Қазір интернет технологиялардың дамуына және синтетикалық есірткілерге сұраныстың тым артуына байланысты есірткі саудасы түрлене түсуде. Бұл бір жағынан есірткінің заңсыз айналымында жаңадан психобелсенді заттардың пайда болуымен де тығыз байланысты. Сауданың басым бөлігі интернет дүкендер, әлеуметтік желілер, киви-әмиян сияқты қосымшалар арқылы жүзеге асырылады. Соның ішінде аноним Telegram каналдар арқылы тарату қатты белең алып отыр.
810-нан астам сайт бұғатталды
Осы орайда ішкі істер органдары интернет кеңістігіндегі құқыққа қайшы контенттерді бұғаттау мақсатында тұрақты түрде мониторинг жүргізіп келеді. Анықталған интернет ресурстарға серверден ішінара ағыту түрінде шаралар қолданылуда. Нәтижесінде, жүйе қолданушылары олардың қызметтеріне қол жеткізе алмай қалып, көптеген клиентінен айырылған мұндай «онлайн саудагерлердің» беделіне нұқсан келеді екен. Бұл мақсатта Ішкі істер министрлігі «Киберқадағалау» ақпараттық жүйесін енгізген болатын. Бүгінде есірткіні тарату мақсатын көздейтін аккаунттар мен басқа да ресурстарды бұғаттау бойынша жұмыстар жалғасуда. Қазір олардың саны 810-нан астам сайтты құрайды. «Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, былтырдан бастап елімізде есірткіні интернет арқылы тарату үшін қылмыстық жауапкершілік күшейтілді. Енді Қылмыстық кодекске сәйкес, есірткіні жарнамалағаны және насихаттағаны үшін, соның ішінде граффити-суреттер мен QR кодтар арқылы жасағаны үшін қылмыстың жаңа құрамы енгізіліп, үш жылға дейін бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген. Егер осы қылмыстық топпен, бірнеше рет, білім ұйымдарында немесе адам көп жиналатын орындарда, бұқаралық ақпарат құралдарын немесе электрондық ақпарат ресурстарын пайдаланып, қызметтік жағдайын пайдаланып жасалған болса, 3 жылдан 6 жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза қарастырылған. Сондай-ақ Электронды ақпараттық ресурстарды пайдалану арқылы есірткі өткізу 10 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айырумен жазаланады. Электронды ресурстар арқылы есірткі қолдануға шақыру 3 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыруға әкеледі. Аталған қылмыстар ауыр және аса ауыр қылмыстар санатына жатқызылған», – дейді ІІМ Есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл департаментінің басқарма бастығы Бахытжан Әмірханов. 2020 жылы аталған баптар бойынша сотқа дейінгі 138 тергеу жүргізілген. Оның ішінде 106 қылмыстық іс есірткі жарнамасы фактісі бойынша, 32 қылмыстық іс интернет-ресурстарын қолдану арқылы есірткі өткізу (сату) фактісі тіркелген. Осы жылдың 7 айында есірткі жарнамасының 61 фактісі, интернет жүйесі арқылы есірткі өткізудің 56 фактісі тіркелді.Жиынтық кесте – заңдағы жаңашылдық
2018 жылы есірткі нарығындағы жағымсыз өзгерістерге дер кезінде ден қою мақсатында Мемлекет басшысының қолдауымен жаңа психобелсенді заттарды бақылауға енгізу тетігін жеңілдететін нормалар қабылданған болатын. Соның арқасында Үкіметке есірткі тізімдерін және оларды шағын, ірі және аса ірі мөлшерге жатқызу туралы жиынтық кестесін бекіту бойынша өкілеттіктер берілген еді. Оның тиімділігін шетелдік құқық қорғау органдары да, бейінді халықаралық ұйымдар да мойындап отыр. «Содан бергі уақытта белгілі синтетикалық есірткілердің барлық топтарының 89 базалық құрылымы қосымша бақылауға енгізілді. Ал биыл Қазақстанда бақылауға жататын есірткі және прекурсорлардың тізімін тағы да 29 құрылыммен толықтыру жөнінде Үкімет қаулысының жобасы әзірленуде. Осындай жаңашылдықтар нәтижесінде, соңғы екі жылда ең қауіпті синтетикалық есірткілерді заңсыз айналымнан алу көлемі 50 есе артты. Мәселен, 2018 жылы айналымнан 1,8 келі есірткі алынған болса, 2020 жылы бұл көрсеткіш 100 келіні құрады. Соңғы жылдары біз алғаш рет есірткі өндіретін астыртын есірткі зертханаларының ауқымды желісіне тап болып отырмыз. Ресейлік әріптестеріміздің көмегімен бұған дейін Алматы және Батыс Қазақстан облыстарында ең ірі есірткі өндірісін жолға қойған трансұлттық ұйымдасқан қылмыстық топты құрықтадық. Бұл жұмыстар биыл да жалғасуда. Мәселен, Қарағанды облысында трансұлттық ҰҚТ қызметінің жолы кесілді. Ресейлік әріптестерімен бірлесіп Алматы қаласында «мефедронды» жеткізу арнасына тосқауыл қойдық. Жыл басынан бергі 7 айда 11 есірткі зертханасы жойылды», – дейді полиция полковнигі Бахытжан Кәдірбекұлы. Жалпы статистика бойынша, 2021 жылдың 7 айында есірткі қылмыстарын тіркеуде оң серпін байқалады. Мәселен, жыл басынан бері 4 614 есірткі құқықбұзушылығы тіркелген. 