Төлеген Тоқбергенов туралы
Төлеген Тоқбергенов айтқанынан қайтпайтын, өзінікі дұрыс емес екенін біліп тұрса да пікірін өзгертпейтін, даудан да, даулыдан да беті қайтпайтын, пікір таластыру кезінде аргументтері азайып, позициясы әлсіреп бара жатқанын сезе бастаса, қорғаныс пен шабуылда сирек пайдалантын қосымша күш – боғауыз сөз бен стол тоқпақтауға жүгінуден де бас тартпайтын. Оның осы мінезін жақсы білетін біз, бір күні, түнгі сағат екілер шамасында оған телефон соғып, ызасын келтіріп, боқтағанын есітейік деп шештік. Шахмат ойнаудан жалыққан бізге оның жынына тиіп, боқтағанын естіп күлу керек болды. – Сен баста, - деді Асекең ұзын шнуры бар қызыл телефонды менің алдыма қойып. «Бісміллә» деп Төкеңнің үйінің телефон номерін тере бастадым. Ұзақ қоңыраудан кейін Бәтима жеңгеміз трубканы көтерді-ау (Бәтима Батырбекова қазақтың аты белгілі ақындарының бірі) – Сәлеметсіз бе Бәтеке. – Дулат, бұл сен бе? – Иә. Мен. – Не боп қалды? – Бізге Төкең керек еді. – Ол ұйқтап жатыр ғой. – Оятыңызшы. Шұғыл шаруамыз бар еді. – Ертең жұмыста жалғастырасыңдар ғой. – Ойбай, Бәтеке, бізге тура қазір керек. – Жарайды, оятып көрейін... Әлден соң трубканы Төкең алып «Да» деді қарлығыңқы дауыспен. – Төке, ассалаумалейкум! – Әликуссалам. – Қалай, денсаулығыңыз жақсы ма? – Жақсы... – Біз соны білейік деп едік. Ертесін бәріміз жұмыста кездестік. Біз де үнсіз, Төкең де үнсіз. Кешегі беймезгіл телефон соққанымыз туралы бір ауыз сөз де айтқан жоқ. Арада баршама уақыт өтіп, әнеукүнгі телефон соққанымыз ұмытыла бастағанда тағы да телефон шалдық. Сол мезгіл, сол ситуация, сол диалог. – Да! – деді Төкең сырп-сырп басып келіп. Бұл жолы даусы қатқылдау шықты. – Төке, бұл мен ғой. – Мен болсаң қайтейін! Не айтпақсың? – Жәй, Асекең екеуміз сіздің денсаулығыңызды білейік деп. – Білгілерің келсе – сол, бәрі жақсы. – Сіз келесі аптада осында боласыз ба? – Болам! – Біз соны білейік деп едік. Трубканы қойған соң Асқар мырс етіп күліп алды да: «Странно. Бұ кісі бұл жолы да боқтамады ғой» деп шахмат фигураларын тақтаға қоя бастады. Арада тағы біршама уақыт өтіп, бәрі ұмыт болды-ау дегенде Асекеңнің үйінде отырып Төкеңе тағы телефон соқпақ болдық. – Енді телефонды сіз соғыңыз, - дедім Асекңе. – Мен соқсам Бәтима жеңгей Төкеңді шақырмай қоюы мүмкін. Асекең телефон дискісін бұрай бастады. Түн іші. Маңай тым-тырыс. Телефонның ар жағында тұрған адамның дауысы анық естіледі. Бес-алты қоңыраудан соң Бәтима жеңгей трубканы көтерді. – Слушай, Бәт! – деді Асекең аса салмақты қоңыр даусымен. – Бұл Асқар ғой. Белинскиің ояу ма, әлде ұйықтап жатыр ма? Түнгі сағат екіде неғылған ұйқы. Тауық боп кеткен бе? Оятыңыз. Өті тығыз шаруа боп қалды. – Қазір оятып көрейін... Сәлден соң трубкадан Төкеңның «Да-а!» деген ашулы да зілді даусы естілді. – Төке, Ассалаумалейкум! – деді Асекең жарқын дауыспен. – Әй, есек, пәленшемді... «жеме», - деген бұйрық райлы етістікті қосты да, трубкасын қоя салды. – Ақыры айтқыздық-ау, - деп Асекең күлкіге көмілді де қалды. Жұмыста отырмыз. Оразбек Сәрсенбаев, Асқар Сүлейменов, Мұқағали Мақатаев, Жүсіп Қыдыров, Қалмұхан Исабаев