– Құбырды жүргізу жұмыстары 2006 жылы толық аяқталды. Келісімге сай «Қазақстан-Қытай Құбыры» компаниясы барлық жұмыстар аяқталған соң пайдалануға берілген жолақтардың шегіндегі барлық аймақ пен ондағы жердің құнарлы қыртысын қайта қалпына келтіріп, өңдеуден өткізуі керек еді. Алайда олар уәдесінде тұрмады. Шаруалар жерлерін қайтарып алғанда онда ені үш метрге дейін жететін биік-биік үйінділер жатты. Алқапқа келетін ағын су жүйесі де жарамсыз күйінде қалды. Суғару жүйесі істен шыққан соң егістік алқабының бір бөлігі батпақтанып, екінші жағы қу тақырға айналды. 300 гектардан астам жер кәдеге аспай қалды. Кезінде құбыр тартуға жауапты компания-ға уақытша пайдалануға берілген 809 гектар жер әлі қайтарылған жоқ, – дейді «Байболат» шаруа қожалығының басшысы Қанат Байболатов.Фермерлер «Қазақстан-Қытай Құбыры» компаниясының жобада қарастырылғандай, жерді не техникалық, не биологиялық өңдеуден өткізбегенін де дәлелдеп шықты. Олар бүлінген жері үшін өтемақы алу жолында тиісті орындардың табалдырығын тоздырып жүргенде, компанияның өкілдері мұнай құбыры өткен аумақты бойлай күзетшілердің көлігі жүретін жол төсеп тастапты. Бұл жұмысты жүргізер кезде олар жер иелерімен ешқандай келісім де жасамаған.
– Біз бүлінген жер үшін өтемақы талап етіп жүргенде, компания ешкіммен ақылдаспастан мұнай құбырының бойына жол төсеп жіберіпті. Онсызда екіге бөлініп қалған жеріміз тағы да бүлінді. Ең сорақысы, олар күзетшілердің көлігі жүретін жолды егістіктен бірнеше метрге биік етіп төсеген және ені 10 метрге жуықтайды. Осыдан жолдың екінші шетінде қалған жерді пайдалану тіптен мүмкін болмай қалды. Соттасып жүріп алған өтемақы біздің шығынымызды ақтамады, – дейді фермер Көшкінбай Керімов.Әрине, компания шаруалардың өтінішіне мүлде құлақ аспады деуге келмейді. Арыз-шағым жиілеп кеткен соң кемшіліктерді жою үшін бірнеше рет түрлі мердігерлерді жалдайды. Бірақ олардың барлығы да өз міндеттеріне атүсті қараған. Алматы облысы әкімдігінің Жердiң пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармасы «Қазақстан-Қытай Құбыры» ЖШС мен «ЧППИ (Қазақстан)» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктеріне бірнеше рет айыппұл салған. Бәрі осымен біткендей... Компания өздерінің жерді өңдегенін дәлелдей алмады. Олардың жер иеленушілер тарапынан наразылық жоқ деп толтырып алған актісі де іске аспаған. Фермерлер ешқандай қағазға қол қоймағанын айтып, мұнай құбыры құрылысы басталғаннан 2019 жылға дейін өздеріне тиесілі жерді пайдалана алмағаннын да дәлелдеп шықты. Содан тиісті шығындарын да өтеуді талап еткен. 2021 жылы Алматы облысының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты жоғарыда аталған екі серіктестіктен жер заңнамасының сақталмауына байланысты 2007-2019 жылдар аралығында жер иеленушілерге келтірген зиянды өтеу туралы шешім шығарды. Бірақ іс жүзінде тек қана 11 шаруа өтемақы алады. Оның өзінде олар кесілген соманың белгілі бір бөлігіне ғана қол жеткізген екен. Шаруалар қазір де өздеріне тиесілі жер телімдері арқылы тартылған мұнай құбырынан зиян шегіп отырғанын айтады. Егіс алқаптарының өнімділігі мүлде төмендеп кеткен. Жердің кейбір бөлігіне тіпті шөп те шықпайтын болыпты. Салдарынан кезінде шаруасын дамыту үшін ресімдеген несиелерін жаба алмай, лизингке алған техникаларын қайтарып жатқандары да бар.
– Жеріміз арқылы «халықаралық мұнай құбыры өтеді» дегенде «елдің қамы ғой» деп жете мән бермеген едік. Ақыры, соның зардабын көріп отырмыз. Біздің барлық тірлігіміз осы қара жермен байланысты. Алдағы жылдардан күткен үмітіміз де зор еді. Енді олардың орындалуы екіталай. Жағдай тек күрделене бере ме деп алаңдап отырмыз. Лизингке комбайн, трактор, тағы басқа да ауыл шаруашылығы техникаларын алғандардың барлығы дерлік шығынға батып қалды. Кейбірі әрең қол жеткізген техникаларын кері қайтарып жатыр. Өйткені мойындағы миллиондаған теңге қарызды ерте ме, кешпе өтеуге де тура келеді, – дейді «Дина» шаруа қожалығының жетекшісі Беделхан Жанпейіс.Әкімдіктегілер тарап арасындағы түсініспеушіліктің түйінін тек қана сот тарқататынын айтады. Соған қарағанда нәсібін қара жерден айырып жүрген шаруалардың мәселесі жақын арады шешіле қоймайтын сыңайлы.
Қайсар АЛТАЙ