Нобель сыйлығы биыл әдебиет саласы бойынша танзаниялық жазушы Абдулразак Гурнаға берілді. Швед академиясының анықтамасында қаламгерге сыйлық Африка құрлығындағы отаршылдықтың және континенттер арасындағы босқындардың зардабын көрсеткені үшін берілген секілді.
Абдулразак Гурна 1948 жылы Танзанияның Занзибар аралында туған. Босқын дегеннің не екенін жастайынан көріп өскен. 1968 жылы Англияға ағылшын тілін үйренемін деп барған екен. Содан біржола қалып қояды. Қазір Британияда тұрады. Шығармаларын ағылшын тілінде, реализм стилінде жазады. Діні – мұсылман. Жазушының «Жұмақ» және «Қашқындық» деп аталатын белгілі романдары бар. Соңғы романы «Тасқа айналған жүрек» деген атпен 2017 жылы жарық көрді. Африка құрлығы жазушылары арасында Нобель сыйлығын алған екінші жазушы. Бұған дейін нигериялық Воле Шойнике 1986 жылы лауреат атанған еді. Бұл жолғы үміткерлердің сапында француздық жазушылар Анни Эрно мен Мариз Конде де болды. Олардан басқа, бәсекелестердің қатарында Антуа және Барбудада туған жазушы әйел Джамайка Кинкейд, кениялық жазушы-драматург Нгуги Ва Тхионго, тегі үнділік британ жазушысы Салман Рушди, норвегиялық драматург Юн Фоссе, жазушылар Карл Уве мен Даг Сульстад, канадалық ақын Энн Карсон мен жазушы Маргарет Этвуд те бар. Прозаиктердің қатарында жапон жазушысы Харуки Мураками де көрінген. Алайда сыйлық оған бұл жолы да бұйырмады. Ал қазақ жазушыларының бұл қатарға қашан енетіні белгісіз!Горький алты рет ұсынылған
Дулат Исабековтің Нобель сыйлығы туралы: «Өткен ғасырдың 80-жылдарынан кейін Нобель сыйлығы өзінің принципінен айни бастады. Тіпті, саясиланып кетті деп айтуға да болады. Мәселен, Солженицынге ұлы суреткер ретінде емес, дисседент ретінде, яғни коммунистік режимге қарсы тұрған адам болғаны үшін берілді деп ойлаймын. Жалпы, орыс әдебиетінде Бунин, Пастернак, Шолохов, Солженицын, Бродский секілді жазушылар Нобель сыйлығын иемденген» дегені бар-ды. Сондай-ақ жазушы КСРО кезінде Нобельге лайық жазушылардың көбі бұл сыйлықты ала алмағанын айтады. Қаламгердің айтуынша, Максим Горькийдің өзі алты рет ұсынылған. «Горькийге бермей қалған себебі атеизмді жақтап кетті. Дінсіз болды. Шіркеуге де бармады. Ал Алексеевичке орыстарды сынағаны үшін берілген секілді» дейді. Ал әзербайжан жазушысы Анар Расул оглы Рзаевқа «Нобельге қызығасыз ба?» деген сауал қойғанымызда: «Оған қызыққан да емеспін. Жалпы, мені ешқандай марапат қызықтырмайды. Совет уақытында абыройлы Мемлекеттік сыйлықты, еліміздегі беделі зор Гейдар Алиевтің сыйлығын алдым. Оларды аламын деп талпынған емеспін. Нобель сыйлығына біздің жазушылардың өз реніші бар. Бір жылы жазушыларымыз қатыспақшы болып, одан жақсылық таппады. Өйткені ол жерде саясат басқа. Мысалы, Нобельді алған белорус қызы Светлана Алексиевич жазушы да емес, журналист. Осы әділ ме?! Сондықтан бұл маған керек емес» деген еді. Ал ақын, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Серік Ақсұңқар «Былтыр бір көше музыкантына берген. Биылғысы да біртүрлі...» дейді.Сыйлық саясиланып кетті ме?