бәріміз бір кабинеттеміз. Бір кезде Төкең келді сұрланып. Бізді көрмегендей жанымыздан түнеріп өте шықты. Төрдегі орнына отырды да, қағаздарын қарай бастады. біраз үнсіздіктен соң Асекең сөз бастады. – Төке, – деді аса байсалды абыз адамның мақамымен. – Сіз үлкен кісісіз, үлкен сыншысыз, әрі мұсылман жолын ұстаған адамсыз. Бірақ, «Ассалаумалейкум» деп амандасқанда «Пәленшемді...» деп айтқан қай мұсылманды көріп едіңіз, - дей бергенде Төкеңнің жүзі бұрынғысынан бетер сұрланып: – Әй, екі есек! – деді қарлығыңқы даусы жарықшақтанып. – Осының бәріне өздерің мәз боп жүрсіңдер ме? Мұсылмандық туралы айтады ғой әлдеріне қарамай. Таза адамды мұсылсандық жолдан тайдыратындар сен екеуің сияқтылар. Тозақ отына күпір болған адамдар емес, күпірлікке мәжбүрлеген адамдар күйеді. Мен емес, сен екеуің күйесіңдер. – Біз күйіп, кешегі саптаған «Пәленшеңіз» екеуіңіз аман қалсаңыздар бопты, – деді де Асекең орнынан тұрып, есікке беттеді. Шығып бара жатып Төкеңе бұрылды да: – Тозаққа күймей аман қалатын болғаныңызды атап өтем десеңіз мен «Қаламгерде» болам. Сол жерге «Алғара көк» те келем деген, – деді де шығып кетті.Бексұлтан Нұржекеев туралы
Бексұлтан Нұржекеев әйелі Айзаш ауруханаға түсіп қалған екен. Ауруханаға балалары барып, Бексұлтанның қолы тимей жүр екен. Бір күні әпкелерімен бірге анасы жатқан палатаға кірген алты жасар ұлы Бейбіттен Айзаш: – Қалай, папаларың үйге ертерек келіп жүр ме? – деп сұрапты. Сонда «р»-ға әлі тілі келе қоймаған Бейбіт: – Иә, елте келіп жүл, - депті. – Бүгін қай кезде келді? – Бүгін таңертең сағат тоғызда келді. *** Бексұлтан мен Айзаш балық боп аквариумда өмір сүріп жатыр екен. Айзаштың сұрағы: – Сен түнімен қайда болдың? *** Концерт көріп отырмыз. Сәлден соң Конференсье шығып: – Енді суырып-салма екі ақынның айтысын тамашалаңыздар, - деді. Ақындардың айтысы басталып кетті. Жүйрік ақындар дегеніміздің тапқырлықтары, өлең ұйқастар мен буын сандары кейде артық, кейде кем түсіп кібіртіктей берді. Әсіресе біреуі домбырасын ұзақ қағып, ой мен ұйқасын біріктіре алмай мүдіре бастады. Бұлардың ақындық өнеріне риза болмай селқос отырған Бексұлтан: – Бұлар қандай ақындар? – деп сұрады. – Жаңа естіген жоқсың ба? «Суырып-салма ақындар» деп хабарлады ғой Конференсье, - деді Төленнің әйелі Күлән. – Суырып-салма... мына бір үкілі бөрік кигені суыруын жақсы суырады екен, бірақ сала алмайды екен, – деді Юекс нақты пікір айтып. *** 1980 жылдардағы қағаз тапшылығы газет-журналдар мен баспалардың жұмысын мүлде тоқтатып тастады. Жоғарғы жақтағы басшылар: «Қағазды өздерің іздеп, өздерің табыңдар» деп бұйырғандай болды. Бәріміз қағаз іздеп, жердің жеті бұрышын шарлап кеттік. «Жалын» баспасының деректері Бексұлтан Нұржекеев қағаз іздеп жарты әлемді шарлап кетті. Жақын маңнан қағаз таба алмаған соң ол Роттердамға барыпты, одан әрі Амстердамға соғып, атақты «Амстел» компаниясының басшыларымен жолығып, «біз қағаз мәселесімен айналыспаймыз» деген жауап алып, енді қайда барарын білмей басы қатып тұрғанда Саха елінен шақырту алып, сонда тартып кетіпті. Бірақ олар Бексұлтанды қағаз мәселесімен