Шәкәрім Құдайбердіұлының «Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек...» деген өлеңі бар. 2022 жылғы Қазақстан Президентінің халыққа Жолдауы туралы да солай айтуға болады.
30 жылдық Тәуелсіздік тарихымызды қорытындылай келе, біз бүгінгі күннің қажеттілігі мен болашақтың алдындағы міндетімізге нақты бет бұрдық.
Жолдау негізінен саясат аумағын кешенді қайта қарауды – бір жағынан ұлттық қауіпсіздікті нығайту, екінші жағынан азаматтардың әлеуметтік бастамалар арқылы қоғам өміріне араласуына кеңінен мүмкіндік беруді мақсат тұтып отыр. Ал ұсынылған конституциялық реформа демократиялық қоғамға алға басудың алғышарты деп айтуға болады. Осының барлығы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қазіргі әлемдік өркениеттегі тұрақсыздық кезеңінде мемлекет тәуелсіздігін нығайта түсуге қажет негізгі шараларды қолға алып отырғанын көрсетеді.
Жолдаудың тереңіне үңілсек – Қазақстанның тәуелсіз тарихында қабылданған саяси-құқықтық және әкімшілік шаралардың нәтижесін сараптай келе қабылданған шешімдер 30 жылдың нәтижесі екенін көруге болады. Мысалы, демографиялық жағдайдың өзгеруі (халық саны артып келеді; қала мен ауыл халқы арасындағы арасалмақ өзгерді; мемлекет құраушы ұлттың саны басым болып келеді, тағы басқасы), қоғам мен билік арасындағы қарым-қатынас өзгерді (кейбір ұстаным туралы пікір өзгерді; арадағы сенім төмендеді, тағы басқасы), қоғамда әлеуметтік алшақтық тереңдеді (байлар мен кедейлер саны).
Демографиялық жетістігіміз негізінде республикада тағы 3 өңір облыс мәртебесін алды. 90-жылдары жаппай көшу кезеңінде адам санының азаюына байланысты өңірлерді қосу арқылы экономикалық ірілету қажеттігі болды. Міне бүгінгі жеткен жетістік – енді Абай, Жетісу, Ұлытау деген тарихи атауларды иемденіп, 3 жаңарған өңір әлеуметтік-экономикалық дамудың бастауында тұр. Бұл – тарихи шешім, халықтың үніне Президенттің үн қосуы деп айтуға болады.
Сонымен қатар тарихи атаулар мен ұлы тұлғалардың атын жаңғыртудың да мәні зор, ұлттық дүниетанымға, ұлттық санаға терең рухани талпыныс береді, халықтың ой-санасында ізгілік, адалдық, адамгершілік әдеттерін тәрбиелейді.
Бұл шешімдер – халықтың әлеуметтік жағдайын, өңірлердің экономикалық әлеуетін арттыруға апаратын даңғыл жол. Осы бағытта Үкімет тарапынан Халықтың табысын арттыру бағдарламасы қабылданып отыр.
Себебі «Жаңа Қазақстанның күн тәртібі – азаматтардың әл-ауқатын арттыру, табыс тапшылығын жою, жұмыс орындарын құру және инфляцияны тежеу» деген Мемлекет басшысының сөзі бүгінгі күні алдымызда тұрған негізгі міндет.
Аталған бағдарламаға халықтың еңбек қызметінен түсетін табысына тікелей әсер ететін шаралар енгізілген.
Біріншіден – бұл бюджет саласы және квазимемлекеттік сектордың 1 млн-нан аса қызметкерінің, сондай-ақ мемлекеттен қолдау алатын бизнестің 2,8 млн жұмысшысының жалақысын көтеру.
Екіншіден, экономиканың барлық саласында жаңадан ашылатын 2 млн жұмыс орнының табысын арттыру.
