Қазақстанда ажырасу көрсеткіші 40 пайызға жетіпті. Әсіресе, шығыс, солтүстік облыстар мен Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларында отбасы көп бұзылады екен. БҰҰ Халықтың қоныстану қоры осы тақырыпта арнайы зерттеу жүргізген.
«2000 жылы неке қиғандардың 30 пайызы ажырасса, 2018 жылы статистика 40 пайызға дейін нашарлады. Егер осы динамика сақталса, бұл фактор келешекте отбасындағы екінші және үшінші балалардың туу көрсеткішіне кесірін тигізуі мүмкін», – делінген зерттеу нәтижесінде.
Алматылық Болат Рамазанов (өзінің өтінішімен аты-жөні өзгертілді – ред.) болашақ жарымен 11 жыл бұрын танысыпты. Екеуі де елдегі ең беделді ЖОО-да оқыған. Бір жарым жыл көңіл жарастырған соң отбасын құруды ұйғарған. Басында жұбайлар жоқшылықтан қиналып, қуықтай пәтерді жалдап тұрыпты. Бірақ бірде аш, бірде тоқ жүрсе де, сүйіспеншілікке сызат түсірмепті. Бірге өткізген әр сәтті бақытқа балапты. Бірер жылдан кейін тұрмыс түзелген. Жас отбасы мемлекеттік бағдарламамен баспана алған. Екі бала дүниеге келген. Алайда ерлі-зайыптының арасы бірте-бірте салқын тартқан. Үйде ұрыс-керіс жиілеген. Ақыры ажырасып тынған.
– Көбі менен «неге ажырастыңдар?» деп сұрайды. Шыны керек, жауап таппай дағдарамын. Ажырасуға арыз бергендер «мінезіміз жараспады» деген жаттанды сөзді көрсетіп жатады ғой. Біздікі де сол сияқты бірдеңе. Әйтеуір ұсақ-түйек үшін ұрсысатынбыз. Тіпті, айтудың өзі күлкілі. Адам қашанғы шыдайды дейсің? Бір күні әйелім ажырасуға арыз жазды. Шамасы, психологиялық тұрғыдан шаршаса керек. Мен алғашында қатты қарсыластым, артынан амалсыз көндім, – деп ағынан жарылады Болат.
Рас, статистика бойынша ажырасуға арыз беретіндердің көбі әйелдер екен. Өйткені психологтардың пікірінше, олар ақылмен емес, эмоциямен әрекет етеді. XXI ғасырда әйелдің білім алуына, мансап жасауына толық мүмкіндігі бар. Қазір әйел құқығы мен бостандығы әлдеқайда нығайған. Бұрын отбасы, бала-шағасы үшін шыдап, жарынан айырылмайтын әйел бүгін өзі үшін өмір сүруге бейіл. Әйелде ғана емес, жалпы қоғамда эгоцентристік көзқарас басым.
Әрине, бұл жерде ерлердің кінәсін ешкім жоққа шығармайды. Жары мен бала-шағасын жәбірлеп, қорғаудың орнына қорлайтын еркектердің қарасы қалың. Ішімдікке салынған, жатыпішер, жалқау еркектен құтылғанда отбасының бүкіл қасіреті қоса құритыны да шындық. Кейбір келіншектер ата-енесінің қазымырлығынан, екі ортаға от тастайтын ағайын-туыстың кесірінен ажырасқанын айтады. Сондай-ақ жаңағы Болат Рамазановтың жағдайына ұқсас оқиғалар жетіп артылады. «Тамақ істей алмайсың» немесе «қонақ күте алмайсың» деген секілді болмашы нәрсеге ренжісіп, дәм-тұзы жараспай кететіндер де кездеседі.
Егер балаларды немесе ортақ мүлікті бөлісу мәселесі туындаса, олардың ісі сотта үш-ақ ай қаралады. Сондықтан ажырасуға арыз бергендерді шетелдегідей психологтың курсынан өтуге міндеттесе, бұл талап заңды түрде бекітілсе, шайқалған шаңырақтар азаяр ма еді?
Отбасы психологы Анаргүл Ғаббасованың сөзінше, кейінгі жылдары оның қызметіне жүгінетін жұптар көбейген.
– Біз көбіне отбасылық дағдарыс кезеңдеріне байланысты жұмыс істейміз. Отбасында 1, 3, 5, 12, 20 жылдық дағдарыстар болады. Мәселен, бірінші жылы жұптар бір-бірінің мінез-құлқына, әдетіне, тіпті бір-бірінің туыстарына үйреніседі. Кейбір отбасылар осындай кезеңдерден өте алмай, қарым-қатынасы суиды. Біз кімнің кінәлі екенін іздемейміз, жұптарға жауапкершілік турасында ақыл-кеңес айтамыз, – дейді маман.
«Отбасы мектебі» қорының қызметін үйлестіруші Жасұлан Нұрмахамбетов Павлодар қалалық сотында екі жыл судья болған. Сол аралықта отбасылық мәселеге қатысты 350-ге тарта істі қарапты. Әр істің артында адам тағдыры жатыр.
– Біреулер «жастар жоқшылықтан ажырасады» дейді. Ал мен тоқшылықтан ажырасқан отбасыларды да көрдім. Қазір сотта ажырасқан мамандар көп. Өз отбасын сақтай алмаған жандар өзге отбасының мәселесін қарайды. Меніңше, бұл дұрыс емес. Осыған біздің судьялар мән берсе екен, – дейді заңгер.
БҰҰ Халықтың қоныстану қорының зерттеу нәтижесіне сүйенсек, Қазақстанда неке қидыру пайызы төмендеп, керісінше, ажырасу пайызы жоғарылап барады. 2013 – 2018 жылдары неке қидыру көрсеткіші республика бойынша 18 пайыз азайған. Оның ішінде ең қорқынышты көрсеткіш ШҚО-да – 28 пайыз. Өскемен мен Семей өңірінде 2000 – 2018 жылдары ажырасқандар саны орташа есеппен екі есе артқан. Дабыл қағатын-ақ нәрсе. Елдегі отбасы институты күйреуге бет алғанын мынадан аңғарыңыз: 1950 жылдары әрбір жүзінші, 1980 жылдары әрбір төртінші, 1990 жылдары әрбір үшінші отбасы айырылысқан екен. Бүгінгі статистика, міне, қолыңызда тұр.
Кейбір сарапшылар заңнамадағы олқылықты алға тартады. Ажырасу алдындағы жұптарға заң бойынша мемлекет тарапынан ешбір кедергі немесе көмек жоқ. Егер екеуінің баласы немесе ортақ мүлкі болмаса және бір-біріне талап қоймаса, сотқа бармай-ақ АХАЖ-да айырылысады. Егер балаларды немесе ортақ мүлікті бөлісу мәселесі туындаса, олардың ісі сотта үш-ақ ай қаралады. Сондықтан ажырасуға арыз бергендерді шетелдегідей психологтың курсынан өтуге міндеттесе, бұл талап заңды түрде бекітілсе, шайқалған шаңырақтар азаяр ма еді?
Психологтарға сенсек, ажырасқанына қуанатындардан гөрі жылдар өте өкінетіндер әлдеқайда көп екен. Өйткені ойланбаған істің түбі – ойран. Асығыс шешім қабылдаудың қажеті жоқ. Ажырасуға қашан да үлгеруге болады. Ал сынған ыдысты жымын білдірмей қайта желімдеу қиын.
Айдар ДӘУІТҰЛЫ