емес, «Қотығы-Сұлус» журналында жарық жарияланған «Кәріс қызы» деген әңгімесімен құттықтап, құрметті қонақ ретінде шақырған екен. Қазақ жазушысына ерекше сый-сияпат көрсетіп, мол қаламақы да қойған екен. Саха баспагерлерімен емен-жарқын жүздесіп, ресторандарға барып, «Ури Аихал!» деп тосттар көтерілген соң көңілі тасыған Бекең қызды-қыздымен Амга өзеніне шомылып, қайтап жолда Сыктывкарға соғып, сол жерден қағаз алатын боп келісіп Алматыға оралыпты. Алыс жолдан келіпті дегенін есітіп үйіне барсам, ол шекесін таңып, көрпеге оранып отыр екен. – Амга өзенінің суы тастай суық екен. Содан суық тигізіп алдым ғой деймін, - деді ол мұрнын тартып. – Дәрі ішіп жатырсың ба? – Иә, «Амнезин», «Амбровене» деген дәрілердің әр қайсысынан он амлуа алдырып, соларды ішіп жатырмын. – Маршрутың да, дәрігерлерің де бір-біріне сай екен. Ем болсын! *** Теледидардан «әлем аруы» атты конкурстың соңғы сайысын тамашалап отырмыз. Бірнеше айға созылған іріктеу жарысынан өтіп, енді «Мисс мира» атану үшін он шақты әлем сұлулары тізіліп тұр. Аузымыздың суы құрып, әр аруға тесіле қарап отырмыз. Сарыла күткен сәт те жетті-ау! «Әлем аруы» деген бас жүлденің алтын жалатқан әсем коронаны Тайланд аруы иемденді. Әрі қарай 1-орын, 2-орын, 3-орындардың иегерлері де шат күлкілерімен конкурсты тамашалап отырған еркек атаулының қай-қайдағы сезімдері мен құштарлығын оятып, қол жетпейтін арманға айналып барады. – Шіркін-ай, гран-при алған қызбен бір ай Тайландтың курортында демалар ма еді! – деп армандады Төлен. – Маған гран-приге ие болған қыздан гөрі бірінші орын алған ұнайдыү сол қызды алып, адам білмейтін аралға кетіп қалар ма едм, – деп мен арманымды айттым. – Сен екеуің алғашқы екі орынға ие болған қыздарды армандай беріңдер. Маған ең соңғы орында қалған қыз да жарай береді, – деді Бексұлтан. – Өйткені, конкурсқа қатысқан қыздардың бәрі бір-бір елдің сұлулары ғой.Қалихан Ысқақов туралы
Ертеректе... Әңгіменің бәрін дерлік «ертеректе» деп бастауыма тура келеді, өйткені жастық шағымыз өткен ғасырда қалып қойды ғой. 80 жылдардың орта шенінде Өнер академиясының студенттері менің бір пьесам бойынша спектакль қоюға кіріскелі жатыр екен. Қазір пьесаны оқу, талдау кезеңі. Ал спектакльді жазғы каникулдан кейін қоймақ. Жазғы каникул өтіп, студенттер қайтып келген кез. Бір күні сол спектакльде басты рольдерде ойнайтын екі қыз менің жұмыс орныма келіп, ауылдарынан алып келген дәм-тұздарынан ауыз тигізу үшін қонаққа шақырып кетті. Егер жалғызсыраймын десеңіз, қасыңызға жөні түзу, тәртіптілеу бір досыңызды ертіп келерсіз деп те айтып қалды. Ойланып-ойланып кеп, сол кезде жиі араласып жүретін Қалекеңе, аға досым Қалихан Ысқақовқа қыздардың екеумізді қонаққа шақырып жатқанын айттым. Ол бірден келісті. Келіскен уақытта қыздар жалдап тұрып жатқан пәтердің қоңырауын бастық. Өнер академиясының актерлік факультетінде оқитын студенттер, әрине, драматург Қалекеңді сырттай жақсы білетіндіктерін айтып, келгеніне қуанышты екендіктерін айтып жатты. Амандық-саулық сұрасып болған соң Қалекең екеуміз столға кеп отырдық. Екі қыз болса асып-сасып, дастархан мәзірін түгелдеп