2020 жылы бұл көрсеткіш 4 222 дерек болатын. Оның ішінде 1 510 есірткі қылмысы (2020 жылы – 1 334 дерек): өткізу фактісі – 920 (2020 жылы – 856), аса ірі көлемде есірткі сақтаудың 247 дерегі (2020 жылы – 178) тіркелді. Есірткі бизнесі саласындағы 8 ұйымдасқан қылмыстық топ жойылды (2020 жылы – 3), олардың көшбасшылары мен қатысушыларына қатысты 14 қылмыстық іс қозғалды. Есірткі құралдарын пайдалануға арналған притон ұйымдастыру және ұстаудың 7 фактісінің жолы кесілді. Контрабанданың 70 фактісі анықталды. Есірткі кірістерін заңдастыру фактісі бойынша 1 қылмыстық іс қозғалды. Заңсыз айналымнан 21 тоннадан астам есірткі тәркіленген. Оның ішінде 5,5 тонна марихуана, 300 келіге жуық гашиш, 4 келіден аса героин және 60 келіден артық синтетикалық есірткі бар. Басқарма бастығының айтуынша, өткен 7 айда синтетикалық есірткінің заңсыз айналымына қатысты 741 құқықбұзушылық тіркелген. Оның 251-і өткізу, 62-сі сақтау, 1-уі контрабанда, 66-сы насихаттау және 361-і теріс қылық дерегі.Нашақорлық жасарып келеді
Мамандардың айтуынша, есірткі әлеуметтік топ талғамайды екен. Сондықтан да ақшасы көп адам, есірткіні ұзақ және көп тұтынып жүре алады деген тұжырым – қате. Тәуелділікке түскен адам үшін ақша маңызды емес. Ол оны қайтсе де табуға тырысады. Бұл жердегі ең бірінші фактор – денсаулық. Егер синтетикалық есірткі туралы айтар болсақ, ол ең бірінші кезекте адамның орталық жүйке жүйесін бұзады. Конгинитивті ауытқулар болады. Параноя, галлюцинация, ұмытшақтық басталады. Сондықтан ондай есірткіні ұзақ уақыт тұтынып жүру мүмкін емес. Ал уақытында емделмесе, оның соңы қайғылы аяқталуы мүмкін. «Егер статистикаға қарайтын болсақ, 2017 жыл мен 2021 жылды салыстырып көрелік, бұрын бізге 18 жастан жоғары адамдар хабарласатын. Мәселен, нашақорлардың орташа жасы 25-40 жас аралығында еді. Ал қазір кәмелет жасқа толмаған жасөспірімдер де осы санатқа еніп бара жатыр. Олардың арасында 15-16 жастағы балаларға дейін бар. Сондықтан да нашақорлық жасарып бара жатыр деп сеніммен айта аламын. Бізді алаңдататыны – осы. Мұның барлығы интернет дүкендердің пайда болуымен, есептесудің оңайлығымен, соған сәйкес есірткі заттарының өте оңай қолжетімді болып кетуімен байланысты. Ал мұндағы байланысты қадағалап отырудың қиындығы бұл мәселені тіпті ушықтыра түсті», – дейді «Ренессанс» оңалту орталығының клиникалық психологі Карнелия Йоффе. Мұндай қадамға барудың бір себебі – ортаға байланысты екен. Айналаңда араласатын адамдардың бірі осындай құмар әдетке үйір болса, ол қасына екінші біреуді тартуы мүмкін. Сондықтан балаларыңыздың араласатын ортасына мұқият қарағаныңыз жөн. Өзіңіз де өмір салты күдікті топқа жоламағаныңыз абзал. Екінші себебі – психологиялық фактор. Адам есірткіні қабылдағанда оны өзінің көңіліндегі ішкі бос қуысты толтыру үшін жасайды екен. Бұл оның мінезіндегі кемшілігі немесе өкініші болуы мүмкін. Қызығушылықтан барған күнде де, ол осы бос қуысты толтыруға жатады. Яғни, сау кезінде ала алмаған қажеттілігін, ол масаң күйде алады. Әлде сау кезінде шығара алмаған мінезін, ол мас кезінде жақсы жеткізеді. Оған осындай күй жетіспейді деген сөз. Бірақ мұның барлығы да өткінші екенін, есірткі, психотропты заттар мен прекурсорлардың қандай күйде де, қандай көлемде де аса зиян екенін үнемі есте ұстаған дұрыс. Оларды пайдалану, тасымалдау, өткізу, болмаса одан да өзге мақсатта қолдану заңмен реттеледі және қудаланады.Нұрлан ҚОСАЙ