Елде таяуда болған төтенше жағдай қоғамды дүр сілкіндірді. Ең ауыры – бейбіт күнде жалынды да жас кәсіби мамандардан айырылдық. Бұлар әскер ме, өрт сөндіруші ме, қарапайым қарауыл, жұмыскер ме, кездейсоқ ат басын бұрған жан ба, адам өлімі – еліміз үшін үлкен қасірет, орны толмас ауыр қаза. Тосын жағдайда шейіт болғандардың отбасына, туған-туыстарына, ұрпағына, жақындарына, достарына, әріптестеріне қайғырып көңіл айтамыз. Ал жарылыстан зардап шеккендер тезірек сауығып, ортамызға оралса екен.
Бұл оқиға Қазақстанның бар азаматына ой салуы тиіс. Алдағы кезде оқ-дәрі, жарылғыш заттар қоймасында ғана емес, барлық жерде апаттың алдын алу, жамандыққа жол бермеу жолдары мен амалдары жан-жақты қаралуы тиіс деп ойлаймыз. Болған істің мән-жайын тергеп-тексеру үшін арнайы комиссия құрылды. Басқа да әскери қоймалардағы заттарды тиісті есепке алу, түгендеу, мерзімі түгесілген оқ-дәрілерді залалсыздандыру, жарамсыздарын жою сияқты шаралар жүзеге асырылмақ. Өкініштісі, көп жағдайда оқиғаның салдарына тап болатынымыз. Оның себебін анықтауды құзыретті құрылымдарға қалдыра тұралық. Ал біздің айтпағымыз – осындай төтенше жағдай туындағанда үрей төндірудің өршіп кететіні. «Жақсы сөз – жарым ырыс» екенін ұмытатындар қанқу сөзімен жер өртейтіні. Жекелеген адамдардың жауапсыз іс-әрекетін тұтас мемлекетімізге жаба салуға жақын тұратыны. Осындайда игі жақсылардың, тәжірибелі, білікті мамандардың, сөз ұстайтын ақсақалдардың ақылға, сабырға шақыратын үні неге естілмей қалады? Оның себебі көп те болуы мүмкін. Бізге белгілісі – суық хабар, жаманат жатпайды, тез тарайды. Екіншіден, өкінішке қарай анық-қанық ақпарат мардымсыз, шектеулі болатындықтан, жұрт ұзынқұлаққа ерік береді, сан-саққа жүгіртеді. Оған «біреудің үйі өртеніп жатса, өртке қойдың басын үйітетін» немқұрайлылар да қосылады. Пендешілікпен, қараулықпен тонаушылық әрекетке барғандар туралы хабар құлаққа шалынғанда, жойқын апаттан аман шыққан сонау алыстағы жапон халқының қасиетін еріксіз есімізге алуға тура келді. Олар қиын кезде де адами жауапкершілігін бірінші орынға қойды. Қайғы-қасіреттің өзін ақылға, асқан адамгершілікке, тағаттылық пен шүкіршілікке жеңдірді. Қай кезде де елдің қатаң тәртіпке бағынып қана берекеге жететіні – жазылмаған заңдылық. Қазақ елінің ата дәстүрінен, дамыған, озық елдер тәжірибесінен сабақ алып, заңға бір кісідей мойынсынуды, жаппай мәдениеттілікті үйренуге келгенде қалың көпшіліктің ынта-ықыласы, ұмтылысы әзірге байқалмай тұр. Ал елдегі жекелеген салаларда біліксіздіктің, жауапсыздықтың кесірінен қауіп-қатерге ұрындыруы мүмкін жағдайдың әлі де баршылық екенін неге дер кезінде айтып, шара қолданбаймыз? Күнделікті тіршілікте орталық және жергілікті атқарушы билік орындары аса мән бере бермейтін немесе кейінге ысыра салатын осал тұстар мен кем-кетік түйткілдер, заңды белден басулар әуелі әдетке айналып, соңынан сойқанға, жанжалға, ұрлық-қарлыққа, жемқорлыққа ұласатыны қынжылтады. Солардың бірсыпырасы – жекеменшік иелігіне қатысты. Әрине, өркениетті елдердегідей, бізде де қастерленетін жеке адамдардың меншігі қалыптасып үлгерді десе болады. Олар қолданыстағы тиісті заңдармен қорғалады. Оның үстіне, Реформалар жөніндегі жоғары кеңес жекешелендірудің жаңа жоспарын мақұлдап отыр. Бір қарағанда, бәрі де орынды сияқты. Алайда әлі тиісті заң қабылданбаған кезде ел-елде, жер-жерде үй іргелік жерлеріне өз бетімен жанама учаскелерді арық-атызымен қосып алған, «өзім білеміндікке» салып, газ, су құбыры өткен жерлерді, аумақты (біліп-білмей, қасақана) қоршап, иеленіп кеткен жекелеген адамдарды тәртіпке кім шақырады? Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексте мемлекеттік жер учаскелерін заңсыз иеленіп алғанға тиісті айыппұл салынатыны жазылған. Заңбұзушылықтың үлкен-кішісі болмайды, тиесілі жаза бар. Ал ауыл-ауылдарда заңның орындалуын қадағалайтындар мұны ұсақ-түйекке санайтыны жасырын емес. Олар кейбір елді мекендерде қоғамдық пайдаланудағы жерлерді оңды-солды жеке мүддесіне пайдаланып, жолдың екі қапталын құрылыс материалдарымен, қосалқы техникасымен жауып тастайтындарды да елемейді, жауапқа тартпайды. Қысқасы, олар мұндай заңсыздықтарға көз жұмып қарайды. Айталық, Бурабай сияқты елді мекеннің орталық көшелерін есептемегенде, құмырсқаның жолындай мың бұралған тар көшелері мұнда құрылысшы, архитектор атымен болмағандай әсер ететіні өтірік емес. Тәуелсіздігіміздің 30 жылдығы қарсаңында реттелетін-ақ жөні бар еді... Сондай-ақ кейбір мегаполис қалаларымызда «қызыл сызықты» баса көктейтін жекеменшіктегі құрылыс нысандары, қала төңірегін маңайлаған «нахаловка» аудандар әлі салынып жатқаны көзге қораш көрінеді. Бұл қаланың құрылыс мәдениетіне нұқсан келтіретіні сөзсіз. Бірер жыл бұрын ұшақ Алматы әуежайы маңында апатқа ұшырағанда, мұндай заңсыздықтың беті ашылып, қылмыстық іс те қозғалды. Содан бері осы бағытта не істелді? Қанша әуежай тұрған аудан тексерілді? Жаман айтпай, жақсы жоқ, енді Шымкент әуежайының маңындағы тұрғын үйлердің заңдылығын анықтау үшін елді еңірететін кезді күтіп жүрміз бе?.. Міне, осындай өрескелдікті, жөнсіздікті, заңбұзушылықты аспаннан бұлт үйірілгенде емес, жаймашуақ шақта жөнге салса, түгендесе артық болмас еді-ау.Төтенше жағдай зардаптары қоғамдық талқыға түскенде бұқаралық ақпарат кеңістігінде көптеген қисынды пікірлермен қоса қиғаш, бірқыдыру қисық-қыңыр сөздердің де тиегі ағытылатыны – белгілі жайт. Соның ішінде Үкімет құлақ асып, қаперге алатын ұсыныстар баршылық. Мысалы, әскерге шақырылғандардың арасынан талаптыларды іріктеп, сарбаздардың бейіміне қарай арнайы мамандыққа оқытуды ұйымдастыру маңызды. Бұл жөнінде Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында: «Мамандық алудың тағы бір мүмкіндігі армияда берілуі тиіс. Мерзімді әскери қызметтегі сарбаздардың экономикадағы нақты сектор үшін қажетті жұмысшы мамандығын игеру мәселесін пысықтаған жөн» деп нақты тапсырма берді. Сондай-ақ елімізде төтенше жайдайлар қызметі, әскери-патриоттық іс, спорт және денешынықтыру үшін ортақ ғылыми-зерттеу орталығын ашудың да реті бар. Ерекше дайындықты қажет ететін салалардың ахуалын, жай-күйін сараптайтын ғалымдар, сарапшылар, тәлімгерлер даярлау – уақыт талабы. Мерзімі өткен оқ-дәрілердің, қару-жарақ техникаларының көзін құртатын, қоршаған ортаға, экологияға зиян келтірместен оларды өзге мақсатқа жарататын жаңа технологиялар ендіру қажет. Сайып келгенде, заманауи білікті кадр даярлау ісіне көңіл бөлсек, төтенше жағдайларда туындайтын көп қиындықты жеңуге болады. Сонымен бірге «Азаматтық қорғау туралы» заңының әр өңірде қалай орындалып жатқанын сараптаған жөн. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар мен олардың салдарының алдын алуға және оларды жоюға, төтенше жағдай аймағындағы халыққа шұғыл медициналық және психологиялық көмек көрсетуге, өрт қауіпсіздігі мен өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған баптарымен әр мекемеде, ұйымда ұдайы таныстырып, адамдардың есіне салып отырудың да артықтығы жоқ шығар. «Бәле қайда деме, Аңламасаң, аяқ астында» деген халық мақалы атам заманнан айтылып келеді. Ендігі жерде амалын тауып, қатаң сақтық шаралары аясында нақты іс-әрекетке көшпесек, барымызға да, бағымызға да қатер төнуі мүмкін. Құдай немқұрайлықтан, жауапсыздықтан, берекесіздіктен, шалалықтан сақтасын!Ерекше дайындықты қажет ететін салалардың ахуалын, жай-күйін сараптайтын ғалымдар, сарапшылар, тәлімгерлер даярлау – уақыт талабы. Мерзімі өткен оқ-дәрілердің, қару-жарақ техникаларының көзін құртатын, қоршаған ортаға, экологияға зиян келтірместен оларды өзге мақсатқа жарататын жаңа технологиялар ендіру қажет. Сайып келгенде, заманауи білікті кадр даярлау ісіне көңіл бөлсек, төтенше жағдайларда туындайтын көп қиындықты жеңуге болады.
Дархан МЫҢБАЙ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, «Nur Otan» партиясы фракциясының мүшесі