жүгіріп жүр. Сәлден соң стол басына түгел жиналдық. – Кешіріңіздер... сәл кешігіп қалдық, – деді қыздардың бірі біздің біраз күтіп қалғанымыздан қысылып. – Ештеңе жоқ, қара қыз, - деді Қалекең. Ол қыздардың бәріне «қара қыз» деп сөйлейтін. – Ал, Қалеке, дастарханды бастап беріңіз, - дедім бәрі дайын болған соң төрде отырған Қалекеңе. Қалихан көп күттірмей сөзін бастап кетті. – Осында кеп көт басып отырғанымызға жиырма минуттай болды, - деп бастады ол сөзін. – Содан бері сендердің ағаларыңды сыйлап, асып-сасып жүргендеріңе разы боп отырмын. Арқын-жарқын күліп отырған қыздар Қалиханның мына сөзінен кейін күлкілерін саппа тиып, жым-жырт болды да қалды. – Мына жаңғыз (мені жаңғыз деп атайды) шақырған соң келіп едім, келгеніме қуанып отырмын. Өздерің қай елсіңдер? – Найманбыз. – Мен де Найманмын, ағаларың боламын. Найманның қайсысыңдар? Екі қыз бірден жауап бере алмай кібіртіктеп қалды. – Айта алмай жатқандарыңа қарағанда Көтібақ болдыңдар ғой, солай ма? – Иә, ағай, - деді қыздар ұялғаннан төмен қарап. Шай ішілді. Ауылдан алып келген әртүрлі тағамдарды біраз бажарып тастадық. Қалекең екеуміз екі-үш рюмкадан коньяк ұрттап та алдық. Қалекең Мәкеуде оқып жүрген кезінен ұзақ бір әңгімені бастап алып, енді оның аяғына шыға алмай малтығып жатқанда, екі қыздың біреуі аузын алақанымен көлегейлеп есінеп алғаны. Осыны байқап қалған Қалекең айтып отырған әңгімесін тастай салып: «Неғып есінеп отсың? Ұйқың кеп отыр ма?» дегені. – Ой, ағай, кешіріңіз, мен байқамай, – деп ақтала бастады. – Ауылда жүргенде ұйқым бір қанбай-аө қойды. – Неге? – Біздің үйде оншақты тауық бар. соның екеуі әтеш. Таң атпай екеуі екі жақтан айғайлап ұйқы бермейді. – Ә-ә, оларды айқайлатпауға болады, - деді Қалекең іс білетін адамның сенімді даусымен. – Ол қалай? – деп қыздар Қалекеңе таңырқай қарады. – Оның пәлендей қиындығы жоқ. Алдымен қоразды ұстап аласың. Сонан соң басын теріс қаратып қолтығыңа қысып тұрасың да, солидолдан екі саусағыңа іліп алып, қораздың көтеніне пісіп-пісіп жібересің. Қоразды қоя берген кезде ол анадай жерге барып, қо-қо-қо деп айғайламақ болғанда арт жағы парс ете қалады да, өзінен өзі қорқып ауланы айнала қаша береді. Қорқынышы басылып тағы айғайламақ болғанда арт жағытағы пар ете түседі. Міне, сөйтіп қоразды айғайлатпауға болады, – деді де Қалекең жайбарақат суып қалған шайын сораптап ұрттай бастады. Екі қыз күле де алмай, сөйлей де алмай жым-жырт отырды да қалды. Біз кеткенше олар өздеріне өздері келе алмай, бетімізге тура қарай алмай, Қалекеңе кесе ұсынғанда қолдары дірілдеп, әбден дегбірлері қашты. Жарты сағаттай отырған соң: – Ал, Қалеке, біраз уақыт боп қалды, қайтайық, - дедім. – Қайтсақ қайтайық, - деп ол да орнынан тұрды. – Ал, қара қыздар, көрсеткен сый-құрметтеріңе рахмет. Коньяк ішпейді екенсіңдер, ана шампаннан бір-бір бокал сіміріп алсаңдар тоңқайып-тоңқайып ұйқтап қалуларыңа жақсы болады. Ауылдағыдай айғайлайтын қораз жоқ, алаңсыз үйқтай беріңдер! Ал, сау болыңдар! Екеуі еріндерін ғана жыбырлатып, көздерін жоғары көтермеген бойы бізбен үнсіз қоштасты. Біз кеткен соң күлген шығар-ау!Дулат ИСАБЕКОВ