Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры жұмыс істейтін азаматтарды әлеуметтік қорғауды жүзеге асырады. Аталмыш жүйенің қаржы ресурстары жұмыс берушілердің өз жұмыскерлері үшін, сондай-ақ жеке кәсіпкерлер мен жеке практикамен айналысатын адамдардың өздері үшін ең төменгі бір жалақыдан кем емес және оның жеті еселенген мөлшерінен аспайтын табыстың 3,5% мөлшерінде төленетін әлеуметтік аударымдары есебінен қалыптасады.
Биылдан бастап ең төменгі жалақының 70 мың теңгеге дейін артқанын ескере отырып, 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап әлеуметтік аударымдардың ең төменгі мөлшері айына 2 450 теңгені, ал ең жоғары мөлшері – 17 150 теңгені құрайды.
Әлеуметтік тәуекелдердің 5 түрі – еңбек ету қабілетінен айырылуы, асыраушысынан айырылуы, жұмысынан айырылуы, жүктілікке және босануға, сондай-ақ бала күтіміне байланысты кірісінен айырылуы кезінде азаматтар әлеуметтік төлемдер алады.
Биылдан бастап әлеуметтік төлемдердің 2 түрінің параметрлері өзгерді. Біріншісі – жұмысынан айырылған кезде берілетін әлеуметтік төлем, ол жүйеге қатысушыға жұмыссыз ретінде тіркелген күннен бастап еңбек өтіліне байланысты 1 айдан 6 айға дейін тағайындалады.
Әлеуметтік төлемнің мөлшері әлеуметтік аударымдар жүргізілген жүйеге қатысушының соңғы 2 жылдағы орташа айлық кірісіне, жүйеге қатысу өтіліне және кірісті ауыстыру коэффициентіне байланысты болады.
Келесі жылдан бастап кірісті ауыстыру коэффициенті 45%-ға дейін артады, бұл әлеуметтік төлем мөлшерінің орта есеппен 13%-ға өсуіне әкеледі.
Айта кету керек, 2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдайға нақты төлем алушыларға 45% коэффициенті қолданыла отырып, біржолғы қайта есептеу автоматты түрде жүргізілетін болады. Алматы қаласы бойынша 2 080 көмек алушыға төлем мөлшері ұлғайтылды.
Екінші өзгеріс – бала күтімі бойынша берілетін әлеуметтік төлем, ол бұған дейін бала 1 жасқа толғанға дейін тағайындалып келсе, 1 қаңтардан бастап төлем ұзақтығы 1,5 жасқа дейін ұзартылды.
Әлеуметтік төлемнің мөлшері соңғы 2 жылда әлеуметтік аударымдар жүргізілген орташа айлық кірістің 40%-ын құрайды.
2023 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша балалары 2022 жылы туған нақты көмек алушыларға төлем автоматты түрде ұзартылатын болады. Алматы қаласы бойынша 25 365 көмек алушыға төлем мерзімі 1,5 жасқа дейін ұзартылды.
Сонымен қатар атап өтетін жағдай жұмыскер үшін әлеуметтік аударымдар түскен жағдайда базалық мемлекеттік жәрдемақыларға қосымша Қордан ұзақмерзімді әлеуметтік төлемнің 2 түрі төленеді.
Еңбекке қабілеттілігінен айырылған жағдайда әлеуметтік төлем жалпы еңбекке қабілеттілігінен айырылу дәрежесі белгіленген кезеңге тағайындалады және еңбек қызметін жалғастыруына қарамастан төленеді.
Асыраушысынан айырылуы жағдайына әлеуметтік төлем асырауындағылар 18 жасқа толғанға дейін, ал күндізгі оқу нысаны бойынша оқыған жағдайда – 23 жасқа дейін төленеді.
Сатып алу қабілетін қамтамасыз ету мақсатында бұл төлемдердің мөлшері жыл сайын арттырылады. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап ұзақмерзімді әлеуметтік төлемдердің мөлшері автоматты түрде 8,5%-ға өсті.
Алматы қаласы бойынша 6 358 көмек алушыға еңбекке қабілеттілігінен айырылған жағдайға және 4 168 асыраушысынан айырылған отбасына төлемдер мөлшері ұлғайтылды.
Осылайша, жұмыс істейтін азаматтар алатын төлемдердің жиынтық мөлшері жұмыс істемейтін азаматтарға қарағанда көбейді.
Сонымен қатар төлемдерді қайта есептеу, арттыру және ұзарту автоматтандырылған режимде жүргізілетінін, яғни көмек алушыларға қосымша құжаттар жинаудың қажеті жоқ екенін ерекше атап өту керек.