Оның ішінде бұрын сырттан әкелінген, өндірісте сұранысқа ие тауарлардың 19 түрі бойынша жаңа кәсіпорындар құру. Фармацевтика, биотехнология, IT технология және мұнай-химия саласында шикізаты жоғары – 5-ші және 6-шы деңгейде өңдеуге негізделген өңдеуші өнеркәсіпті дамыту арқылы іске асыралады.
Үшіншіден, ірі кәсіпорындар айналасында шағын және орта бизнес белдеуін құру арқылы кәсіпкерліктен түсетін табысты арттыру.
Төртіншіден, «Бақытты отбасы» сияқты жобалар арқылы көпбалалы және мүгедек бала тәрбиелеп отырған аналарға жыл сайын 20 мың жұмыс орнын құру.
«Жастар практикасы», «Бірінші жұмыс орны» жобалары және (400 айлық есептік көрсеткіш көлемінде) гранттар беру арқылы 160 мың жасты жұмысқа тарту қарастырылған. Өңірлерде «Өмір жолдамасы» жобасы арқылы өндірістік қабілеті бар кадрларды даярлау жұмысы жүргізіледі.
Қоғамның тұрақты әлеуметтік жағдайы – рухани өсудің негізі. Тарихтан белгілі, қоғамның санасы көңіл күйі жайланған кезеңде оянады, өсуге талпынады, тарихына үңілуге қызығушылық артады. Сондықтан біз бүгін тарихымыздың жаңа онжылдығына қадам басқан сәтінде, қоғамдық сананың жаңару кезеңінде өмір сүріп жатырмыз.
Қапшағайға Дінмұхамед Қонаевтың есімін беру де тарихи сәт. Қазақта «Уақыт – ұлы төреші» деген сөз бар. Сол УАҚЫТ өткен сайын ұлы есімдер «сараланып, тазаланып, әрленіп, гауһардай жарқырай түседі». Кемеңгерлікті УАҚЫТТЫҢ өзі өлшейді, қалдырған мұраны «електен өткізіп», қоғамға тарту етеді. Сондықтан Президентіміз Қ.Тоқаевтың бұл шешімінің қажеттілігін УАҚЫТ өзі растап отыр. Өте орынды әрі уақытылы қабылданған шешім – қоғамға, ұрпаққа ХХІ ғасырда тектілік генофондымызды сақтау үшін үлгі болар, үлгі алар есімдер, тұлғалар қажет. Абай Құнанбаев та, Дінмұхамед Қонаев та ұрпаққа үлгі тұтар үлгі, моральдық бағдар.
Жолдау алдымызға мәдениеті жоғары, өркениетті ел болу мақсатын қойып отыр. Сондықтан бізге ҚОҒАМДЫҚ САНАНЫ жаңарту қажет.
Жаңа Қазақстан құру үшін біз ұлттық құндылықтарымыздың негізінде жаңа цивилизациялық көзқарас қалыптастыруымыз керек. Қоғамдық көзқарас пен қоғамдық сана қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі орасан екені белгілі. Міне, сондықтан жаңару бастамасы ретінде БАҚ туралы заңға тың өзгерістер енгізу қажеттілігі туып отыр.
Осыған байланысты жауапты мемлекеттік органдардың жұмысы ең алдымен келесі міндеттерді шешуге бағытталатын болады:
Біріншіден, қоғамның сұраныстары мен мемлекеттің мүдделерін ескере отырып, «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заң қайта қаралатын болады. Бұл процесс кең қоғамдық және сараптамалық талқылау негізінде жүзеге асырылады, журналистік қоғамдастықтың ағымдағы заңнамаға қатысты барлық өзекті мәселесі ескерілетін болады.
Екіншіден, азаматтық бақылауды жүзеге асыратын «төртінші билік» ретінде әрекет ететін бұқаралық ақпарат құралдары үшін ашық бәсекелестік орта дамитын болады.
Үшіншіден, мемлекеттік ақпараттық жұмыс бойынша жаңа тәсілдер әзірленетін болады.
