Солтүстік Қазақстан облысы азық-түлік бағасының қымбаттауы бойынша елімізде екінші орында. Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы жыл басынан бері 110,1 пайызға өскен. Тіпті, өзімізде өндірілетін тамақ өнімдерінің де бағасы шарықтап кеткен. Мәселен, картоп – 39,3 пайыз, сәбіз – 38 пайыз, сұйық май – 26,5 пайыз, пияз – 19 пайыз, қант 17,6 пайызға қымбаттаған.
Тұрғындар қарашаның қымбатшылығына қынжылыс білдіріп отырса, жергілікті билік бағаны тұрақтандырудың жолын таба алмай дал. Ол үшін түрлі тауар өндірушімен бағаны төмендету туралы меморандумға қол қойылып, тұрақтандыру қоры құрылып, жәрмеңке ұйымдастырылуда. Алайда бағаның тоқтайтын түрі жоқ. «Бұрын 10 мың теңгемен дүкенге барып, керек-жарақтың барлығын алып шығатын болсам, бүгінде дәл сол тауарларға 20 мың теңге шығындау керек. Соған қарағанда баға екі есе қымбаттап отыр. Ал еңбекақымыз сол күйінде қалды. Бұл әділдікке жатпайды», – дейді Петропавл қаласының тұрғыны Күнсұлу Жарқынбекова. Күзгі ауыл шаруашылығы жәрмеңкелері, тұрақтандыру қорын толықтыру – Солтүстік Қазақстан облысында жылда қайталанатын жағдай. Дегенмен мәселені үзілді-кесілді шешудің амалы табылар емес. «Зенченко и К» коммандиттік серіктестігінің бас директоры Геннадий Зенченконың пікірінше, бар гәп – тауар өндіруші мен сауда желісінің бағалары арасындағы айырмашылықтың жер мен көктей екенінде. Бұл туралы ол «Nur Otan» партиясы облыстық филиалы жанындағы өзі төрағасы болып табылатын Аграрлық секторды дамыту жөніндегі қоғамдық кеңестің кешегі отырысында айтты. «Бұл – жылда қайталанатын құбылыс. Қымбатшылық мәселесін шешу – жыл сайын күз келе біздің «бас ауруымызға» айналады. Бұл түйткілді соңына дейін шешіп, нүктесін қоятын кез келді. Сонда ғана халықтың көзіне ұялмай қарай алатын боламыз. Тауар өндіруші мен сатушы белгілеген бағаның арасындағы айырмашылық өте көп», – деді ол кеңес отырысында. Геннадий Геннадьевичтің ұсынысы – бұл айырмашылықты 10 пайыздан асырмау. Әрі жергілікті жерде және Қазақстанда өндірілген тауарлар дүкендердің ең үстіңгі сөрелерінде тұруы тиіс. Оның ойынша, бұл талаптар тек тұрақтандыру қорының тауарын сататын «Солтүстік» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясына ғана емес, жалпы барлық сауда желілеріне ортақ болуы керек. Өзі тұрақтандыру қорына былтыр 60 теңгеден сатқан картопты сөрелерден 85 теңгеге сатылып жатқанын көргенде таңданысын жасыра алмапты. «Ең сорақысы, бұл 1-2 айдан кейін қойылған баға емес. Біздің қоймадан көлік тиелген соңғы көліктің жөнелтілгені сол, сөредегі баға мүлдем басқа. 10 пайыз делінген соң бұл тауар тым болмаса 70 теңгеден сатылуы керек еді. Мұндайға жол беруге болмайды», – дейді кәсіпкер. Ол үшін Геннадий Геннадьевич мониторинг топ құрып, барлық сауда орындарын және кәсіпорындарды аралап шығуды ұсынды. Әрі бұл топ көзбояушылықпен айналыспай, нақты көріністі көрсетуі тиіс екенін қадап айтты. Бұл ұсынысты «Nur Otan» партиясы облыстық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Әсем Рахметова да қолдап, делдалдардың бағаны шарықтатуына жол беруге болмайтынын айтты. Кеңес төрағасы Геннадий Зенченко тауар өндіруші және сауда нүктесі бағасының маржасы туралы сұрағанымен, бұл сұраққа мемлекеттік органдардың өкілдері жауап бере алмады. «Солтүстік Қазақстан облысында әлеуметтік маңызы бар тауар өндіретін кәсіпорындар онша көп емес. Ал қазақстандық кәсіпорындардың прайсын сұратып алуға болады. Одан соң саудаланатын бағасын салыстырамыз. 10 пайыздан асса, бағаны реттеу тетіктерін қолданамыз. Сонда ғана халық алдында арымыз таза болмақ», – деді Геннадий Зенченко. Облыстық Кәсіпкерлік және индустриялық-инновациялық даму басқармасы басшысының орынбасары Данияр Исаев биыл 1 маусымнан бастап Бәселестікті қорғау және дамыту агенттігі тексерісінің қорытындысы бойынша, облыстық әкімдіктерге бағаны шарықтатқан кәсіпкерлерді жауапкершілікке тарту өкілеттігі берілгенін айтты. Әзірге бұл мәселе құқықтық тұрғыдан реттеліп жатқан көрінеді.«Домбырам не дейді, мен не деймін?»
