Реформалар халық тұрмысын жақсартуды көздейді

Жиынға Премьер-Министр, Пар­ламент Сенаты мен Мәжілісінің тө­ра­ғалары, Президентке есеп беретін мем­лекеттік органдардың басшылары, Үкімет мүшелері, Астана, Алматы, Шымкент қалаларының, облыстар мен аудандардың әкімдері, парламенттік фракциялардың жетекшілері, сондай-ақ Парламент палаталары, облыстық және аудандық мәслихаттардың төраға­лары қатысты.

Экономиканы әртараптандыру– стратегиялық міндет

Мемлекет басшысы өз сөзінде саяси реформалар дамудың жаңа кезеңіне жол ашқанын және экономиканы түбегейлі жаңғыртудың берік негізін қалағанын атап өтті.

– Осында отырған әрбір мемлекет­тік қызметші өзіне орасан зор міндет жүк­­теліп отырғанын сезінуге тиіс.  Бұл – ең алдымен, барша Қазақстан хал­қының алдындағы жауапкершілік. Сіздердің шешімдеріңіз бен іс-әрекет­теріңіз елдің бүгіні мен болашағына тікелей әсер етеді. Сондықтан күнде­лікті мәселелер­ді шұғыл шешумен ғана шектелмеу керек. Сіздер мемлекетшіл-реформатор болуларыңыз қажет. Ре­фор­ма­лары­мыз­дың түпкі мақсаты – халықтың өмірін жақсарту. Ол үшін тұрғындардың табы­сын көбейту керек. Жайлы өмір сүруіне жағдай жасап, қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет. Азаматтардың өзін-өзі да­мытуына барлық мүмкіндік жасалуға тиіс, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Мемлекет басшысының пікірінше, Қазақстан мұнай және газ өндіруші ел ретінде жаңа геоэкономикалық жағ­дайға бейімделуі керек. Экономиканы жүйелі әртараптандыру – стратегиялық міндет.

Қазақстан мұнай және газ өндіруші ел ретінде жаңа геоэкономикалық жағ­дайға бейімделуі керек. Экономиканы әртараптандыру – уақыт талабы әрі стратегиялық міндет. Біз бұл туралы үнемі айтып жүрміз. Бірақ ісімізден сө­зі­міз көп болып тұр. Дереу іске көш­пе­сек, әлемдік бәсекеде озық бола ал­май­мыз, яғни әлем экономикасында көш соңында қалуымызға тура келеді, – деді Президент.

Сондай-ақ Президент былтыр және жыл басынан бергі үш айдағы эко­номикалық көрсеткіштердің тиісті деңгейде екеніне тоқталып, Үкіметтің экономикалық дамуды қамтамасыз ету­дегі мақсаты айқын болуын тілге тиек етті. Бұл орайда мемлекеттің қолдауына ие болып отырған ірі бизнес өкілдері айрықша рөл атқарады. Сонымен қатар Президент «кәсіпкерлердің жаңа тол­қыны» керектігіне тоқталып өтті. Бұл орайда әлеуметтік лифт сияқты кәсіп­керлерге арналған экономикалық лифт құру ұсынылды. 

Жиында елдегі азық-түлік бағасы­ның өсу қарқыны соңғы 15 жылдағы ең жо­ғары көрсеткішке жеткені де ай­тыл­ды. Ақпан айындағы инфляция 21,3 па­йыз болып, шарықтау шыңына жетті. 

– Жұрттың ай сайын жұмсайтын қаржысының тең жартысынан көбі азық-түлік алуға кетеді. Үкіметтің әре­кеті жеткіліксіз болып отыр. Тыйым салу және шектеу шаралары уақытша ғана әсер етеді. Мұндай қадамдар қиын­дықтың бетін қайтарса да, одан біржола құтылуға мүмкіндік бермейді, тіпті мә­селені ушықтырады деуге болады.

Ауыл шаруашылығы және өндіріс саласының дамуында нақты нәтиже жоқ. Азық-түлік инфляциясының бас­ты себебі де осында. Елімізде өн­діріле­тін тауардың көлемі ішкі сұра­нысты қамтамасыз етуге жетпейді. Импортқа тәуелдіміз, – деді Президент. 