Оның ішінде медиа аумағындағы заманауи даму үрдістерін ескере отырып мемлекет тарапынан қойылатын талаптармен қатар қоғам сұраныстары, екіжақты жауапкершілік мәселесі толығымен ескерілу қажеттілігі бар. Бұл жерде де Мемлекет басшысы «бас кессе де, тіл кесу жоқ» деген ұлттық қағиданы басты назарға алып, сөз бостандығына кепілдік, заң шеңберінде ақпарат алуға және таратуға мүмкіндік, БАҚ өкілдерінің құқын қорғау мәселелерін қарауды міндеттеп отыр. Сонымен қатар ашық ақпараттық кеңістік құра отырып, біз БАҚ өкілдерінің жауапкершілігін де арттыруымыз қажет. Себебі «бірауыз сөз жараны да жазады, бірауыз сөз араны да ашады».
Мемлекет басшысының Жолдауда ұсынған саяси реформалар пакеті мемлекеттің жалпы саяси жүйесіне жаңа серпін беріп, әкімшілік құрылысына оң өзгерістер енгізетінін анық көрсетіп отыр.
Осы бағытта Үкімет пен Парламент Мәжілісінің арақатынасының жаңа форматы анықталды.
Мысалы, депутаттардың өңірлерге сапарлары барысында қоғам тарапынан екі мыңға жуық сұрақ көтерілген. Сұрақтар негізінен әлеуметтік мәселелерге қатысты.
Үкіметке азаматтардан тікелей келіп түскен 1 800 өтініште де баяндалған талап-тілектер осы бағытта.
Сондықтан көтерілген мәселелер Үкімет тарапынан жан-жақты сарапталып, қаралды. Мәжілістің отырысына барып Премьер-Министрдің жауапты орынбасарлары мен министрлер депутаттардың көтерген сұрақтарын бірге талқылап, орындалуы бойынша нақты шешімдер қабылдады. Бұл сұрақтардың шешімі отырысқа қатысып отырған Үкімет мүшелері жұмысының күн тәртібіне енгізіліп, орындалуы бақылауда болады.
Сонымен қатар көтерілген мәселелер арасында бүгінде шешімі «піспеген», уақыт талап ететін де сұрақтар бар. Бұл – жоспарға енетін жұмыстар. Бұл мәселелер бойынша министрлердің өңірлерге сапарлары аясында нақты түсіндірме жұмысы жүргізіледі. Депутаттық корпус та бұл бағытта бірлесе жұмыс істейтін болады.
Бұл – Парламент Мәжілісі мен Үкіметтің жаңа сипатта және тығыз байланыста қызмет етуінің бастауы. Екі ғимараттың арасындағы 100 метр шақырымды одан әрі жақындата түсу ниеті.
Жұмыстың бұл форматы – қоғам тарапынан көтеріліп отырған мәселелерді тиімді және уақытылы шешудің оңтайлы тетігі.
Бүгінде Үкімет тарапынан Мәжіліс депутаттарымен тығыз байланыста жұмыс істеу дәстүрге айналып келеді.
Үкімет «Аманат» фракциясымен партияның бағдарламасын іске асыру бағытында қоян-қолтық жұмыс істеп келеді.
Депутаттардың өңірге сапары алдында «Жаңа Қазақстан» тобымен кездесіп, бірқатар өзекті мәселені бірге қараған едік.
Бұдан бөлек, Үкіметте Қазақстан халық партиясының, «Ақжол» партиясының фракцияларымен жеке кездесулер өткізіліп, сайлаушыларды толғандырып жүрген мәселелер бойынша нақты жұмыс бағыттары айқындалды.
Қазақстан азаматтарының адами әлеуетін дамытудың негізгі бағыты ретінде сайлау құқының кеңеюін, өзін-өзі басқару институттары мен азаматтық қоғамның дамуын, партиялар арқылы жаңа көшбасшылар тәрбиелеу мақсатын атап өтуге болады.
