Алайда сарапшылардың айтуынша, филиал ашу арқылы жоғары білім саласындағы бәсеке артпайды.
Қазір Алматыда Де Монтфорт Лестер Ұлыбритания университетінің филиалы жұмыс істей бастады. Ал Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті Аризона университетіне сенімгерлік басқаруға берілді. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ базасында Мәскеу инженерлік-физикалық институтының және С.Өтебаев атындағы Атырау Мұнай және газ университетінің базасында Губкин атындағы Ресей мұнай және газ университетінің филиалы ашылды. Жоғары білім саласындағы өзгеріс мұнымен тоқтап қалмайды. 2029 жылға қарай тағы 9 университеттің филиалын ашу жоспарланып отыр.
– Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, елімізде әлемдік деңгейдегі университеттердің филиалы ашылып жатыр. Бұл бағыттағы жұмыс жалғасын табады. Былтыр елімізде шетелдік 4 жоғары оқу орнының филиалы ашылды, биыл 6 филиал ашылады. Атап айтқанда, Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті жанынан Сеул ұлттық ғылым және технология университетінің филиалы ашылмақ. 18-19 мамырда Мемлекет басшысының Қытай еліне сапары жоспарланып отыр. Соның аясында Қытайдың ұлттық Тяньцзинь және Сиань технологиялық университетімен филиал ашу туралы келісімге қол қойылмақ, – деді Жоғары білім және ғылым министрі Саясат Нұрбек.
Министрдің айтуынша, алдағы 3-5 жылдың ішінде жоғары білімнің мазмұны мен келбеті айтарлықтай өзгереді. Жоғары білім беру саласында бәсеке артады.
– Жастарға әлемнің алдыңғы қатарлы университеттерінің филиалында білім алу мүмкіндігі бар. Олардың арасында АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Қытай, Оңтүстік Корея, Түркия және тағы басқа елдердің ЖОО болады, – дейді ведомство басшысы.
Былтыр қыркүйек айында Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті жанындағы Аризона университеті 170 студент қабылдады. Оқу үш тілде – ағылшын, қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Аризона университетінің вице-президенті Лизл Фолкс осы бағдарламаның дамуына үлкен үлес қосқан университеттің барлық оқытушысына алғысын білдірді.
– Биотехнология, IT бағыты бойынша қос дипломның бірнеше бағдарламасы ашылды. Бұл халықаралық бағдарламаның үлкен артықшылығы – қос дипломға түскен студенттер төртінші курс кезінде Аризона университетінің кампусына барып, сол жерде оқи алады, – деп атап өтті Лизл Фолкс.
Жастарды ұстап қалудың жолы ма?
Жалпы, мұндай практика әлемде бар. Африка, Малайзия, Индонезия сияқты кей елдерде әлемнің үздік университеттерінің филиалдары ашылған. Бірақ олардың саны шектеулі, себебі беделді оқу орындары өз брендін сақтауға талпынады.
– Өкінішке қарай, біздің елдегі жоғары және орта білім беру жүйесі әлемдік деңгейде бәсекеге қабілетті емес. Сондықтан оны мемлекеттік саясат аясында реформалау – дұрыс шешім. Оқу орындарының санын азайту жақсы нәтижеге жеткізе ме, оны нақты айта алмаймын. Білім беру бағдарламасы мен формасын, тәсілдерін қайта қарау қажет деп есептеймін. Ол автоматты түрде бәсекені арттырады. Еліміздегі оқу орындарының, әсіресе мемлекеттік білім беру мекемелерінің саны көп болуы шарт емес. Олар азшылықта жекеменшік оқу орындарымен бәсекелесе білуі тиіс. Мен 3 жылдай Қазақстанның мықты деген жеке меншік жоғарғы оқу орнында сабақ бердім. Сонда түсінгенім – әдістеме мен менеджмент ХХ ғасырдағы жүйеге пара-пар, – дейді сарапшы Алина Хаматдинова.
Ал Talap коммерциялық емес АҚ президентінің кеңесшісі Қадырбек Бөрікбековтің айтуынша, филиалдармен бірге сол шетелдік оқу орындарының ұстаздарын біздің елге алып келу қажет. Оқулықтарын, әдістемелерін, кейсін ғана әкеліп, қазақстандық ұстаздардың қолына бере салу – нәтиже бермейді. Қазір мұндай білімді онлайн алуға да мүмкіндік бар.
