Эйнштейн ішімдікке салынды, ал Стив Джобс түрмеде, Илон Маск Астанада қоқыс жинап жүр: нейрожелі егер де танымал тұлғалар Қазақстандағы танымал ата-аналық көзқараспен өмір сүрсе не болатынын көрсетті.
21 ақпан Халықаралық ана тілі күнінде «Жаңа Адамдар» белсенділері Midjourney нейрожелісі арқылы жасалған картиналар топтамасын ұсынды. Әрбір картинаның астарында біз балалық шағымыздан естіген қазақ тіліндегі жағымсыз «қанатты сөз тіркестері» бар. Нейрондық желіге сүйенсек, егер Илон Маск бала кезінде естіген «қумаш» деген ұстанымды қабылдағанда армандары мен мақсаттары ұмыт қалып, қазір Астана көшелерінде қоқыс жинап жүрер еді, ал Альберт Эйнштейн ата-анасының «тыныш отыр» деген ұстанымын қабылдаса, ол қоршаған ортаға түсініксіз адам ретінде қалып, өзі жалғыз ішіп кетер еді. Әрине, бұл танымал нейрондық желі құрған балама шындық. Бірақ ол соншалықты керемет көріне ме?
Біздің көбіміз туғаннан бері не естіп жүрміз? «Кет, мен өзім істеймін!», «Тиме, сындырасың!», «Бірінші сұрау керек!», «Әкел, мен көмектесемін»... ең жақсы ниетпен бізді тәуекелге бармауға, қателіктерден қорғауға, тәуелсіздіктен айыруға және бәріне рұқсат сұрауға үйрететіні анық. Бізді "кім жақсы біледі", "кім көмектеседі", "кім жасайды" және "жақсылық" беретін адамды іздеуге сөзбе-сөз үйретеді. Өсе келе мұндай адамдар үнемі айналасына қарап, өздеріне көмектесетін адамды іздейді – жұмыс табу, заманауи мамандықта қайта оқыту, стипендия беру.
Біздің ана тіліміз әдемі һәм сан қырлы, бірақ қандай да бір себептермен бізге кері әсер ететін сөз тіркестерін қайталаймыз. Олар сөзбе-сөз бізді тәуелділік пен сәтсіздікке итермелейді. Жаңа Адамдар психолог Зарина Кенжеқармен бірге қазақ тілінде жиі қолданылатын жағымсыз көзқарастарды анықтады, ал Midjourney нейрондық желісі оларды картинаға айналдырды. Барлық картина балалық шақта қабылданып, есейген кезде адамның өміріне бейсаналық түрде әсер ететін «Ата-ананың тыйымына» жатады. Мәселен, үндеме («тыныш отыр») деген күнделікті сөз тіркесі «ойлама» тыйымға, «болмайтын әңгіме айтпа» деген сөз тіркесі «лидер болуға тыйым» салумен пара-пар және т.б. Осы көзқарастар біздің өмірімізге бейсаналық түрде теріс әсер етіп, шығармашылыққа, іскерлікке, батылдыққа, прагматизмге кедергі келтіреді. Бұл сөз тіркестерінен бала тәрбиесінде де, күнделікті өмірде де бас тарту тек біздің қолымызда.
Жаңа адамдар белсендісі Әбілов Алпамыс: «Біз Қазақстанда әрі қарай да басқалардың пікіріне қарап, әр әрекетімізден ұялып өмір сүре аламыз. Оған қоса, біреудің бастамасы мен идеяларын айыптай отырып, өзімізге күмән келтіреміз. Жауапсыздық танытып, жақсы жұмыс істеудің орнына «келіссөздер жүргізуге» тырысуымыз мүмкін. Біз мұның бәрін өзгерте аламыз. Ұлт пен елді артқа тартып, тежейтін нәрселерден қалай арыламыз? Бәріміз өзімізден бастау керек. Өйткені әркім өзін өзгерту арқылы айналасын да өзгертеді. Сонда ғана бұл Жаңа Қазақстан болады!».