Агросекторды қолдауда ашықтық керек

Мемлекет басшысы өнім өнді­руден дүкен сөресіне дейінгі тіз­бекті зерделеп, бағаның шарық­тауының нақты себебін анықтау қажеттігін айтты. Қымбатшылық кезінде тұрақтандыру қорының қызметін тиімді пайдалана білуге назар аударылды. Әйтсе де, қордың қызметіне ашықтық жетіспейді. Осыдан барып ара-тұра мұндағы сыбайлас жемқорлық схемасы анықталып жатады. Жең ұшынан жалғасып, бюджет қаржысына қол салу фактілері ауыл шаруашы­лы­ғын субсидиялау шарасында да байқалады. Президент 2019-2021 жылдары өнім өңдеуге берілген субсидияның тең жартысы ғана субсидия алам деушілердің 10 па­йызының ғана қолына тигенін атап өтті. Субсидия алу кейбір пы­сықайларға тым қолжетімді де, қарапайым шаруалар үшін қия­метке айналған. 

– Оның үстіне, субсидия беру жүйесі өте күрделі және қажетті мәлімет көпшілікке қолжетімді емес. Субсидия бөлуді реттейтін жаңа цифрлық жүйе бұл түйткілді шеше алмай тұр. Әрине, біршама жұмыс атқарылды. Мұны жоққа шығаруға болмайды. Бірақ бұл бағыттағы жұмысты аяғына дейін жеткізу керек, – деді Мемлекет басшысы. 

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен бірге сақтау да өзекті мәселе. Мәселен, елде жыл сайын 8 миллион тоннадан астам кө­көніс пен картоп жиналады екен. Сөйте тұра, көкөніс сақтау қойма­ла­рының сыйымдылығы 1,7 мил­лион тоннаны құрайды. Президент бұл цифрдың өзі күмән туғыза­тынын айтты. Оның үстіне, қой­малардың 60 пайызы салқын­датқыштармен жабдықталмаған. Тағы 30 пайызының пайдалану мер­зімі 20 жылдан асып кеткен. Салдарынан қоймаларда сақталған өнімнің кейде 35, кейде 40 пайызы шіріндіге айналады. 

Бұл орайда Мемлекет басшысы көкөніс сақтау қоймаларына қа­жетті инфрақұрылым жасақтауда, көтерме-тарату орталықтары мен ауыл шаруашылығы коопера­тив­терін құруға қолдау білдіру керек­тігіне назар аударды. Мәселені рет­теуде мемлекет пен жекемен­шік­ серіктестігінің мүмкіндігін молынан пайдалануға болады. 

Сонымен қатар инфляцияны ба­қылау – Үкімет пен Ұлттық банк­тің басты міндеті ретінде та­нылды. Президент мұнан бөлек отандық өңдеу өнеркәсібін дамы­ту, шикі­затпен қамтамасыз ету, өнімді те­рең өңдеу мәселелеріне тоқталды. 

Одан бөлек халықтың табысын арттыру, тұтыншылық несие бе­рудің тетігін қайта қарастыру жайы да сөз болды. 

– Несиені, ең алдымен, пайда әкелетін бизнеске, яғни тиімді жо­баларға беру керек. Сонда жа­ла­қысы жоғары жұмыс орындары пай­да болады. Жұрттың кәсіпкер­лікпен айналысуға ынтасы артады. Бір сөзбен айтсақ, азаматтардың табысын көбейтуге мүмкіндік туа­ды, – деді Президент. 

Инвестиция – игілік бастауы 

Мемлекет басшысының төра­ғалығымен өткен еліміздің әлеу­меттік-экономикалық даму мә­се­лелері жөнінде кеңейтілген ке­ңес­те бюджет түсімінің азаюы жайы­да назардан тыс қалмады. Пре­зи­дент соңғы бес жылда бюджетке 30 трил­лион теңге кем түскенін айт­ты. Сәйкесінше, ендігі кезекте са­лықтық жеңілдік жасау мәселесіне айрықша назар аударылады. 

– Жалпы, салық саясаты икемді болуы керек. Айналып келгенде бұл қатып қалған қағида емес. Ең бастысы инвестиция тартуға көңіл бөлу қажет. Қазір сыртқы нарықта инвестиция үшін ауқымды күрес жүріп жатыр. Және бізге мұнда бұ­ғып қалуға болмай­ды, – деді Мем­лекет басшысы. 

