана бар», – дейді атыраулық Есмұрат. Ойқы-шойқы жол үшін жұмысынан айырылған атқамінерлерден кейін жағдайдың оңаларын алдағы уақыт көрсетер. Десе де, жылда жыры бітпейтін жол сапасы бойынша 93-орынға жайғасқан елімізде қомақты қаражаттың сұрауы қатаңдатылмаса, қара жолдың бойында қаза тапқандардың санын азайтуы неғайбіл.2018 жылы аудандағы жолдарды жөндеуге 106 миллион теңге бөлінген. Бірақ оның өзі жол күтімінен артылмайды. Күні бүгінге дейін аудандық маңызы бар 340 шақырым жолдың 160 шақырымын толық жөндеуден өткіздік. Ал жылда жамау көретін жолдардың көпке бармайтын себебі – біздегі жолдардың тозығы жеткен. Сондықтан жол қауіпсіздігін сақтау үшін жамалады. Сіз айтып отырған облыстық жолдан бөлек, тек қана аудандық жол күтіміне жыл сайын 20 миллион ақша жұмсалады. Бірақ ол талайдан бері жөндеу көрмеген жолдарды бітеуге, қар тазалауға жеткіліксіз. Ол соманы 12 елді мекенге шаққанда 1-1,5 миллион болады.
Жадыра МҮСІЛІМ