Биыл Маңғыстау облысы мен Аралда болған қуаңшылықтың зардабын толық жеңдік деп айта алмасымыз анық. Егер алдағы қыста қар түсіп, көктем жаңбырлы болмаса, қуаңшылық тағы қайталануы мүмкін. Бірақ «көктен нұр жауар» деген үмітпен қол қусырып отырамыз ба? Басқа қандай амал қарастырған жөн?
Жер құрғап кеткен
Биыл «Қазақстан ғарыш сапары» ұлттық компаниясы өңірлердегі жер динамикасына ғарыштық шолу жасаған болатын. Көп ұзамай есебін көпшілікке ұсынды. Соның нәтижесіне қарайтын болсақ, Маңғыстау облысындағы жайылымдық жерлердің үлесі 36,03 пайызды құраған. Бірақ ол жерлердің де жағдайы өте нашар деңгейде екен. Ал облыс аумағының 63,9 пайызында мүлде өсімдік шықпаған. «Шөп түгілі шөңге жоқ» дегендей, қуаңшылықтың зардабы оңай болмағанын осыдан-ақ аңғаруға болады. Енді бұл тұста бір мәселе бар. Биылғысын өткердік, ал келесі жылы қуаңшылық қайталануы мүмкін бе? Өңірде әкім ауысты, жаңадан тағайындалған Ауыл шаруашылығы министрі ат сабылтып, аймақты аралады. Бірақ оның бәрі жағдай ушықпайтынына кепіл болмас. Мәселен, синоптиктер де алдағы уақытта қар түсіп, жаңбыр жаумаса, биылғы күрделі жағдай тағы қайталанатынын болжап отыр. Алдын алмақ түгілі зардабын жоя алдық па?Мал әлі қырылып жатыр
Жуырда Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары Ғалымжан Ниязов өңірде қуаңшылықтың салдарынан қырылған мал санын айтқан болатын. Ресми дерек демесеңіз, сену қиын. Себебі өлген малдың санын 1,2 мыңның ғана айналасында деп көрсеткен. Ал өңірдегі қоғам белсендісі Жәнібек Қожық халық өлген малы жайлы деректі бергісі келмейтінін айтады.– Әрине, күз басталғалы да қырылып жатқан мал бар. Әлсірегені, құлыны бар биелер жығылып жатыр. Олар есепке бермейді. Себебі өлген малды әкімдікке айтып, мал дәрігерін шақырып, көзінше көміп, тіркету қажет. Бірақ өлген мал үшін ештеңе төленбейді. Мал тірі десең, аздаған ақша береді. Бір рет жылқыға 9 мыңнан, қойға 1 900 теңгеден төленді. Осындай ақыдан қағыламын ба дегендер қырылған малын көрсетпей тастайды. Қазір жылқының 90 пайызы, түйе мен ірі қараның 70-80 пайызы көтерем. Егер де қараша мен желтоқсанда шығыстан жел тұрып, жаңбыр жауып, арты қар аралас жаңбырға ұласар болса, мал қалмайды. Кеш қалғанымыз анық. Әкімдік пен Ауыл шаруашылығы министріне ескерттік, құлақ аспады. Алайда осы күмәнім 90 пайызға орындалады-ау деп қорқамын, – дейді ол.Осы тұста белсенді әкімдіктің бөлінген қаржыны жөнді игермей отырғанын ашық айтты.
– Соңғы санақ бойынша Маңғыстауда 800 мың мал бар екені айтылған. Әрқайсысы бір күнде 1 түк шөп жейді дейік. Сонда облыс бойынша 1 күндегі қажеттілік шамамен 800 мың түк. 10 күнде 8 миллион. Мұндай азықты қайдан табады? Әкімдіктер бөлінген ақшаға жемшөп әкеледі. Бағасы кәсіпкерлер қойған бағадан төмен емес. Яғни, халықтан гөрі кәсіпкерлердің де мүддесін ойлап отырған топ бар ма деймін. 100 жылқыдан артық малы бар, жағдайы жеткендер Ақтөбе мен Оралға айдап апарып жатыр. Олардың тасымалдауы, мал азығын алуы және жайылымды табуы бар, бәрі шығын. Оларға да әкімдік септесіп отырған жоқ. Жолда барымтамшыға тап бола ма, белгісіз. Бірақ әкімдік «көрші облыспен келістік, осынша жер бөлді» деп жариялайды. Есепті қатырады, – дейді Жәнібек Қожық.
Қайтпек керек?
Бұл тұрғыда түрлі ұсыныс айтылып-ақ жатыр. Соның ең бір көңілге қонымдысы – «Nur Otan» партиясының мүшесі, Мәжіліс депутаты Еділ Жаңбыршиннің айтқан ұсынысы. Депутат жасанды жолмен жаңбыр жаудыру әдісі қолға алынып, шетелдік компаниялармен келіссөз жүргізгенін мәлім еткен. Бірақ осы күзден немесе ерте көктемде іске асырыла бастаса құп. Ал қазір не істеген жөн? Өзі ауылға қоныстанған, елдің арасында жүрген қоғам белсенділері бірауыздан мынандай пікір айтыпты: әр ауданның орталығынан мал бордақылайтын жер ашып, халық малын тиімді бағада сонда жіберуі тиіс. Не үшін? Бір қызықты қараңыз, Маңғыстауда 50 мың мұнайшы бар. Мұнай компаниялары сиыр етін Беларусь мемлекетінен, ал тауық етін АҚШ-тан тасымалдайды екен. Қай жағынан да тиімсіз. Дәл жанындағы елдің малы қырылып жатыр. Жаңағыдай мал бордақылайтын орындар ашылса, семіртіп, мұнай компанияларына тиімді бағада беруге болады екен.– Дәл осындай жұт Маңғыстауда соңғы рет 1910 жылы болған. Шежіреде «жұт ит» деп айтылады. «Шөп түгілі шөңге болмай қалды» делінеді. Сол кездегі байлар әр малшыға 100 жылқыдан беріп, «өсімі сенікі, қуаңшылық біткен соң осы 100-ін алып келсең жетеді» дейтін көрінеді. 15 қазаннан кейін жаңбыр жауғаннан пайда жоқ. Қазір жылқының еріні ойылып кеткен. Шөп шыға ма деп топырақты қаза береді. Былтыр Ауыл шаруашылығы министрі болып тұрған Сапархан Омаровқа өтініш жаздық. Каспийдің 2-3 шақырымдық жағасында табиғи ыза су бар. Мал ішіп, егін егуге болады. Жоңышқа егуге жарайды. Егіп, шыққанын көрсеттік. Қажетсінбеді. Осы қарқынмен қала берсек, қуаңшылық сөзсіз қайталанады. Құдай да қарекет еткенге береді, – дейді Жәнібек Қожық.Дәл осы тұста Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та мәселенің маңызын ескеріпті. Маңғыстау облысына іссапармен барған Президент су тапшылығы жайын қозғады. Әсіресе, өңірдегі құдықтарды қайта ашқан жөн екен. Өзегі бітеліп жатқан осы шыңыраулар да малы бар елге біршама көмек болары даусыз. Қорыта айтқанда, сөздің шынына көшсек, қуаңшылықтың зардабын толық жеңбегеніміз айқын. Бұл жаңадан барған өңір басшысы Нұрлан Ноғаевқа да құлаққағыс болса керек. Әйтпесе, бір мәселені шеше алмай отырып, бұдан да қиын түйткілге тап болып жүрмейік…
Мадияр ТӨЛЕУ