 Жиында Ұлттық қорды тиімді һәм мақсатты жұмсау, эконо­ми­каны монополиядан арылту ма­ңызды міндет екені де аталып өтті. Экономиканы монополиядан арыл­ту жұмыстары басталды. Нә­тиже байқалады. Дегенмен Үкі­мет­тің жекелеген салалардағы моно­полияға мән берілгені жөн. Сон­дай-ақ елден заңсыз активтерді мемлекетке қайтару жұмысының барысы да жаман. 

– Қайтарылған активтер мен мүліктер қолды болып кетпеуі ке­рек. Барлық қаражат толығымен экономиканы дамытуға жұмсалуы қажет. Осы орайда қаржыны қай­тарып, елімізді өркендетуге атса­лысқысы келетін азаматтарға мы­наны айтқым келеді. Жаңа ин­дустриялық жобаларға қаржы салыңыздар. Қазақстанда жаңа өн­дірістер ашып, жаңа жұмыс орындарын құрыңыздар. Сонда мұндай активтерге және оның иелеріне қатысты ешқандай мә­селе туындамайды. Тағы да қай­талап айтамын. Біз адал әрі ашық жұмыс істейтін бизнес өкілдеріне барлық жағдайды жасаймыз, – деді Президент. 

Өткен жылы соңғы 10 жылдағы тікелей шетелдік инвестиция тарту бойынша рекордтық көрсеткішке қол жеткізілді. Елге 28 миллиард доллар инвестиция тартылды. Әйтсе де, салымның көбі тау кен өндіру ісіне бағытталады. Бұл орай­да қайта өңдеу өнеркәсібіне са­лынатын инвестицияның кө­ле­мін ұлғайту құпталады. Инвести­циялық климатты жақсарту ісінде Сыртқы істер министрлігі, «Атаме­кен» Ұлттық кәсіпкерлер палата­сына да жауапты міндеттер жүк­тел­ді. Ал елге келген әрбір ма­ңыз­ды инвестициялық жобаларды ті­келей прокуратура қызметкер­ле­рі сүйемелдемек. 

Инфрақұрылымды дамыту күн тәртібінен түспейді

Елдің әлеуметтік-экономи­ка­лық дамуында экономикамен бірге коммуналдық инфрақұрылымды жетілдіру маңызды мәселе. Дәл қазір республика аумағындағы жы­лу электр орталықтарының жағ­дайы мәз емес. Жылу желілерінің тозуы 54 пайызды құрайды. Кей қалаларда тозу деңгейі тіпті 80 пайыздан асып кеткен. 

– Тағы бір мәселені арнайы ескерткім келеді. Тарифті өсіруден түскен қосымша қаржы тек қана коммуналдық инфрақұрылымды жаңғыртуға жұмсалуы керек. Сон­дай-ақ жаңа қуат көздерін іске қо­суға және жұмысшылардың жа­лақысын көтеруге бағытталуы қа­жет. Монополистердің міндет­тері мұқият нақтыланып, толығы­мен орындалуға тиіс, – деді Мем­лекет басшысы. 

Мұнан бөлек жанар-жағармай­дың бағасын көтеру, суды үнемдеу мәселелеріне де назар аударылды. Ауыз сумен бірге ағын судың тапшылығын жою да стратегиялық міндет саналады. Бұл орайда ел аумағындағы гидротехникалық нысандардың жағдайы жан-жақты зерделенгені жөн. Қазірдің өзінде 200 гидротехникалық нысанда төтенше жағдай туындау қаупі бар. 

Президент өңірлердің әлеу­меттік-экономикалық дамуында абаттандыру ісінің маңызды екенін тілге тиек етті. Бұл жұмыс барлық деңгейдегі әкімдерге жүктеледі. 

Сонымен қатар тұрғын үй қо­рын бақсарудағы МИБ институтын енгізу мәселесі де талқыланды. 

– МИБ институтын енгізу бо­йынша реформа толық аяқтал­мады. МИБ пен бірге ПИК-те өз қызметін жалғастыруда. Жалпы біз МИБ реформасын жүргізуде қатты қателестік. Қазір әкімдер Үкімет­пен бірге осы жағдайды реттейтін амалды қарастыруы керек. Себебі мәселе шынымен өзекті, – деді Президент.

Кеңесте сапалы медициналық қызметтің қолжетімділігі, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету жайы да сөз болды. Сол секілді білім беру саласына жаңаша көзқарас қажет. 