Мемлекет басшысының Президенттің өкілеттігіне өзгерістер енгізу туралы ұсыныстары «Адал жүріп, адал тұр» деген қағиданы ұстанғанын көрсетеді. Қазақта «тура биде туған жоқ» деген сөз бар. Бұл – Мемлекет басшысының КІСІЛІК бейнесімен қатар АҚИҚАТТЫҢ ақ жолын ұстану үлгісін көрсетеді. Ұлттық ұстанымның мемлекет заңнамасына сәйкестендірілуі – біздің қоғамымызды ізгілендіру бастамасы.
Мемлекет басшысы Сенаттың міндеттеріне өзгерістер енгізу, жоспарланып отырған билікті саяси, экономикалық және кадрлық монополизациясыздандыру әрекеттері қоғамның құқын кеңейтуге бағытталған. Енді қоғам да қабылданып отырған заңдардың шеңберінде іс-әрекет жасауға, құқықтық алаңда өмір сүруге үйрену керек. Себебі барлық заң қоғам үшін жазылады. «Бейбіт шерулер туралы» заң қабылданғанда да сол мақсат тұр – көтерілетін мәселе бойынша өтінім берген кезде митингті ұйымдастырушы бірге шығатын адам санын көрсетіп, солар үшін жауапты екенін мойнына алады. Сондағы негізгі мақсат – шараны басқа біреулер қолданып кетіп, халыққа жәбір көрсетпеу. Бұл – ортақ мәселені мәдениетті түрде, заң шеңберінде, диалог алаңында шешудің жолы.
Президент Қасым-Жомарт Кемелұлының Ұлттық құрылтай құруды ұсынуының арқасында да осы мақсат көрінеді. Ұлттық құрылтай қоғамдық диалогтің біртұтас институционалдық моделін қалыптастыру арқылы билік пен халықтың арасындағы ортақ мінберге айналып, халық пен биліктің бірлесе отырып келелі шешім қабылдау арнасына айналмақ. Құрылтай ортақ мәселенің қазіргі жағдайын зерделеп, кім не істеу керек деген сұрақтарға жауап беріп, іске асыру бойынша ұсыныстар беріп отырады.
Қасым-Жомарт Кемелұлы маңызды әлеуметтік мәселелерді шешудегі үкіметтік емес сектордың рөлін арттыру және азаматтық қоғам институттарын жүйелі түрде қайта жаңғырту қажеттігін талап етіп отыр.
Қазір республика бойынша 102 Қоғамдық кеңес құрылған, 111-і қалыптасу барысында.
Жаңартылған құрамдарды қалыптастыру кезінде белсенді ҮЕҰ (үкіметтік емес ұйымдар) өкілдерін, партиялар мен азаматтық белсенділерді барынша тарту мақсаты тұр.
Осы орайда биыл алғаш рет Қазақстандағы қоғамдық кеңестердің қызметі туралы ұлттық баяндама дайындалады. Онда қоғамдық кеңестер жұмысының тиімділігіне және оның одан әрі дамуы перспективаларына талдау жасалатын болады.
Осыған қоса, біріншіден, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс жүйесі арқылы ҮЕҰ жобаларын жоспарлау тәсілі қайта сарапталады.
Мәселен, қазір Парламентте тиісті заң жобасы қаралып жатыр, ол ҮЕҰ-ны мемлекеттік қолдаудың сапасы мен ашықтығын айтарлықтай дәрежеде жақсартатыны анық.
Екіншіден, елді дамытудың өзекті міндеттері мен мәселелерін шешу үшін белсенді азаматтарды тарту мақсатында мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, ҮЕҰ-ны оның барлық кезеңінде мемлекеттік шешімдер қабылдау процесіне тарту тетіктері жетілдірілетін болады.
Үшіншіден, Парламент қабырғасында азаматтар мен мемлекеттің өзара іс-қимылының сапалы жаңа қағидаттарын қалыптастыратын «Қоғамдық бақылау туралы» заң жобасы талқылануда.