Сыншы Ардақ Нұрғазы: «Әдебиет саласы бойынша осы ғасырда Нобель сыйлығын алған жиырмадан артық ақын-жазушылардан нақты бір саясат көріп отырған жоқпыз. Егер биылғы Нобель сыйлығын алған мұсылман жазушы Абдулразак Гурна туралы айтар болсақ, онда да саясат тұрған жоқ. Былайша айтқанда, онда прозаның табиғаты тұр. Яғни, саяси салмағы емес, прозаның салмағы басым түскесін, оған сыйлық берілді деп ойлаймын» деген пікірді алға тартты. Нобель сыйлығына ұсынылған қазақ жазушысы кемде-кем. Әйгілі Айтматовтың өзіне бұл сыйлық бұйырмаған. Ал сыйлық саясиланып кетті дегенге келіспейтіндер де көп. Мәселен, ақын Дүйсенәлі Әлімақын «жұрт солай деп жүргенімен, бұған келіспеймін» дейді. «Бұл пікір Нобель сыйлығын алғандардың шығармашылығымен таныс еместердің көзқарасы деп ойлаймын. Неге десеңіз, Нобель комитетіндегі сарапшылар біз ойлағандай жеңілтек, орашолақ ойлайтындардан емес. Соңғы жылдары Нобель әдебиет сыйлығын Мо Ян, Орхан Памук, Казуо Ишигуро, Луиз Глук, Боб Дилан, Олга Токарчук, Петр Хандке, кешегі Абулразак Гурналар иеленді. Ал осылардың ішінен кімнің шығармасында саясаттың иісі аңқып тұр деп ойлауға болады. Қытайлық жазушы Мо Янның Нобель сыйлығын алуы еш кездейсоқтық та, саясат та емес. Оның «Сандал ағаш жазасы», «Өмір мен өлім азабы», «Қызыл Гауляң» сияқты сүйекті романдарын оқып көрген адам жоғарыдағыдай оғаш көзқарасынан айнып қалады. Өз басым Мо Янның жеті романын оқыдым, бәрі өзінің айтары бар шығармалар. Нағыз жазушы шығармасында өзі өмір сүрген қоғамның шындығын жазады, мына жұрттың саясат деп жүргені сол шығар» деген пікірді алға тартады. Ол Орхан Памуктің те романдары Нобель алуға лайық екенін айтады. Швед академиясының мұндай жазушыны әлем оқырмандарына таныстырғанына риза болады. «Боб Диланды айтайық, оны ақын деп санамайтындар көп шығар. Бірақ оның жазған ән сөздері өзін мықты санайтын ақындардың өлеңдерінен әлдеқайда ойлы, терең. Мен оның шығармашылығымен жақсы таныспын, аудардым. Биылғы Нобель лауреаты туралы да алыпқашпа сөздер көбейді. Бірақ мен оны тақырып жағынан ұтқан жазушы деп ойлаймын. Оның саясатқа қатысы қандай?» дейді ақын. Нобель сыйлығының жөні бөлек. Сыйлық алған ақын-жазушылардың есімі естілгенде елең ете қалатынымыз да сондықтан. Демек, бұл сыйлық оңай адамдарға берілмейді деген сөз. «Соңғы кезде Нобель сыйлығы саясиланып кетті және бұл негізсіз де емес. Ақпараттық жүйе дамығалы бері дүрбелең дүние алақандағыдай айқынданып, кез келген ақпарат жасырып-жабатындай болмай қалды, сондықтан саяси жағдай да өткірлене түскені анық. Әсіресе, соғыстардан босыған адам тағдыры, посколониалды елдердің жағдайы өзек болып отырған шығарма, әрине әлем оқырмандарының қызығушылығын тудырады деп ойлаймын. Сондықтан танзаниялық жазушының сыйлық алған шығармасын оқуға қазақ оқырмандары да асық. Нобель алған шығармалар аударылып, қазақстандық кітап нарығына келіп жатса, тек қана қуанамыз», – дейді сыншы Анар Қабдуллина. Бұған дейінгі Нобель сыйлығы иегерлерінің шығармалары да қазақ тіліне аударылып, қазақ оқырманына жетіп жатыр. Гавриэль Гарсиа Маркестің де көркем туындыларын ерекше жақсы көретіндер өте көп. Сол секілді Памуктың да шығармалары өз оқырманын тапқан. Бұл қатардан Абдулразак Гурнаны да кездестіріп жатсақ, демек Нобельдің бағасы артқаны... Ал қазақ жазушысы бұл қатардан қашан көрінетіні тағы белгісіз. Алдағы бес жылдықта жаңа есімдер, жаңа шығармалар туып, Нобельге лайық болып жатса, қанеки! «Ауызды қу шөппен сүртуге де болмас»... Күтейік!Айым БЕКТҰР