©tengrinews.kz[/caption]
Елімізде содырлардың ұяшығы бар болғанына қарамастан мемлекет бейқамдық танытуы салдарынан орын алған қаңтардағы қайғылы оқиғалардың басты себебі – бұл құқық қорғау және күштік құрылымдар жұмысының бытыраңқылығы, әр органның өз ерекшелігін көрсетуге деген ұмтылысы, «аға құрылым» ретінде өзгешеленіп, өзіне тән емес міндеттерді мойнына алуы. Ведомствоны қаржыландыру, материалдық-техникалық жарақтандыру, лауазымдық жалақы және әскери және арнаулы атақтар үшін ақы төлеу бойынша тиісті артықшылықтарды иеленуге тырысады. Мәселен, әлі күнге дейін Нұр-Сұлтан қаласы Полиция депрартаменті мен Алматы, Сарыарқа ауданы Полиция бөлімдерінің, Патрулдік-посттық қызметі полкінің арнайы ғимараттары жоқ. Бұл бөліністер өткен ғасырдың 60 жылдары салынған ғимаратта орналасқан. Ал Есіл ауданының Полиция бөлімі екі жеке үйді жалға алып отыр. Дәл осы себептен «Сұңқар» арнайы жасаған ұзақ уақыт бойы астанаға ауыстыра алмады. Өйткені олардың да арнайы полигоны, әскери дайындығы мен мүмкіндіктерін шыңдайтын атыс нысандары болмады. Ал өзге құқық қорғау органдары мен күштік құрылымдар қазіргі заманғы ғимараттарда, қайтадан жабдықталып салынған нысандарда орналасқан.
Осындай кемшіліктердің салдарынан біз жауынгерлік техниканың, арнайы бөлімшелер санының жетіспеушілігінен жаппай тәртіпсіздіктер орын алған өңірлерді толық қорғауды қамтамасыз ете алмадық. Сондықтан Мемлекет Ұжымдық қауіпсіздік шарты бойынша өз әріптестеріне бітімгершілік контингентін жіберу туралы өтініш білдірді, бұл қолда бар күштерді қайта топтастыруға және арнайы жасақтардың қосымша бөлімдерін Алматыға ауыстыруға және қаланы құтқаруға мүмкіндік берді. ҰҚШҰ-нің бітімгершілік жасақтарынақты белгіленген міндеттерді орындағанын атап өту қажет. Олар стратегиялық объектілерді күзету, кеңес беру және қолдау көрсету міндеттерін атқарды. Содан кейін ағымдағы жылдың 19 қаңтарына қарай өздерінің тұрақты орналасқан жерлеріне аман-есен оралды.
Сондай-ақ құқық қорғау және күш құрылымдарының арнайы бөлімшелерінің әртүрлі діни-экстремистік, ұйымдасқан қылмыстық топтар және тағы басқа жағдайлар бойынша келіп түскен хабарламалар арқылы өзара жедел жағдай туралы ақпаратпен алмасудың болмауы да жағдайды ушықтырды. Бұл жұмыс тәжірибесі жаңа емес, ол бұрын болған. Мысалы, Ақмола облысы ІІБ-ның бастығы болып істеген кезде Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті, Көлік полициясының тиісті жедел қызметкерлерінің қатысуымен өткізілетін арнайы кеңестерде біз жедел жағдай туралы қолда бар мәліметтермен алмасып, оларды іске асыру бойынша бірлескен шаралар қабылдайтын едік.
Қазақстанның ақпараттық кеңістігінде барлық құқық қорғау органдарын, арнайы қызметтерді, қарулы күштерді, кеденді және басқаларын қайтадан жасақтаудың түрлі тәсілдері талқылануда. Осы тұрғыдан алғанда, алдағы реформалар Қарулы күштердің, құқық қорғау күштерінің, Ұлттық қауіпсіздік органдарының бір мақсат жолында – біздің азаматтарымызды, конституциялық құрылысты және егемендікті кез келген сипаттағы және ауқымдағы қауіп-қатерлерден барынша тиімді қорғау үшін үйлесімді, ұтқыр, жаппай жауынгерлік әзірлігін қамтамасыз етуге тиіс. Бұл реформаны атқару кезінде атауды өзгерту, міндеттерді қайта бөлу, мысалға ІІМ-нен қылмыстық-атқару жүйесін бөліп шығарып, жаңа құрылым құру сияқты бұрын қолданылған шаралармен шектелмеген дұрыс.
Реформалық өзгерістер арнайы мақсаттағы бөлімшелерді саны және сапалық жағынан нығайтуды, олардың жауынгерлік әзірлігі мен жауынгерлік қабілет деңгейін арттыруды, бірлескен жауынгерлік дағдыларды жасақтауды, барлық күштік құрылымдарды қорғаудың және шабуыл жасаудың тиімді құралдарымен жарақтандыруды қамтамасыз етуге тиіс.
Қаңтар оқиғаларын тергеуді қазіргі уақытта ведомствоаралық жедел-тергеу тобы жүргізуде. ІІМ Тергеу департаментінің мәліметінше, министрлікте 2000-нан астам қылмыстық іс, Бас прокуратурада 3000-ға жуық қылмыстық қаралуда.