– Басты түйткілдің бірі – ба­лалардың білімін біржақты бағалау. Елімізде білімнің сапасына емес, көрсеткіштің жоғары болуына баса мән беріледі. Оқушылардың бі­рыңғай ұлттық тестілеуден алған бағасы мен мектептегі бағасы екі түрлі. Айырмашылық 30 пайыз немесе одан да көп болуы мүмкін. Сондай-ақ осындай алшақтық ха­лықаралық және ұлттық бағалау ке­зінде байқалады. Ашығын айт­сақ, мұның бәрі жаппай белең ал­ған көзбояушылықтың кесірінен бо­лып отыр. Өзіңді-өзің алдау жар­ға жығады, – деді Президент. 

Соңғы кездері жұртшылықтың үрейін ұшырған оқушылардың қауіпсіздігі мәселесіне тоқталған Мемлекет басшысы Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу саясатын қайта қарауды ұсынды. 

Тұрақты табыс – тұрмысты тіктеудің негізі

Нәтижелі жұмыспен қамту ша­ралары да әлеуметтік жағдайдың бағамдаудың барометріне айналып келеді. Бұл орайда Президент жас­тарды жұмыспен қамту мәселесіне айрықша тоқталды. 

– Қазір еңбек нарығында жас­тардың үлесі артып келеді. Үкі­мет­ке және әкімдерге 2030 жылға қа­рай 3 миллион 300 мың адамды жұ­мысқа тұрғызу туралы тапсыр­ма берілді. Оның 2,2 миллионы жас­­тар болуға тиіс. Жаңа жұмыс орын­дары уақытша емес, тұрақты бол­ғаны жөн, – деді Мемлекет бас­шысы.

Халықтың табысын және ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсартуды басты назарда ұстаған жөн. Үкімет Ауылдық аумақтарын дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасын әзір­леп шықты. Оны іске асыруға әкім­дер де белсене атсалыспақ. Сол секілді ауыл тұрғындарын аг­ро­салаға қолдау білдіретін мем­ле­кеттік бағдарламалардан хабардар ету де – басты басымдық. Әлеу­меттік, инженерлік инфрақұры­лымды жетілдіру, жолдарды жөн­деу ауыл тұрмысын тіктеудің алғы­шарты саналады. 

Сөзінің қорытындысында Пре­зидент көтерілген мәселелерді рет­теуді мемлекеттік басқарудағы түбейгейлі өзгерістер жасалатынын атап өтті. Бұл орайда Үкіметтің құ­­зіретін министрліктерге, ми­нис­трліктердің құзіретін әкімдерге беретін әкімшілік реформа жалғаса береді. Тұрғындарды алаңдатқан мәселелер жергілікті жерде шеші­луі керек. «Халық үніне құлақ аса­тын мемлекет» тұжырымының бас­ты қағидасы осы. 

– Жаңа жылдан бері Президент Әкімшілігінің қоғамдық қабыл­дауында 811 адам болды. Соның 730-ын кестеден тыс, яғни табан астында жедел түрде қабылдауға тура келді. Олардың арасында барлық аймақтың тұрғындары бар. Президенттің атына жазылған арыз-шағымдардың саны үш жыл­да екі есе өсті.

Бүгінде Президент Әкімшілігі Үкіметпен бірге Бірыңғай азамат­тарды қабылдау орталығын іске қо­суға дайындалып жатыр. Бұл ор­талық мемлекеттік органдардың бі­рінші басшыларының азамат­тармен тікелей байланыс орна­туы­ның стандартын құрады. Әкім­дерде жергілікті жерде осындай жұмыстарды жүргізуі керек, – деді Президент. 

Кеңес барысында Премьер-Министр Әлихан Смайылов, Пре­мьер-Министрдің орынбасары Ал­тай Көлгінов, Астана қаласының әкі­мі Жеңіс Қасымбек, Абай об­лысының әкімі Нұрлан Ұранхаев, Алматы облысының әкімі Марат Сұлтанғазиев, Маңғыстау облысы­ның әкімі Нұрлан Ноғаев, Павло­дар облысының әкімі Асайын Бай­ханов, Қарағанды облыстық мә­с­лихатының төрағасы Нүркен Қоб­жанов, Жетісу облыстық мәс­лихатының төрағасы Гүлнар Той­лыбаева сөз сөйледі.