Десе де, сала мамандары қанатты жәндіктерге төтеннен келген зауалдың себеп-салдары әлі де тексеріліп жатқанын айтады. Сонымен, өңірдегі омарташылар айдың күннің аманында көз алдында қырылып қалған бал араларын көріп, жанайқайын кімге жеткізерін білмей дал.
Ең алдымен, бұл зауал Шардара ауданына келген. Айналдырған 2 күнде Шардарадағы бал араларының тең жартысы өліп қалған. Облыстық дизенсекциялау орталығы мамандары Конго-қырым гемаррогиялық безгегінің қоздырғыштарына қарсы жүргізілген дәрілеу жұмыстарын жергілікті әкімдікке бір апта бұрын хабарлапты. Сондай-ақ Шардара қаласы бойынша дәрілеу жұмыстары жүретін аумақ жазық дала болғандықтан ол жақта ара қонатындай ағаш жоқ екенін айтып, бал араларының өлуіне бірнеше фактор себеп болуы мүмкін екендігін алға тартады. Ал Түркістан облыстық Санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаменті мамандары да дәрілеуден емес, аралар арасында эпидемия жүруі мүмкін деген себепті айтады. Шардара ауданының ветеринар мамандары да осы жауапты құптап отыр. Ал сарапшылар болса жүргізілген дәрілеу шаралары қауіптіліктің үшінші класына ие және жәндіктердің барлық түрлеріне, соның ішінде араларға қауіпті деуден танбайды.
Мұндай жағдай жыл сайын қайталанып тұрады екен. Биыл өңірде 1000-нан астам ұяшықтағы аралар қырылып қалған. Омарташылардың термині бойынша 1000 отбасы ара болып саналады. Демек, 1000 отбасы жоқ болған. Бір отбасының құны 25-50 мың теңге көлемінде. Бір отбасыдан 30-100 келіге дейін бал алуға болады екен. Ары қарай есептей беріңіз. Бал жинау барысында омарташыларды едәуір шығынға батыратын бұл зауал шаруаларды қатты алаңдатып отыр.
Отырар ауданындағы омарташы Дастан Алтынбеков аралардың жаппай қырылуына ауа райының ешқандай қатысы жоқтығын, кенеге қарсы шашылған дәріден болғанын айтып шырылдайды. Шаруашылықтағы 80 отбасы қырылған. Омарташы өлген аралардың орнын толтыру үшін көрші аудандардан ара сатып алған. «Ұяны бос ұстап отыра алмаймын. Себебі күн ысыса олар құрттайды да ұя жарамай қалады», – дейді ол. Шаруа бірақ араның неден өлгенін зерттеу үшін құжаттандыру шараларына уақыт оздырмай, билікке қолын бір сілтеп, тез арада өз әрекетін жасаған. Бірақ өлген аралардың өтемін кім өтейтінін білмей отыр.
Сондай-ақ Түркістан облысына қарасты Зертас ауылында да аралардың жаппай қырылуы тіркелді. «Бізде тұтас кластер бар, 14 шаруа қожалығы ауыл шаруашылығы кооперативтеріне біріккен. Мұнда 10 мың ара отбасы бар. Біз оларды Қазақстанда сатамыз. Енді бизнесті қалай жалғастыратынымызды елестету қиын», – дейді омарташылықты әулетімен кәсіп еткен Ирина Демидова.
Араға келген індет Шымкент қаласының маңына да жетті. Шымкент қаласының Ауыл шаруашылығы басқармасы қалада кененің кері ағыны басталмағанын, ауа райы әлі тұрақтамағанын айтады. Қазір Шымкентте 500 кәсіпкер 20 мың бал арасын өсірумен айналысады екен. Шымкенттік шенеуніктер дәрілеу алдында диқандарға ескертетінін айтады. «Біз шекаралас жатқан Түркістан облысының қызметкерлерін емдеу шаралары туралы ескертулерін сұрадық. Бірақ оларға тыйым сала алмаймыз. Егер зиян келсе шаруаларға тек субсидия көмек бола алады. Ол үшін олар бірігуі керек. Мұндай бірлестік статистикалық есептерді жүргізуге және субсидия алуға мүмкіндік береді. Рас, әзірге 500 омарташының 100-і ғана біріккен», – дейді Шымкент қалалық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Әбунасыр Жанбатыров.
Омарташылар қоғамының төрағасы Төрехан Нармұхамедов бұл мәселеге ерекше назар аудару керектігін ескертеді. «Омарташылар ашулы. Олар сотқа жүгінбекші. Кінәлілер табылмай қоймайды. Оларға омарташылардың шыққан шығынын төлетсе ғана тәртіпке келетін сияқты», – дейді ол.
Айта кетейік, жалпы табиғаттағы ең пайдалы тіршілік иесі ара екені белгілі. Аралар бүкіл өсімдіктерді тозаңдандырады, осылайша аралар өсімдіктердің өсіп-өніп, көбеюіне әсер етеді. Бұл бал жинаудан бөлек қасиеті ғана. Ал омарташылар аралардың жаппай қырылуы экологиялық апатқа әкелетінін еске салады.
Назгүл НАЗАРБЕК,
Шымкент қаласы