– Шетелдік университеттердің филиалын ашудың екі мақсаты бар. Бірі – жастарды елімізде ұстап қалу, екіншісі – Қазақстанда дайындалмайтын мамандықтарды игеру болатын. Дегенмен шетелдік университеттердің барлығы бір деңгейде емес. Біз дүниеге аты мәлім, белгілі оқу орындарын тартуымыз керек. Сондықтан шетелдік университеттерге арнайы талаптар бекітілуі керек. Сабақ оқитын профессорларға да арнайы ереже бекітуіміз қажет. Себебі әр профессор өз елінің идеологиясын жүргізгісі келеді. Сол себепті ашылған филиалдардың сапасын бақылауда ұстау аса маңызды. Ал жастар қай жерде жоғары жалақы болса, сол елде жұмыс істейді, – деді Қадырбек Бөрікбеков.
Иә, өз елімізде шетелдік университеттің филиалында білім алу жастардың қалтасына да жеңіл. Бірақ сол филиалдардан білім алып, біліктілігін арттырған маманға лайықты дәрежеде жұмыс көзін ұсына алмасақ, олардың елде қалмайтыны анық. Себебі қолында әлемдегі үздік университеттің дипломы бар болса, жастардың да жұмысқа деген талабы өзгереді. Сондықтан шетелдік университеттің филиалын ашу жастарды елімізде ұстап қалудың жолы емес.
Филиалдарға жоғары талап қою керек
Кезінде Кеңес үкіметінің оқу орындарының филиалдары Вьетнам, Алжир, Гвинея, Конго сияқты мемлекеттерде ашылған. Бірақ сол елдерге барып жұмыс істейтін оқытушыларға үлкен талаптар қойылған. Ал филиалдар соңғы үлгідегі құрылғылармен жабдықталыпты. Тіпті, оқытушыларға сол елдің ана тілін білу де маңызды болыпты.
– Мен Францияға оқытушы болып бару үшін сол кезде он айлық француз тілі курсынан өттім. Содан кейін сараптамалық комиссиядан өтіп, сол елге барып жұмыс істеуге рұқсат алғанмын. Бір елде бірнеше елдің жоғары оқу орындарының филиалдары жұмыс істеді. Біз дайындаған мамандардан біліктілік емтиханын басқа елдерден келген оқытушылар қабылдады. Сонда ғана бәсекелестік болады. Сондықтан оқудың сапасына, оқу орнының деңгейі мен құрылымдарына жоғары талап қоюымыз керек, – дейді Қадырбек Бөрікбеков.
Білім саласының сарапшысы Өмір Шыныбекұлының пікірінше, халықаралық деңгейде бәсекеге қабілетті маман дайындау үшін шетелдік университеттердің филиалдарын ашу керек. Бұл бір жағынан шетелге барып оқығаннан арзан әрі тиімді. Бірақ шетелдік университеттер филиалдарының деңгейін кадрлар шешеді. Жаңадан ашылған филиалдарда маман дайындай алатын білікті оқытушылар мен әлемдік үздік университеттен келген профессорлар сабақ беруі керек.
– Айталық, 90-жылдары жекеменшік оқу орындары ашыла бастаған кезде аймақтардағы балабақша ғимараттары университетке айналып кетті. Олар Ташкенттің 1-2 профессорын тіркеп қойып, мемлекеттен лицензия алған. Сол жекеменшік жоғары оқу орындарының біразы жабылды. Қазіргі әлемдік университеттердің филиалдарын ашудың соңы да осыған ұласып кетуі мүмкін. Шетелдік профессорлардың бірнешеуінің атын жазып қойып, диплом сатып кете ме деп қорқамын. Сондықтан бұл бағытта арнайы комиссия құрылып, ашылатын жоғары оқу орындарына қатаң талаптар қоюы керек. Шетелдік профессорлар онлайн емес, аймақтағы филиалдарға келіп сабақ беруі керек. Бұрынғы министр А.Аймағамбетов 80-нен астам оқу орындарын жапты. Ал олардың артында ірі магнаттар тұрды. Енді сол кәсіпкерлердің шетелдік оқу орындармен келісімге келмесіне кім кепіл? – дейді Өмір Шыныбекұлы.
Оның айтуынша, қазір министрлік жекеменшік оқу орындарын тексере алмай отыр. Өйткені шағын бизнесті тексеруге моноторий жарияланған. Олар шетелдік жоғары оқу орындарының филиалдарын да тексере алмайды. Осылайша, жоғары білім саласындағы түйткілді мәселелер көбейе бермек.
Көктем ҚАРҚЫН
Елдар ҚАБА (коллаж)