Басқарма басшысының орынбасары Данияр Исаевтың айтуынша, бүгінде тұрақтандыру қорын қаржыландыру көлемі 800 миллион теңгеден 1,4 миллиард теңгеге дейін, яғни 1,7 есеге ұлғайтылыпты. Таяу күндері тағы 500 миллион теңге бөлу жоспарланып отыр. «Өнім көлемі 6,7 мың тоннадан 10 мың тоннаға дейін арттырылады. Әсіресе, қымбаттау тәуекелі жоғары картоп, сәбіз, қырыққабат, пияз, сұйық май, қарақұмық сияқты тауарлардың көлемі 1,5-2 есе ұлғайтылды», – деді Данияр Исаев.
Облыстық Ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары Қуандық Шакубаев биыл 487 мың тоннадан астам картоп алу болжанып отырғанын айтты. Ал қажеттілік – 121 мың тонна. Оған сенсек, көкөніске қажеттілік 56 мың тонна бола тұра, 96 мыңнан астам өнім алынбақшы. «Облыс халқының картоп пен көкөніске қажеттілігі толық қамтамасыз етілген. Оны сақтау үшін облыста 46,6 мың тоннаға шақталған 55 қойма бар. Сондай-ақ картоп пен көкөніс ауыл шаруашылығы құрылымдарының, мектептер мен ауруханалардың және тұрғындардың қоймаларында сақталады. Солтүстік Қазақстан облысының азық-түлік тауарлары ішкі нарығын азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейі 2020 жылы 82 пайызды құрады. Картоп, қырыққабат, сәбіз, қызылша, қызанақ, қияр, сиыр еті, шошқа еті, жұмыртқа, өңделген сүт, сары май, бидай ұны, нан, макарон сияқты азық-түлік өнімдері бойынша отандық өндірістің ішкі тұтынудағы үлесі 100 пайызды құрайды», – деп есеп берді Ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары.
Ал Геннадий Зенченко болса, ертең қордағы азық-түлікті сақтау мәселесі қиындық тудыратынына алаңдаулы. Оның пікірінше, артығымен алынған тауар тез бүлінетіндіктен, оны жылдам сату керек. Кей жағдайда бұл мүмкін емес. Әсіресе, ет бағасы аспандап кеткендіктен, сатылмай қала ма деген күдігі басым. «Бүгінде тауарды өндіргеннен сатқан қиын. Жергілікті дүкендердегі тауардың 20 пайызы ғана өзіміздікі. Басқасы – Ресей, Украина, Беларусь елдерінен әкелінген импорт. Біз өз нарығымызға өзіміз кіре алмай жүрміз. Мемлекет тарапынан бақылау және қолдау жоқтығынан осындай жағдай қалыптасып отыр», – деп налыды Геннадий Зенченко.
Кәсіпкер қайтіп күн көрмек?
Бағаны тұрақтандыру мәселесінде «Шаш ал десе, бас алмайтын» жол табудың маңызы зор. Мәселен, жұмыртқа мен тауық етінің бағасы аспандап шыға келгеніне тауар өндірушінің кінәсі жоқ. Бұған жемазықтың қымбаттауы түрткі болған. Сондай-ақ жанар-жағармай, электр қуатының бағасы шарықтап кетті, оның үстіне инфляция бар. Сондықтан «жау жағадан алғанда, бөрі етектен алады» құсамай, кәсіпкерлер де зардап шекпейтіндей, яғни «арба да сынбайтын, өгіз де өлмейтін» жол табу керек. «Құс өсірушілерді түсінуге болады: тауардың өзіндік құны өсті, сондықтан өнім де қымбаттады. Кәсіпкерлердің барлығын бірдей бағаны төмендету туралы меморандумға қол қоюға мәжбүрлесек, олар қайтіп күн көрмек? Бұлай жалғаса берсе, ертең кәсіпорындар жабылып қалмасына кім кепіл? Өзім де сүт өндірумен айналысқандықтан, қыр-сырын түгел білемін. Сүт, ұн, нан өндірушілердің шекесі шылқып отыр деп айту қиын. Бір литр сүттен 10-15 теңге ғана таза пайда қалады. Техника, құрал-жабдық жаңарту, жұмысшыларға еңбекақы, мемлекетке салық төлеу – бәрі біздің міндетіміз», – деп ағынан жарылды Геннадий Геннадьевич.Бағаның ырыққа көнбей бара жатқанын биылғы Жолдауда ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев та көтеріп, бір айдың ішінде бұл мәселені шешуді тапсырған болатын. Облыс басшыларына отандық тауар өндірушілер мен сауда желілерімен ұзақмерзімді келісімшарт жасасу, тұрақтандыру қорына азық-түлік сатып алу, тауар өндірушілерге айналымдық қаржы бөлу міндеті жүктелген-тін. Жергілікті атқарушы органдардың есебін тыңдасақ, тапсырылған міндеттердің барлығы орындалған. Алайда баға күннен-күнге шарықтамаса, азайған емес. Халық «Билік басындағылар басқа ғаламшарда өмір сүріп жатыр ма?» – деп налыса налығандай-ақ.
Роза ШӘКЕН, Солтүстік Қазақстан облысы