Қазақстанда 1 қыркүйектен бастап электр энергиясы тарифтерінің құны қымбаттайтын болды. Естеріңізде болса, электр бағасы бұған дейін өңірлерде 1 сәуірде, одан кейін 1 шілдеде екі кезеңмен орташа алғанда 3,5%-ға өсірілген еді.
Тарифтерге не түрткі болды?
Энергия өндіруші компаниялардың тарифтері әр өңірдің жағдайына қарай әрқалай болады, дегенмен жалпы орташа республикалық көрсеткіш бойынша 15%-ға артады. Ал түпкілікті тұтынушыға, яғни сіз бен бізге ол 7,2% көлемінде өсіріп жетеді. Вице-министр Қайрат Рахымовтың айтуынша, жоғарыдағы жайттарға байланысты 2020 жылы қыркүйек айында ел аумағындағы энергия өндіруші 45 ұйымның 37-сі Энергетика министрлігіне тарифті көтеру жөнінде өтініш жазған. Министрлік бұл өтініштің қаншалықты негізді екенін жарты жылдан астам уақыт тексеріп, талдау жүргізді. «Электр энергиясын өндірушілер тарифті 36%-ға өсіруді сұрады. Біз өтініштің орынды-орынды емес екенін жарты жыл бойы сараптаудан өткіздік. Министрлік әр жағдайды жекеше алып қарады. Оның ішінде шешімі уақыт күттірмейтін өзекті мәселелерге баса назар аударылды. Сөйтіп, министрдің тиісінше бұйрығы 2021 жылы 5 наурызда ҮЕҰ-дың (үкіметтік емес ұйымдар) ашық сайтында жарияланды»,– деді Қайрат Рахымов. Айта кетейік, тарифті қымбаттату мәселесі «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасымен және министрлікте аккредитацияланған сарапшылардың қатысуымен талқыланған. Мұндай талқылау ҮЕҰ ашық порталының электронды алаңында да өткізіліпті. Талқылау барысында электр энергиясының шекті тарифі екі еседен астам төмендетілген. Нәтижесінде, республика бойынша баға орташа алғанда 15%-ға қымбаттайтын болды.Бақылаушылар бағаға наразы
Дегенмен қоғамдық бақылаушылар электр энергиясының бағасын өсіруге еш негіз жоқ деп санайды. Тіпті, Нұр-Сұлтан қаласындағы қазіргі тарифтің өзін төмендету керек деп отыр. «Астанада электр энергиясын таратумен «Астана-РЭК» АҚ айналысады, ол 100% қалалық әкімдікке қарайды. Монополияға қарсы орган тұрғындар үшін тарифті Квт/сағатына 3,25 теңге деп бекіткен. Сондай-ақ қаланың 30% бөлігін электр энергиясымен жекеменшік «Акмолинский РЭК» АҚ («АРЭК» АҚ) жабдықтайды, оның тарифі Квт/сағатын 4,85 теңгені құрайды. Ал жекеменшік компания шығындарының бәрін есептей келгенде оның қызметінің құны түпкілікті тұтынушы үшін квт/сағаты 11,93 теңгеден айналады», – дейді тұтынушылар құқын қорғау жөніндегі қоғамдық бақылаушы Марат Бөлекбаев. Оның айтуынша, қалалық энергия торабының қуаты елорда тұтынушыларын «АРЭК» АҚ желісін пайдаланбай-ақ толықтай қамтамасыз етуге жетеді. Ол жөнінде 2016 және 2020 жылдарда жасалған энерготехникалық сараптаманың қорытындысы да, астаналық прокуратураның жарлығы да бар. Егер қалалық энергия торабының қуаты толықтай пайдаланылатын болса, ол астаналықтарға тек электр жарығы үшін жылына 5,8 миллиард теңгені үнемдеуге мүмкіндік беретін көрінеді. Сондай-ақ қоғамдық бақылау барысында «Астанаэнергосбыт» ЖШС 2016-2020 жылдар аралығында, бақандай төрт жыл бойы тұтынушылардың 7,9 миллиард теңге