Қазақстанда алғаш рет ауыр жаза қолданылды. Иә, айта кету керек, қанды оқиға 2019 жылдың 13 қаңтарында болған еді. Жақында сот үкімімен қорықшы Ерлан Нұрғалиевті өлтірген үш адам өмір бойы бас бостандығынан айырылу жазасына кесілді.
Бірнеше жыл бойы браконьерлерге қарсы заңды күшейту туралы айтылып келеді. Өйткені түз тағысын атып, өзен-көлдерде балықты заңсыз аулаушылар саны артқан. Арнайы рұқсаты жоқ аңшылар далада ойқастап, өздерін қожайын санағандары сондай, адамдарға да қару кезенді. Бір жылда екі қорықшы қанды қолды қарақшының кесірінен қаза тапты.
Алғашқы қанды оқиға 2019 жылдың 13 қаңтарында болды. Қарағанды облысының Нұра ауданы аумағында инспекторлар қымбат мүйізі үшін ақбөкендерді қырып жүрген бір топ браконьерді әшкерелеп, ұстауға күш салады. Жауыздардың соңынан қуу кезінде көліктердің бірінен үш адам атып шығып, инспекторларға тап берген, ауыр соққыға жыққан. Айыптылар қызметтік көліктің кілтін және GPS құралын алып кеткендіктен, қорықшыларды табу қиынға түседі. Ерлан Нұрғалиев ауруханада көз жұмды. Ал екінші оқиға Ақмола облысында тіркелді. Шілде айында «Охотзоопром» қызметкері Қаныш Нұртазинов браконьерлердің жолын кесемін деп көз жұмды.
5 жылда – 10 дерек
Жалпы алғанда, 2015-2019 жылдар аралығында браконьерлер 10 мәрте инспекторларды соққыға жығып, өмірлеріне қауіп төндірген оқиға тіркелді. Осы оқиғалардың екеуінде ғана ұсталған браконьер бас бостандығынан айырылса, бір адамға шартты мерзім тағайындалды. 2019 жылғы сәуірде Шығыс Қазақстан облысында 10 браконьер табиғат қорғау инспекторларының қайықтарын аударып, екі инспекторға шабуыл жасап, өздерін сабап тастауға ұмтылған. 2019 жылы аумақтық инспекцияның мемлекеттік инспекторлары 9 124 кешенді рейд пен табиғат пайдалану саласында 1 045 тексеру жүргізген кезінде табиғатты қорғау заңнамасын бұзудың 8 801 оқиғасын анықтаған болатын. 7 150 адам әкімшілік жауапкершілікке, 57 браконьер қылмыстық жауапкершілікке тартылды. 95 миллион теңге көлемінде әкімшілік айыппұл салынған екен.
Биылдан бастап Қазақстанда заңсыз аңшылық және балық аулау тәртіп бұзу қатарынан шығарылып, орта деңгейдегі қылмыс санатына жатқызылды. Осындай қылмыстар үшін 10 миллион теңгеге дейінгі айыппұл және 4 жылға дейін бас бостандығынан айыру, қорықта заңсыз аңшылық пен балық аулағаны үшін 6 жылға дейін бас бостандығынан айыру, ірі мөлшерде және ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалса, 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру, киіктерді атқаны үшін 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасымен қатар браконьерлік қылмыстың барлық санаты бойынша заңсыз аң аулау құралдары – қару-жарақ, көлік пен мүлікті тәркілеу қарастырылған. Сонымен бірге заң бойынша орман шаруашылығы инспекторының өміріне қауіп төндіру құқық қорғау органдары қызметкеріне шабуыл жасаумен бірдей болып белгіленді.
Үкім
«Охотзоопром» ӨБ» РМҚК инспекторы Ерлан Нұрғалиевті өлтірді деп айып тағылған үш адам өмір бойына бас бостандығынан айырылды. Қылмысқа қатысы бар тағы төрт адам алты жылға сотталды. «Сот үкімімен Берік Ахметов, Қайрат Ақшанов және Нұрлан Шүкілдіков адам өлтіруге оқталғаны, ауырлататын мән-жайлар кезінде адам өлтiргенi, заңсыз аңшылықпен айналысқаны үшін сотталды және үкімдердің жиынтығы бойынша оларға өмір бойы бас бостандығынан айырылу жазасы кесілді» деп үкімін жариялады Қарағанды облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы Қайрат Қасымов.
Ал қалған күдіктілер – Берден Базаров, Батырбек Қайырбеков, Жарасхан Мырзабаев, Айдос Әкімов заңсыз аңшылықпен айналысқаны үшін айыпты деп танылды және оларға 6 жылға бас бостандығынан айыру жазасы кесілді. Барлық сотталғандар бес жыл бойы аңшылық жасау құқығынан айырылды және Жәбірленушілерге өтемақы қорына 20 және 30 АЕК көлемінде төлем төлеуі тиіс. Қылмыс құралы болған екі автокөлік, қару-жарақ мемлекет кірісіне жатқызылды. Сонымен қатар сот 17 киіктің көзін жойып, қоршаған ортаға залал келтіргені үшін барлық сотталушыдан 89 млн 763 мың 750 теңге шығынды өтеу туралы шешім шығарды.
Судья зардап шеккендердің материалдық және моральдық шығынды өтеу туралы азаматтық талап-арызын ішінара қанағаттандырды. Атап айтқанда, браконьер Ахметов, Ақшанов және Шүкілдіковті зардап шеккен «Охотзоопром» инспекторы Петр Ницыкке – 6,5 млн теңге, мерт болған инспектор Ерлан Нұрғалиевтің ұлына – 16,89 млн теңге, оның інісіне 9,5 млн теңге көлемінде өтемақы төлеу міндеттелді.
Әрине, біреулер «қатаң жаза қолданды» деді. Бірақ заңнын аты – заң! Бұл үкім басқаларға сабақ болса, игі.
Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ
Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