Ақмола облысының бірнеше ауданын кесіп өтетін Жабай өзенінің суы тартылып, арнасы тарылып барады. Әсіресе, Сандықтау ауданындағы өзеннің деңгейі тым төмендеп кеткен. Ал бір кездері жарқ-жұрқ етіп, аттай тулап жататын балықтары қайраңға шығып, қырыла бастаған. Кеуіп кеткен өзеннің табанына қамыс өсіп, терең судың орнын әр жердегі шалшықтар ғана басқан. Балалар суға шомылатын тоғанға да суға түсуге тыйым салыныпты.
Дабыл қаққан белсенді тұрғындар биліктің назарын аудармақ болып жергілікті әкімдікке де, тиісті органдарға да талай мәрте хат жазып, мәселе көтерген. Алайда бірнеше жыл өтсе де жағдай түзелудің орнына керісінше ушыға бастапты. Мәселе 2017 жылы Парламенттік деңгейде де көтерілген. Құрамына Мәжіліс депутаттары және облыстық тиісті органдардың шенеуніктері мен әкімдер кірген комиссия өзен арнасын аралап, оны тазалау қажет екеніне көз жеткізген. Алайда содан бері аттай төрт жыл өтсе де, өзен арнасы әлі күнге еш тазаланбады. Өзенді тартылып кетуден сақтау үшін тұрғындар өз күштерімен әрекеттеніп те көрген. Бірақ еңбек еш кеткенге ұқсайды. Көктемгі су тасқынынан өзеннің жиегіндегі тұрғын үйлерді су басудан сақтау үшін билік суды жылда ағызып жіберуге көшкен.Өзеннің экологиялық жағдайы ушығып барады...
«Жабай өзенінің тереңдігі сексенінші жылдарда 5 метрден асып жығылатын. Ал қазір ең терең тұсы небәрі 2-3 метрден аспайды. Жағасына үйлерді салуға рұқсат беріп тастаған. Ал олар жыл сайын зардап шегіп келеді. 2017 жылы су тасқынында өзен жағасындағы бөгет шыдамай, жарылып кетіп, көп үйлерді су басты. Бұл, әрине бірінші кезекте өзен арнасының тазаланбауынан болды. Егер өзен таза болса, су тасқыны елді еш мазаламас еді. Ал жергілікті билік мәселені тек суды ағызып жіберумен шешпек болды. Жыл сайын күзгі айларда Атбасар жаққа суды әдейі ағызып жібереді. Ал бұдан экологиялық жағдай ушығып, өзен тартылып барады. Оған мән беріп жатқан билік жоқ», – дейді Балкашин ауылының тұрғыны Виктор Новоселов.Су тасқынының алдын алу үшін ағызып жібереміз – әкімдік
Дәл қазіргі уақытта кемерінен асып толқып жататын өзен кеуіп жатыр. Ал әкімдік өзен суын көктемгі тасқын кезінде елді мекендерді шайып кетпес үшін әдейі басқа арналарға ағызып жіберетінін айтады. «2010 жылы Балкашин тоғанына күрделі жөндеу жүргізілген. Алайда 2011 жылғы көктемгі тасқын суға төтеп бере алмай, бұзылған. Қазір Балкашин тоғаны гидротехникалық ғимарат ретінде есепте тұрған жоқ. Суды Ақмола облысы Төтенше жағдайлар департаментінің ұсынысына сәйкес транзиттік режимде ескі бөген арқылы өткіземіз. Дегенмен жазғы уақытта су деңгейін көтеру үшін бөгенге топырақ үйіліп уақытша суды ұстау жұмыстары жүргізіледі. Ал күзгі уақытта суық түскенге дейін көктемгі су тасқыны шығындарын барынша төмендету үшін өзен суын ағызып жібереміз», – дейді Сандықтау ауданының әкімі Ербол Жүсіпбеков. Аудан әкімдігінің мәліметінше, биыл өңірдің көктемгі су тасқыны қаупі төнген елдімекендерді инженерлік қорғау жоспарына сәйкес Балкашин ауылы маңында Жабай өзенінің жағасында арнайы жұмыстар жүргізілген. Өзеннің арнасын құм қайраңдар мен бұталардан тазарту қажет болған. Қазіргі сәтте судың арнасы толып кеткендіктен, бір учаскеде жұмыстар аяқталмай қалыпты. «Жоспарға сәйкес жұмысты аяқтау үшін үйілген топырақты жырып, суды ағызып жіберуге мәжбүр болдық. Үйілген топырақты жарып ағызу 13 қазанда өткізілген. Тоғанның суы құрғаған жерлерде балықтардың өлгені байқалды. Аудан әкімдігі ерікті азаматтар мен жергілікті тұрғындардың, сондай-ақ Есіл облысаралық балық шаруашылығы инспекциясының мамандарымен бірлесіп, өзеннің кеуіп қалған тұстарындағы балықты суға жіберу шаралары жүргізілді», – дейді Сандықтау ауданы әкімі.Жобаға 3,2 миллиард теңге қаражат бөлінбек
Өзен арнасын тазарту шараларын ұйымдастыру мен жүргізілетін жұмыстардың жайын Ақмола облысының Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасынан білмек болдық. Басқарманың мәліметінше, Жабай өзенінің арнасын тазарту жұмыстарының жобасы аяқталуға таяу. Жобаны жүзеге асыру үшін қыруар қаржы бөлінуі тиіс. Басқарманың мәліметінше, жүргізілетін жұмыстар су тасқыны кезіндегі төтенше жағдайлардың алдын алуға бағытталған. «Жабай өзенінің арнасының түбін тереңдету, тазарту және тіктеу жұмыстары бойынша жүзеге асырылатын барлық инженерлік-техникалық шаралар су тасқыны кезінде Балкашин ауылының аумағын инженерлік қорғауға бағытталған. Жобалаушы – Алматы қаласының «Қазгидро» ЖШС. Қазір жер учаскелеріне құжаттар рәсімделіп жатыр. Құжаттар әзірленгеннен кейін жоба экологиялық сараптамаға жолданатын болады. Мемлекеттік сараптамадан өткенге дейінгі жобаны жүзеге асырудың құны шамамен 3,2 миллиард теңге болып отыр. Жобаға сәйкес өзеннің түбін тереңдету, арнасын кеңейту, қорғаныс бөгендерін бекіту, кеңіген өзен учаскелеріне көпжылдық шөптер егу, су ағысы жылдамдығын төмендету көзделген. Бюджеттік өтінім қазанның аяғында немесе қараша айында берілмек», – дейді басқарма басшысының орынбасары Болат Төкішев. Қысқасы, Жабай өзенінің түбін тазалау, кеуіп қалған арнасын қалпына келтіру, миллиардтар бөлінетін жобаның қай уақытта нақты жүзеге асатыны әзірге беймәлім. Өйткені тұрғындар алғаш рет дабыл қаққаннан бері де төрт-бес жыл өте шықты.Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ, Ақмола облысы