Осының барлығы Жаңа Қазақстанды құратын АЗАМАТТЫҢ қалыптасуына бағытталған қадамдар. Енді мемлекет те өз азаматтарынан адалдықты, әділдікті, заңды сақтауды күтеді және талап етеді. Біз ең алдымен ауызбіршілік пен сыйластық арқылы қарым-қатынас жасау, адамзат қолданатын мәдениетті дамыту, бір-бірімізді тыңдау және қолдау сияқты алғышарттар арқылы ТҰТАС ҰЛТ болып қалыптасуымыз керек.
Мемлекет басшысының Жолдауда ұсынған саяси реформалар пакеті мемлекеттің жалпы саяси жүйесіне жаңа серпін беріп, әкімшілік құрылысына оң өзгерістер енгізетінін анық көрсетіп отыр.
Осы бағытта Үкімет пен Парламент Мәжілісінің арақатынасының жаңа форматы анықталды.
Мысалы, депутаттардың өңірлерге сапарлары барысында қоғам тарапынан екі мыңға жуық сұрақ көтерілген. Сұрақтар негізінен әлеуметтік мәселелерге қатысты.
Үкіметке азаматтардан тікелей келіп түскен 1 800 өтініште де баяндалған талап-тілектер осы бағытта.
Сондықтан көтерілген мәселелер Үкімет тарапынан жан-жақты сарапталып, қаралды. Мәжілістің отырысына барып Премьер-Министрдің жауапты орынбасарлары мен министрлер депутаттардың көтерген сұрақтарын бірге талқылап, орындалуы бойынша нақты шешімдер қабылдады. Бұл сұрақтардың шешімі отырысқа қатысып отырған Үкімет мүшелері жұмысының күн тәртібіне енгізіліп, орындалуы бақылауда болады.
Сонымен қатар көтерілген мәселелер арасында бүгінде шешімі «піспеген», уақыт талап ететін де сұрақтар бар. Бұл – жоспарға енетін жұмыстар. Бұл мәселелер бойынша министрлердің өңірлерге сапарлары аясында нақты түсіндірме жұмысы жүргізіледі. Депутаттық корпус та бұл бағытта бірлесе жұмыс істейтін болады.
Бұл – Парламент Мәжілісі мен Үкіметтің жаңа сипатта және тығыз байланыста қызмет етуінің бастауы. Екі ғимараттың арасындағы 100 метр шақырымды одан әрі жақындата түсу ниеті.
Жұмыстың бұл форматы – қоғам тарапынан көтеріліп отырған мәселелерді тиімді және уақытылы шешудің оңтайлы тетігі.
Бүгінде Үкімет тарапынан Мәжіліс депутаттарымен тығыз байланыста жұмыс істеу дәстүрге айналып келеді.
Үкімет «Аманат» фракциясымен партияның бағдарламасын іске асыру бағытында қоян-қолтық жұмыс істеп келеді.
Депутаттардың өңірге сапары алдында «Жаңа Қазақстан» тобымен кездесіп, бірқатар өзекті мәселені бірге қараған едік.
Бұдан бөлек, Үкіметте Қазақстан халық партиясының, «Ақжол» партиясының фракцияларымен жеке кездесулер өткізіліп, сайлаушыларды толғандырып жүрген мәселелер бойынша нақты жұмыс бағыттары айқындалды.
Қазақстан азаматтарының адами әлеуетін дамытудың негізгі бағыты ретінде сайлау құқының кеңеюін, өзін-өзі басқару институттары мен азаматтық қоғамның дамуын, партиялар арқылы жаңа көшбасшылар тәрбиелеу мақсатын атап өтуге болады.
Мемлекет басшысының Президенттің өкілеттігіне өзгерістер енгізу туралы ұсыныстары «Адал жүріп, адал тұр» деген қағиданы ұстанғанын көрсетеді. Қазақта «тура биде туған жоқ» деген сөз бар. Бұл – Мемлекет басшысының КІСІЛІК бейнесімен қатар АҚИҚАТТЫҢ ақ жолын ұстану үлгісін көрсетеді. Ұлттық ұстанымның мемлекет заңнамасына сәйкестендірілуі – біздің қоғамымызды ізгілендіру бастамасы.