Қаңтар оқиғасына байланысты уақытша ұстау изоляторына қылмыс жасады деген күдік бойынша 900-ге жуық адам қамауға алынды, оның ішінде 200-ден астамы бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылды, оның ішінде 8 адам іздеуде. Алдын ала мәліметтер бойынша, қаңтар оқиғасына қатысушылар 1500-ге жуық жауынгерлік қаруды иемденіп кеткен, аңшылық дүкендерінен 1700-ден астам қару ұрланды, 700-ге жуық қызметтік автокөлік, оның ішінде 600 полиция автокөлігі, өрт сөндіру машиналары мен жедел жәрдем машиналары зақымданды.
Қарулы бандиттердің қолынан күш құрылымдарының 19 қызметкері мен әскери қызметшілері, оның ішінде 6 полиция қызметкері және Ұлттық ұланның 2 әскери қызметшісі қаза тапты, 3000-нан астам адам жарақат алып, мүгедектікке ұшырады. Тиісті жұмыстарды ашық жүргізу үшін құқық қорғау ұйымдарымен, белгілі құқық қорғаушы, адвокат Айман Омарова басқаратын қоғамдық кеңеспен өзара байланыс орнатылған. Сондай-ақ адам құқықтары жөніндегі омбудсмен Эльвира Әзімова, құқық қорғаушы Жеміс Тұрмағамбетова тергеу изоляторларына барып ұсталғандармен кездесті, оларды ұстау шарттарын анықтап, шағымдарын тыңдады.
Лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану және билікті асыра пайдалану туралы әрбір шағым, арыз бойынша ІІМ Өзіндік қауіпсіздік қызметі мен арнайы прокурорлар тексеру жүргізеді. Қадағалау органдарына полиция қызметкерлеріне 100-ден астам шағым келіп түсті, өтініштердің көпшілігі расталмады, алайда азаматтардың құқықтарын бұзу фактілері анықталды, сондықтан Алматыда негізсіз қамауда отырған 20-дан астам адам босатылды. Прокурорлардың өтініштері бойынша 500-ге жуық айыппұл ескертулерге ауыстырылды, 300-ге жуық әкімшілік іс қылмыстық құрамның болмауына байланысты тоқтатылды.
Қазір біз өткен оқиғаларды әдейі бұрмаланып, митингілер бейбіт түрде өтіп еді, құқық қорғау күштері заңсыз әрекеттерге барды деп мәлімдеме жасап жатқандарды да көріп отырмыз. Мұның бәрі құқық қорғау органдары мен күш құрылымдары қабылдаған шешімдердің беделін түсіріп, бүлікті ұйымдастырушыларды жауапкершіліктен алып қалу мақсатында жасалып отыр.
Осылайша, ақпараттық желілерді пайдаланушы тергеу изоляторларындағы азаптау камералары туралы ақпараттар таратуда. Жаппай тәртіпсіздіктерге қатысқан күдікті Ақылжан Қисымбаев Алматы прокуроры Берік Жүйріктаевқа жазған шағымында 8-25 қаңтар аралығында өзін қатыгездікпен азаптағанын мәлімдеді. Бұл лауазымға «Адам құқықтары үшін Хартия» қоғамдық қорының атқарушы директоры Жеміс Тұрмағамбетова жауап беріп, тергеу изоляторларындағы азаптау камерасы туралы ақпаратты жоққа шығарды. Осы орайда кәсібі маман жеміс Тұрмағамбетованың: «Отыз жылдай қамауда ұстау және жазаны өтеу орындарына барып, мониторинг жүргізіп келемін. Ешқашан, естисізбе, мұндай ешқашан болған емес және жоқ» деген сол күйі келтіре кеткенім орынды деп есептеймін.
Бұл қоғамдық сананы шатастыру үшін әдейі жасалған мақсатты ақпараттық науқан екенін қазақстандықтар түсінуге тиіс.
Осыған байланысты азаматтардан тек ресми, тексерілген ақпарат көздеріне сенуді сұраймын.
ІІМ өз жұмысының ашық және айқын жүргізуге дайын екенін атап өткім келеді. Осы қиын-қыстау күндері полиция басшылығы бұқаралық ақпарат құралдарына шығып, халықты қазіргі жағдаймен хабардар етіп, анықталған мәліметтермен таныстырды. Алайда, Ішкі істер органдарының басшы кадрларының жұмыс стилін өзгерту жөніндегі жекелеген шаралар жеткіліксіз, яғни кадрларды даярлаудың бағдарламасы мен сапасы қайта қарауды қажет етеді. «Қосалқы орындықтың» ұзаруы, басқаша айтқанда мемлекеттік басқару жүйесіндегі, оның ішінде құқық қорғау жүйесіндегі кадрлық аштықтың азаюы, әсіресе, Мемлекет басшысы жүргізіп жатқан реформа аясында аса өткір сезіледі. Олардың тереңдігі мен ұзақтығы неғұрлым көп болса, Жаңа басшыларға қойылатын талаптар соғұрлым жоғары болады.
Бүгінгі нақты жағдайда шағын әлеуетке ие, былайша айтқанда, әртүрлі жоспарлы мүдделері бар басшылар – жедел-тергеу міндеттерін шешуде басқа құқық қорғау, күш құрылымдарымен, атқарушы органдармен өзара іс-қимыл жасай алатын және осы міндеттерді шешу кезінде өзіне жауапкершілік алатын ұйымдастырушылар өте қажет.
Ө.БОЛСАМБЕКОВ, ІІО және ҰҰ ардагерлері қазақстандық кеңесінің төрағасы, милиция генерал-майоры