қаржысын тікелей мақсатта жұмсамағаны әшкере болды. «Астанаэнергосбыт» ЖШС мен «АРЭК» АҚ – кредиттік желі бойынша банк сыйақысын тариф сметасына қосып жіберген үлестес компаниялар. Егер кредиттік желі бойынша банк сыйақысы тұрғындардың қалтасынан төленетін болса, онда абоненттердің электр энергиясы үшін төлеген ақшасы қайда кетті?!» – дейді қоғамдық бақылаушылар. «Астанаэнергосбыт» ЖШС жыл сайын «Астанатеплотранзит» АҚ мен «Астана-Энергия» ЖШС-на жалпы сомасы 7,9 миллиард теңгедей қарызға шығады. Ал оның төлемін тұтынушының иығына артып қойған. Сөйте тұра, тұтынушы ол жайында мүлдем бейхабар. Қоғамдық бақылаушылар жалғыз электр энергиясының ғана емес, 2016-2020 жылдар аралығындағы жалпы барлық тарифтердің қымбаттаушылығы бойынша кешенді қаржылық тексеру жүргізу керек деп санайды. Сондай-ақ Энергетика министрлігінің және Ұлттық экономика министрлігінің тарифтерді негізсіз бекіткен лауазымды тұлғаларының үстінен процессуалдық шешім шығару қажет деп біледі. Марат Бөлекбаевтың айтуынша, «Астанаэнергосбыт» ЖШС, «Акмолинская РЭК» АҚ, «Астана-ЕРЦ» ЖШС, «Астана-Энергия» АҚ, «Астанатеплотранзит» АҚ арасында жалпы сомасы 29,2 миллиард теңгеге астыртын өзара монополистік сөз байласу болған.Делдалдар үстеме қосады
Энергетика министрлігінің сайтында электр тарифінің қымбаттауына жаңартылатын энергия көздерінің, тасымалдау және отын бағасының өсуі себеп болғаны айтылады. Жылдағы айтылатын әңгіме – осы. 2019 жылғы, 2020 жылғы және 2021 жылғы қымбатшылық да осы себепке байланысты түсіндірілген. Сөйте тұра, электр энергиясын өндірумен байланысты шығындардың қайсы тарифке енгізілгені көрсетілмеген. 2018 жылы Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев энергетика саласының жұмысын сынға алып, тарифтердің қымбаттауын қылмысқа теңеген болатын. Ол кейінгі жеті жылда монополистердің өндірісті жетілдіреміз дегенді желеу етіп, миллиардтаған теңге табыс тапқанын, сөйте тұра энергетикалық компаниялар өздері көрсететін жұмыс құнына қызметкерлерінің сыйақыларын, бонустарын, банктердің несиелік сыйақыларын қоса көрсететінін айтқан. Сол кездегі Энергетика министрі Қанат Бозымбаев енді 2025 жылға дейін электр энергиясының тарифтері өспейді деп уәде берген еді. Бірақ тариф жылда қымбаттап жатыр. Уәде уәде күйінде орындалмай қалды. Сонда салалық министрлер ауысқанда бірінің сөзін бірі ескере бермесе керек. Бүгінгі қымбатшылық соны көрсетті. Сондай-ақ электр өнімін өндірушілер мен түпкілікті тұтынушы арасындағы көп санды делдалдарды алып тастау керек деген әңгіме де сол күйінде қалды, бұл талап та әлі күнге орындалған жоқ. Ал олардың әрқайсысы ауадан ақша сауып, өз пайдасын жібермеуге тырысатыны түсінікті. Сондықтан станса мен тұтынушы арасында жабдықтаушы делдал қаншалықты көп болса, баға соншалықты өсе түседі. Яғни, электр энергиясын өндіруші компаниялардың асыра белгілеген бағасына аралық делдалдар өз үстемелерін қосып, тарифті одан бетер көтеріп жібереді. Мұның бәрі айналып келгенде халықтың сорын қайнатып отыр.Дәулет АСАУ