Мемлекет басшысы Сенаттың міндеттеріне өзгерістер енгізу, жоспарланып отырған билікті саяси, экономикалық және кадрлық монополизациясыздандыру әрекеттері қоғамның құқын кеңейтуге бағытталған. Енді қоғам да қабылданып отырған заңдардың шеңберінде іс-әрекет жасауға, құқықтық алаңда өмір сүруге үйрену керек. Себебі барлық заң қоғам үшін жазылады. «Бейбіт шерулер туралы» заң қабылданғанда да сол мақсат тұр – көтерілетін мәселе бойынша өтінім берген кезде митингті ұйымдастырушы бірге шығатын адам санын көрсетіп, солар үшін жауапты екенін мойнына алады. Сондағы негізгі мақсат – шараны басқа біреулер қолданып кетіп, халыққа жәбір көрсетпеу. Бұл – ортақ мәселені мәдениетті түрде, заң шеңберінде, диалог алаңында шешудің жолы.
Президент Қасым-Жомарт Кемелұлының Ұлттық құрылтай құруды ұсынуының арқасында да осы мақсат көрінеді. Ұлттық құрылтай қоғамдық диалогтің біртұтас институционалдық моделін қалыптастыру арқылы билік пен халықтың арасындағы ортақ мінберге айналып, халық пен биліктің бірлесе отырып келелі шешім қабылдау арнасына айналмақ. Құрылтай ортақ мәселенің қазіргі жағдайын зерделеп, кім не істеу керек деген сұрақтарға жауап беріп, іске асыру бойынша ұсыныстар беріп отырады.
Қасым-Жомарт Кемелұлы маңызды әлеуметтік мәселелерді шешудегі үкіметтік емес сектордың рөлін арттыру және азаматтық қоғам институттарын жүйелі түрде қайта жаңғырту қажеттігін талап етіп отыр.
Қазір республика бойынша 102 Қоғамдық кеңес құрылған, 111-і қалыптасу барысында.
Жаңартылған құрамдарды қалыптастыру кезінде белсенді ҮЕҰ (үкіметтік емес ұйымдар) өкілдерін, партиялар мен азаматтық белсенділерді барынша тарту мақсаты тұр.
Осы орайда биыл алғаш рет Қазақстандағы қоғамдық кеңестердің қызметі туралы ұлттық баяндама дайындалады. Онда қоғамдық кеңестер жұмысының тиімділігіне және оның одан әрі дамуы перспективаларына талдау жасалатын болады.
Осыған қоса, біріншіден, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс жүйесі арқылы ҮЕҰ жобаларын жоспарлау тәсілі қайта сарапталады.
Мәселен, қазір Парламентте тиісті заң жобасы қаралып жатыр, ол ҮЕҰ-ны мемлекеттік қолдаудың сапасы мен ашықтығын айтарлықтай дәрежеде жақсартатыны анық.
Екіншіден, елді дамытудың өзекті міндеттері мен мәселелерін шешу үшін белсенді азаматтарды тарту мақсатында мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, ҮЕҰ-ны оның барлық кезеңінде мемлекеттік шешімдер қабылдау процесіне тарту тетіктері жетілдірілетін болады.
Үшіншіден, Парламент қабырғасында азаматтар мен мемлекеттің өзара іс-қимылының сапалы жаңа қағидаттарын қалыптастыратын «Қоғамдық бақылау туралы» заң жобасы талқылануда.
Осының барлығы Жаңа Қазақстанды құратын АЗАМАТТЫҢ қалыптасуына бағытталған қадамдар. Енді мемлекет те өз азаматтарынан адалдықты, әділдікті, заңды сақтауды күтеді және талап етеді. Біз ең алдымен ауызбіршілік пен сыйластық арқылы қарым-қатынас жасау, адамзат қолданатын мәдениетті дамыту, бір-бірімізді тыңдау және қолдау сияқты алғышарттар арқылы ТҰТАС ҰЛТ болып қалыптасуымыз керек.
